Haur aldatua

Henry Fuseli - Haur aldatua - 1780

Deabrua haurraren aldaketa egiten.

Haur aldatua (ingelesez: Changeling) Europako hainbat kondairatan eta herri-sinesmenetan maitagarri, xana, troll, elfo edo fantasiazko beste izaki baten semea zein alaba da, eta ezkutuan lapurtutako haur baten lekuan utzia. Aldaketa horretarako ustezko motibazioa tokien arabera aldatu egiten da: giza zerbitzari bat izateko gogoa zein haurrenganako maitasuna edo maltzurkeria hutsa.

Kondaira horietako askoren atzean, haur deformatuen edo atzeratuen jaiotza zegoen. Antzina, jendeak uste zuen naturaz gaindiko izaki batek haur horiek aldatzen zituela gurasoek bataiatzeko astia izan aurretik. Irlandan ere, ezkerra izatearen azalpena zen haur aldatuena. Aldatzen ari den mutikoaren gaia Petronioren Satyrikon liburuan agertzen da.

Tradizioak

Europako toki askotan bildu dira horrelako tradizioak. Eskandinavian, esaterako, gurasoek guraize pare bat edo aizto bat jartzen zuten bataiatu gabeko haurtxo baten sehaskaren gainean, folkloreko izaki gehienek altzairuaren beldur zirela uste baitzen. Ustezko aldaketa hori gertatzen bazen hala ere, herri-sinesmenek askoz ere neurri gogorragoak hartzea gomendatzen zuten: trollaren amari haurra itzultzera behartzeko, troll haurra omen zena krudelkeriaz tratatu behar baitzen: ustezko haur aldatuari flagelatu egiten zitzaion, zabor pila batera botatzen zitzaion edota labe bero batean sartzen zitzaion. Behin, gutxienez, emakume bat epaitu zuten semea labe batean hil zuelako.

Kondaira batzuetan, aldatu den haurra hauteman daiteke; izan ere, haurraren itxura badu ere, ehun urtetik gorako izaki bat da. Garaiz deskubritzen zutenean, elfoek itzuli egin behar izaten zuten. Grimm anaien ipuinek kontatzen dutenez, semea aldatu zaiola uste zuen emakume bat garagardoa prestatzen hasi zen ezkur baten oskolean. Aldatutako haurrak zera esan zuen: «Basoko haritz bat bezain zaharra naiz, ez dut inoiz ikusi garagardoa ezkur batean prestatzen», eta desagertu egin zen. Europako legendetan, estratagema horren beste aldaera bat aurkitzen da: amak irakiten jartzen ditu arrautza-oskolak sutan, eta ustezko haurtxoa, harrituta, «Ehun urte jaio nintzen, eta inoiz ez hainbeste eltze ikusi» (Asturiasko bertsioa) edo «Ikusi dut haritzaren aurreko lehen bellota, baina inoiz ez zuen ikusi arrautza-oskoletan egosten!»

Ipuin suediar batean, haur trola landetxe batean hazi da, eta haurra trol artean hazi da.' Mundu guztiak gomendatu dio giza amari aldatutako haurra tratu txarrez uzteko, trolek berriro alda dezaten.' Hala ere, emakumeak uko egin dio haur errugabe baina moldatu gabeari, eta bere semea balitz bezala tratatzen saiatu da.' Azkenean, senarra trol gaztea erretzen saiatu da, baina emakumeak erreskatatu egin du, eta gizonak paseo bat ematera eraman du basoan hiltzeko.' Nola edo hala, bere erabakitik damutu eta trolaren bizitza barkatzen du. Bat-batean, semea itzuli egin da, eta aitari kontatu dio maitasunak sorginkeria hautsi zuela eta askatu egin zuela.' Izan ere, norbait trolarekin ankerra izaten saiatzen den bakoitzean, ama trolak berdin tratatzen du haurra.

Suediako beste ipuin batean (irudian erakusten den bezala), trolek printzesa bat bahitu eta bere alabak ordeztu du (ama trolaren nahien kontra samar). Neska aldakorrak guraso berriekin hazten dira, eta biak gazte eder bihurtzen dira, baina egokitzeko zailtasunak dituzte. Giza neska atsekabetuta dago bere emaztegaiarekin, trol printzearekin; neska trol, berriz, aspertuta dago, bere bizitzarekin eta bere mutil-lagun aspergarriarekin. Kasualitatez, basoan galdu dira biak, beren bizitzako gorabeherekin haserre, eta konturatu gabe gurutzatu dira.' Giza neska gaztelura iritsi da. Han, erreginak berehala ezagutu du, eta neska trolak emakume trol bat aurkitu du, lan egiten duen bitartean garrasi egiten duena. Neska trolak barre egiten du, izan ere, trol emakumea ikusi duen beste edozein pertsona baino askoz dibertigarriagoa da, eta amak zoriontsu ikusten du nola itzuli den bere benetako alaba. Biak egun berean ezkontzen dira.

Aldatutako haurrei buruzko kondairak ugariak dira Asturiasko folklorean ere. Han, sarritan, xana edo injana esaten zaie. Izaki feeriko ederrak dira, baina ez beti onak, giza haurtxoen ordez xaninak jartzea, ama gizatiar batek haien umeak bataiatu eta maitatu ditzan.

Kanpo estekak

• Datuak: Q1127246
• Multimedia: Changeling / Q1127246