Kriptoginia

Kriptoginia fenomeno errepikaria da, historian zehar eta kultura gehienetan, emakumeak eta erreferente femeninoak gizarteko hainbat esparrutan ezkutatzen dituena, bereziki ospe handia dutenean.

Praktika hori izendatzeko, Begonya Pozo poeta eta filologoak eta Carles Padilla filologoak, Valentziako Unibertsitateko bi irakasleek, “kriptoginia” terminoa asmatu zuten, eta jendaurrean zabaldu zuten lehen aldiz 2020ko otsailaren 5ean, egunkari digital batean argitaratutako artikulu batean. Urte bereko azaroaren 27an, Valentziako Hiztegi Arauemaileak sartzea onartu zuen. Geroago, 2021eko martxoaren 8an, Elhuyar Hiztegiak euskal kriptoginia egokitzapena sartu zuen. Beste hizkuntza batzuetan, hala nola gaztelanian eta frantsesean, nahiz eta termino hori oraindik ofiziala izan ez, dagoeneko erabili da (kriptoginia eta cryptogynie, hurrenez hurren) eremu akademikoetan eta sare sozialetan. Frantzian, adibidez, 2021-2022 ikasturtean katalanezko literatura unibertsitate arteko mintegi bat antolatu zen, De la cryptogynie à la mediatisation des escrivaines : Felícia Fuster et Carmelina Sán-Cutillas, Felícia Fuster eta Carmelina Sánchez-Cutillas autore katalan hiztunei buruzkoa.

Kriptoginia terminoa bi lexema grekok osatzen dute: crypto ('esconder, ocultar') eta gyné ('mujer'), beste hitz batzuen parte direnak, oro har, kultismoak, katalana eta beste hizkuntza batzuk. Hain zuzen, italierazko baliokidea (substantiboa eta dagokion adjektiboa: kriptoginia edo crittoginia eta kriptogina) biologiako zenbait testutan aurki daiteke, emea edo emakume-organoak kanpotik ikusten ez diren espezieei dagokienez. Adibidez, Suturaspis archangelskyae kotxinilla «kriptogeno» gisa deskribatzen da, eta Panlessico Italiano hiztegiak, 1839koak, crittoginia ( criptoginia sinonimoarekin) terminoa zuen uretako iratze bat deskribatzeko, non esporangioa ezkutuan geratzen den.

Esparru zientifikoan, ikertzaileek egindako ikerketa eta aurkikuntzak minimizatzea edo ezkutatzea, "Matilda efektua" izenekoa, kriptoginia kasu bat da. Terminoa asmatu zutenean, Pozok eta Padillak zientziaren historian eta emakumearen historian oso ezaguna zen fenomeno bati izena eman nahi izan zioten,

«gizarte-kontzientzia ekintza eta omisioekin, isiltasunekin eta hitzekin osatzen delako: itxuraz hiztegian sartzen ez dena ez da existitzen».

Haien ustez, emakumeen lorpenak ezkutatzea edo haien gutxiespena indarkeria sinbolikoa izan da, eta denboran zehar jarraitu du.

Kanpo estekak

• Datuak: Q110821905