Genii cucullati

Genii cucullati-ak (singularrean, Genius cucullatus), espiritu txanodunak ere deituak, kapa eta txanoa (edo cucullus) duten gizonen irudikapenak dira. Batez ere, eskulturatxo forman egiten agertu dira, baina baite erliebean ere. Ia abstraktuak, eduki erlijiosoa dute. Zelta eragina zuen Erromatar inperio osoan agertu izan dira, hasi Britania erromatarretik eta Panoniaraino^[1]. Karintian dagoen Wabelsdorfeko tenpluko bi aldaretan, Genius Cucullatus ("jeinu txanoduna") inskripzioa aurkitu dute, eta, beraz, antzeko ezaugarriak dituzten aleei izen hori eman zaie.

Frantzian, Suitzan eta Alemanian agertu dira batez ere, eta kontzentrazio bereziki garrantzitsua aurkitu da Renanian^[2]. Britainian, berriz, hiruko taldean agertu ohi dira^[3].

Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

CucuIlātus izena galiar cucullos hitzaren deribatu bat da, 'kapusai' esan nahi duena, zeinaren etimologiak zalantzazkoa izaten jarraitzen duen. Cucullos latinezko cucullus eta Antzinako frantsesezko cogole hitzen iturria da (cuculla forma femenino latinoaren bidez; cf. cagoule modernoa). CochaIl ('fraidearen txanoa edo ') irlandar zaharrean, cugol kornubieraz, cougoul bretainieraz eta kwcwIl galesez, latinaren maileguak dira^[4]

Genii cucullati eta Telesphóros[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erromatarren garaian, txanodun kapa, bereziki galiar edo, oro har, zeltekin lotzen zen. Bestalde, bazen osasunaren jainko txanoduna txiki bat, izen grekoa zuena, Telesphóros, eta, agian, Anatoliako grekoen eta galaten sinesmenen arteko sinkretismoari esker sortu zen K.a. III. mendean.

Esanahia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bere esanahi erlijiosoa oraindik ez da oso argia, ez baita inskripzio argigarririk aurkitu. Hala ere, emankortasunaren espirituren bat izan daitekeela dirudi. Kasu batzuetan, zakil forma dute, edo arrautza bat daramate eskutan, bizitza eta berpizkundea edo berraragiztatzea sinbolizatzen dutenak eta hori dela eta, osasunarekin lotuta egon daitezke. Aurkitutako erliebe asko putzuetatik hurbil zeuden, eta horrek, iruditxo hauek sendatzeko ahalmenarekin lotzen duen hipotesia indartzen du^[2]. Beste batzuetan, berriz, jainkosa batzuekin agertzen dira, Matres edo Matronae. Jainkosa horiek sendagarritasuna edo birsortze ahalmenarekin lotutako testuinguruetan agertu ohi dira. Zenbaitetan, pergamino-biribilkiak ere eraman ditzakete, eta horrek bizitzaren iraupena adieraz lezake; beraz, heriotzarekin lotutako jainkoak ere izan daitezke.

Graham Webster britainiar arkeologoarentzat, txano kurbatuak garai hartako erromatarren falo kurbatuko harrien antzekoak dira alderdi askotan^[5].

Beste batzuetan, Genii cucullatiek ezpatak edo dagak dituztela irudikatzen dira, eta, beraz, gerlarien gurtza testuinguru batean egon litezke^[1].

Guy de la Bédoyère britaniar historialariak, halaber, irudien tamaina- eta izaera-desberdintasunei buruzko gehiegizko interpretazioak egiteari buruz ohartarazten du. Argudiatzen du gehietan, tamaina eta itxura desberdinen arrazoia, zizelkariaren trebetasunaren eta bere ingurunearen ezaugarrien ondorio izan daitekeela, eta adierazten du arkeologia esperimentalak frogatu duela txanodun irudiak oso erraz tailatzen direla.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ ^a ^b Henig, Martin. (1984). Religion in Roman Britain. B.T. Batsford ISBN 978-0-7134-1220-8. (Noiz kontsultatua: 2024-05-22).
↑ ^a ^b Hutton, Ronald (1991). The Pagan Religions of the Ancient British Isles. Oxford: Blackwell. 214–216. or. ISBN 0631189467
↑ (Ingelesez) De La Bédoyère, Guy. (2002). Gods with thunderbolts: religion in Roman Britain. (1. publ. argitaraldia) Tempus ISBN 978-0-7524-2518-4. (Noiz kontsultatua: 2024-05-22).
↑ Delamarre, Xavier. (2008). Dictionnaire de la langue gauloise: une approche linguistique du vieux-celtique continental. (2. éd. rev. et augm. argitaraldia) Éd. Errance ISBN 978-2-87772-369-5. (Noiz kontsultatua: 2024-05-22).
↑ (Ingelesez) Webster, Graham. (1986). The British Celts and their gods under Rome. Batsford ISBN 978-0-7134-0648-1. (Noiz kontsultatua: 2024-05-22).

Bibliografia gehiago[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Alfayé Villa, S. 2011: Imagen y ritual en la céltica peninsular, A Coruña. ISBN: 978-8415400110
Domínguez, J. S., & Ceballos, M. R. (2015). "Figurillas de encapuchados hispanorromanos: Definición, clasificación e interpretación". Archivo Español de Arqueología, 88, 105-125. doi: https://doi.org/10.3989/aespa.088.015.006
Domínguez, JS y Ceballos, MR (2019). "Los encapuchados de Augusta Emerita,¿ahuyentadores de espíritu y elementos de protección?". Imágenes, lenguas y creencias en la Lusitania romana , 239.

Kanpoko loturak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

(Gaztelaniaz) Salido Domínguez, Javier; Rodríguez Ceballos, Mariano. (2015). «Figurillas de encapuchados hispanorromanos: Definición, clasificación e interpretación» Archivo Español de Arqueología 88: 105-125. doi:10.3989/aespa.088.015.006. ISSN 6742 0066 6742..
(Gaztelaniaz) «Pieza del mes: "Genius cucullatus romano"» Museo de León (Junta de Castilla y León).
de la Bedoyere, Guy. (2020). «Genii Cucullati and Archaeological Speculation» Classical and Ancient Civilization (Youtube).
(Gaztelaniaz) S.P., Fons. (2024-05-20). «Los cucullati o encapuchados. Un ejemplo en Asturica August» Astures.

Datuak: Q1425293
Multimedia: Hooded Spirits / Q1425293

[:0-1] Henig, Martin. (1984). Religion in Roman Britain. B.T. Batsford ISBN 978-0-7134-1220-8. (Noiz kontsultatua: 2024-05-22).

[:1-2] Hutton, Ronald (1991). The Pagan Religions of the Ancient British Isles. Oxford: Blackwell. 214–216. or. ISBN 0631189467

[3] (Ingelesez) De La Bédoyère, Guy. (2002). Gods with thunderbolts: religion in Roman Britain. (1. publ. argitaraldia) Tempus ISBN 978-0-7524-2518-4. (Noiz kontsultatua: 2024-05-22).

[4] Delamarre, Xavier. (2008). Dictionnaire de la langue gauloise: une approche linguistique du vieux-celtique continental. (2. éd. rev. et augm. argitaraldia) Éd. Errance ISBN 978-2-87772-369-5. (Noiz kontsultatua: 2024-05-22).

[5] (Ingelesez) Webster, Graham. (1986). The British Celts and their gods under Rome. Batsford ISBN 978-0-7134-0648-1. (Noiz kontsultatua: 2024-05-22).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]