Eudoxia Makrenbolitisa
| Eudoxia Makrenbolitisa | |||
|---|---|---|---|
 | |||
1059 - 1071 ← Catherine of Bulgaria (en)  - María Alaniako → | |||
| Bizitza | |||
| Jaiotza | 1021 (egutegi gregorianoa) | ||
| Herrialdea |  Bizantziar Inperioa | ||
| Heriotza | 1096 (egutegi gregorianoa) (74/75 urte) | ||
| Familia | |||
| Ezkontidea(k) | Konstantino X.a Dukas Erroman IV.a Diogenes | ||
| Seme-alabak | ikusi
| ||
| Leinua | Doukas (en) Makrembolites (en) | ||
| Jarduerak | |||
| Jarduerak | idazlea, subiranoa eta moja kristaua | ||
Eudoxia Makrenbolitisa (antzinako grezieraz: Ευδοκία Μακρεμβολίτισσα; 1021-1096) bizantziar enperatriza izan zen Konstantino X.a Dukas eta Erroman IV.a Diogenes enperadore bizantziarrekin ezkontzeagatik. Bere seme gaztearen, Mikel VII.aren, erregeorde gisa aritu zen 1067an, eta uko egin zion Erroman IV.a Diogenesekin ezkontzeagatik. Historia- eta mitologia-hiztegi bat bildu zuen.
Aurrekariak eta lehen bizitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eudoxia Joan Makrenbolitaren alaba zen eta Mikel Zerulario Konstantinoplako patriarkaren iloba, haren izekorekin ezkondu baitzen[1]. Joanek, Konstantinoplako aristokratak, Zerulariorekin bat egin zuen 1040an Mikel IV.a enperadorearen kontrako konspirazioan, baina beraien plana beranduago geratu egin zen[2].
Eudoxia enperatriza[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Lehen aldiz ezkondu zen 1050 baino lehenagoko uneren batean, Konstantino X.a Dukas bizantziar enperadorearekin[3]. Guztira zazpi seme-alaba izan zituen; 1059 inguru hiru ume zituen: Mikel VII.a izango zen, umetan hil zen bat eta Andronikos Dukas[4]. Besteak, Konstantzio, Teodora eta Zoe, 1059an, Konstantino enperadore egin ondoren, jaio ziren[5].
Konstantino X.a Dukas enperadore koroatu zuten 1059ko azaroaren 23an, Isaak I.a Komnenok abdikatu eta hurrengo egunean[4]. Eudoxia handik gutxira augusta koroatu zuten, seguruenik urte berean[3]. Konstantino 1066ko urrian gaixotu zenean, Joan Dukas zesarra eta Joan VIII.a Jifilino patriarka izendatu zituen korregente. Mikel eta Konstantzio bakarrik zaindu behar zituen Eudoxiak, baina Konstantinok bazekien hori baino anbizio handiagoa zuela[1]. Konstantino hurrengo urtean hil zen, 1067ko maiatzaren 23an.
Konstantino 1067an hil zenean, Mikel VII.a eta Konstantzio semeen izenean erregeordetza berretsi zitzaion, Konstantinoren anaiarekin batera, Joan Dukas zesarrarekin. Mikel VII.ak adina zuen bakarrik gobernatzeko baina, hala ere, anairik gazteenarekin koenperadoretzat hartu zuten, Eudoxiak inperioa administratzen zuen bitartean. Historialari batzuen iritziz, Eudoxia enperatrizak benetan agintzen zuen, erreginaorde batek baino gehiago. Garaiko Mikel Psellosen arabera, Eudoxiak "[Konstantino X.a] jarraitu zuen agintari goren gisa, ez zien gobernua beste batzuei eman... berak hartu zuen administrazio osoaren kontrola zuzenean[6]". Gobernari-estatusa txanponetan eta ikonografia publikoan islatzen da[1].
Konstantinoren heriotza-ohean hitz eman zuen berriro ez zela ezkonduko, eta Erroman Diogenes, armadan oso popularra zen jenerala, preso hartu eta erbesteratu ere egin zuten, tronua nahi zuela uste baitzuten. Hala ere, berak bakarrik inperioaren ekialdeko muga arriskutan jartzen zuten seljuktarren inbasioak geldiarazteko gai ez zela ikusita, bere zinari uko egin eta Erromanekin ezkondu zen, Joan Dukasek, Konstantinoplako Joan VIII.a patriarkak edo bere seme Mikelek onartu ez arren. .
Ezkontza 1068ko urtarrilaren 1ean egin zen, eta une berean Joan Jifilino patriarkak koenperadore izendatu zuten Erroman IV.a izenarekin[7]. Bere laguntzarekin, Eudoxia gai izan zen berehalako arriskua baztertzeko. Bi seme-alaba izan zituen Erroman IV.arekin, Nizeforo eta Leon. Garai hartan, Erroman IV.ak enperadore izendatu zuen Eudoxia eta Konstantinoren beste semeetako bat, Andronika Dukas, nahiz eta gurasoek eta anaiek boteretik kanpo utzi zuten. Hala ere, Eudoxia ez zen oso pozik bizi senar berriarekin, oso gerrazale eta gogotsua baitzen, eta pixkanaka boteretik kanpo utzi zuen.
Manzikerteko guduan (1071) turkiar seljuktarrek Erroman IV.a preso hartu zutenean, Eudoxiak eta Mikelek berriz hartu zuten gobernua, Erromanek bizirik iraun zuela eta Konstantinoplara itzultzen ari zela jakin arte. Joan Dukasek eta baregoen guardiak presioa egin zioten Eudoxiari boterea Mikelen esku utzi eta Bosforoko monasterio batera erretiratzeko[7].
Azken urteak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eudoxiak Mikel Zerulario hil eta gutxira kanonizatzea ziurtatu zuen, eta 1054. urteko Ekialdeko Zisma Handiaren ondoren grekoen independentzia espiritualaren buruzagia bihurtu zen.
Nizeforo III.a Botaniatesek, Mikel VII.a 1078an garaitu zuenak, hiriburura itzularazi zuen eta mesede ugari egin zizkion. Harekin ezkontzea ere eskaini zion. Plan hori ez zen gauzatu, Joan Dukas zesarra aurka zegoelako, eta Eudoxia moja gisa hil zen 1081ean Alexio I.a Komneno boterera igo ondorengo urteren batean.
Idatziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Eudoxiak historia- eta mitologia-hiztegi bat bildu zuen, eta hiztegi horri deitu zion Ἰωνιά, hau da, «Bioleta-bilduma edo -geruza». Bere senar Erroman IV.a Diogenesek idatzi zuen hitzaurrea, eta honela deskribatzen du lana: «Jainkoen, heroien eta heroinen genealogia-bilduma bat, haien metamorfosia, fabula eta historiena, antzinatekoek gordetzen zituztenak; zenbait filosoforen albisteak ere baditu»[5]. Hala ere, orain uste da liburua konpilazio modernoa dela (XVI. mendekoa), Eudoxiari egozten zaiona, eta Konstantino Paleokapa faltsutzaileak 1540 inguruan konpilatzen duela[8]. Lana bilduma bat denaren iturburuak Diogenes Laerzio eta Suda dira[9].
Familia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Konstantino X.a Dukasekin izandako lehen ezkontzatik jaio ziren:
- Mikel VII.a Dukas
- Androniko Dukas, 1068tik 1078rako koenperadorea.
- Konstantzio Dukas, 1060tik 1078ra bitarteko koenperadorea, 1081ean hila.
- Ana Dukas, abitua hartu eta moja egin zena.
- Teodora Dukas, Domenico Selvo Veneziako Dogoarekin ezkondu zena.
- Zoe Dukas, Adriano Komnenorekin, Alexio I.a Komneno enperadorearen anaiarekin, ezkondu zena.
Erroman IV.a Diogenesekin izan zuen bigarren ezkontzatik jaio ziren:
Mikel Psellos oso hurbilekoa zuen, eta Eudoxiak «osaba»tzat zuen. Psellosen arabera, oso noble, eder eta jakintsua zen.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Wikimedia Commons-ek Eudoxia Makrembolitisari buruzko multimedia-kategoria du.
Lan honek Wikipediako ingelesezko «Eudokia Makrembolitissa»ren itzulpen bat du, eta editoreek argitaratu dute, GNUren dokumentazio libreko lizentziaren eta Creative Mons Atr-UnportBerdin 3.0 lizentziaren bidez.
Datuak: Q232223
Multimedia: Eudokia Makrembolitissa / Q232223
 |
Artikulu hau Bizantziar Inperioko biografia baten zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b c LYNDA GARLAND. (1999). Byzantine Empresses Women And Power In Byzantium A A. D. 527 1204 [ 1999. ] (Noiz kontsultatua: 2022-03-21).
- ↑ (Ingelesez) «Eudokia Makrembolitissa» Oxford Reference doi:. (Noiz kontsultatua: 2022-03-21).
- ↑ a b Jeffreys, Michael. (2016). "Empress Eudokia Makrembolitissa", Prosopography of the Byzantine world. King's College ISBN 1-908951-20-6. PMC 1029069107. (Noiz kontsultatua: 2022-03-21).
- ↑ a b Grierson, Philip. (1973). Catalogue of the Byzantine Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection, Volume 3, Leo III to Nicephorus III, 717–1081. Washington, DC: Dumbarton Oaks, Trustees for Harvard University (Noiz kontsultatua: 2022-03-21).
- ↑ a b Smith, William. (2005). A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology. By various writers. Ed. by William Smith. Illustrated by numerous engravings on wood.. (Noiz kontsultatua: 2022-03-21).
- ↑ Psellos, Mikel. «Chronographia» sourcebooks.fordham.edu (VII. liburua) (Noiz kontsultatua: 2022-03-21).
- ↑ a b Maier, Franz Georg. (1974). Bizancio. Historia Universal Siglo XXI ISBN 84-323-0118-3. PMC 5067565. (Noiz kontsultatua: 2022-03-21).
- ↑ Chisholm, Hugh, ed.. (1911). Eudocia Macrembolitissa. Encyclopædia Britannica. Vol. 9 (11th ed.). Cambridge University Press. (Noiz kontsultatua: 2022-03-21).
- ↑ Dorandi, Tiziano (2013). "Introduction". Diogenes Laertius: Lives of Eminent Philosophers. Cambridge University Press. pp. 7–9. ISBN 978-0521886819