Imperium

Imperium, bere jatorrian, adiera sakratua zuen errege-boterea zen, jainkozko dohaintza. Hortik datorkio, halaber, auspicia maiora kontsultatzeko magistratus cum imperio-ari aitortzen zaion eskubide esklusiboa. Errepublikaren garaian, imperiuma mugatuta zegoen kolegialtasuna (diktadorearentzat izan ezik), provocatio ad populum eta probintzia baterako muga zuelako. Inperioaren garaian, imperiumak beste hedadura bat hartu zuen, enperadoreek betiko baitzuten delegatu zezaketen imperium proconsulare.

Imperiuma ez zen erromatarren botere-modu bakarra. Auctoritas (erabaki bati buruzko iritzi kualifikatua emateko gaitasun moral, legitimazio sozial edo boterea) eta potestas (erabakia betearazteko legezko boterea edo sozialki onartutako boterea) ere bazeuden. Imperiumaren berezitasuna ikuspuntu militarrean dago. Imperiuma, funtsean, armetan ziren hiritarren agintea zen, eta horrek zekarren zigortze- edo heriotza-sententziak emateko gaitasuna.

Monarkia erromatarraren garaian

Imperiuma aginte-ahalmena da monarkia etruskotik (hau da, K.a. 650- K.a 509). Pierre Grimal historialariaren arabera, imperiumaren oinarria jainko-jainkosei kontsulta egiteko eskubidea eta boterea da, auspicia eskubideagatik, jainkoen borondatea adierazten duten aldeko edo kontrako zeinuak behatuz eta interpretatuz iragartzeko eskubidea: txorien hegaldiak, trumoiak edo tximistak, etab. Ekintza publiko bat arrakasta-aukera onekin has daitekeen jakiteko ahalmen sakratu horretatik, murrizketarik gabeko botere bat sortzen da, coercitio maior izeneko bi alderekin:

• Imperium militiae: herria deitu eta armada errekrutatzeko, eta herritarren defentsarako eta segurtasunerako aginte-ahalmena.
• Imperium domi: botere zibila, hau duenak legea enuntziatzen du, agintzen du eta ez obeditze oro zigortzen du, hiriko bizitza politikoa antolatzen du eta ordena publikoa eta segurtasun publikoa bermatzen ditu. Kuriarako eta Senaturako kideak izendatzen ditu, Senatuko bileretarako dei egiten du eta bilera horietan buru egiten du.

Errege-imperiumarekin lotutako ikurrak honako hauek dira: toga purpura, aulki kurula, liktoreek eramaten dituzten sortaizkorak edo fasces, erromatar ororen gaineko bizitzeko eta hiltzeko eskubidea ematen dutenak. Erromatarren arabera, ikur horiek jatorri etruriarrekoak ziren.

Imperiuma ez da inoiz hutsik egoten, zeren eta, Tito Livioren arabera, bi erregeren artean, interregnuma izendatzen zen.

Imperiumak izaera erlijiosoa zuen, bi erritu zituelako: inauguratio (augureen kargua) eta auspicatio (auspizioak hartzea).

Errepublika erromatarraren garaian

Kontsulek edo pretoreek, erregeen ordezko magistratuek, imperiuma mantentzen dute, baina urtebeterako bakarrik. Imperiuma, beraz, agintaldi batetik hurrengora, kontsul batetik hurrengora, edo diktadore batera, transmititzen den botere bihurtzen da. Jarraitutasun hori beharrezkoa da, izan ere, imperiumaren titular batek nahitaez egon behar du bere oinordekoaren izendapena antolatzeko: comitia centuriata deitzea, auspizioak edo iragarpenak hartzea, botoak gainbegiratzea, emaitzak aldarrikatzea eta imperiuma transmititzea.

Errepublikaren lehen garaietan, imperiuma zuen magistraturik ez zegoenean konsulak desagertzeagatik edo agintaldia amaitzeagatik, imperiuma Erromako Senatura itzultzen zen, eta hark interrex bat izendatzen zuen bere artean. Behin-behineko errege horrek, imperiumaren titular berriak, hauteskundeak antola zitzakeen, edo bost eguneko interregnoaren ondoren, beste interrex bat izendatu. Prozesu horrek kontsul berriak hautatu arte jarraitzen zuen.

K.a. V. eta IV. mendeetan, bi magistratuk imperiuma izatea gero eta zailagoa egin zen Erromaren hedapen motelari, hainbat frontetan aldi berean izandako gerrei, hiri baten kudeaketari eta biztanleria ugariagoari aurre egiteko. Gainera, plebeioek magistratura gorenak eskuratzeko zuten borondateak kontsulen botere zabalak murriztera eraman zuen. Imperiumari lotutako funtzioak K.a. 367an hainbat magistraturen artean banatu ziren: kontsulak, pretoreak, imperiumdunak, eta zentsoreak, imperiumik gabekoak.

Erromatarren menderakuntzaren lurralde-hedapenak imperiumaren esleipen berria ekarri zuen, kontsul edo pretore baten imperiuma luzatuz, urtebetez eta lurralde jakin batean: Senatuak emandako luzapen horrek imperiumaren jabe diren promagistratuak sortu zituen: prokontsul eta propretore.

Erromatar inperioaren garaian

Inperioaren garaian, enperadoreak imperium maius du, hau da, legio guztien buru goren eta biziartekoa zen. Augusto da imperium proconsulare duen lehena.

Ikusi ere

• Potestas
• Auctoritas

• Datuak: Q499146