Lankide:Kristinaarana1998/Proba orria

Black friday (Ostiral Beltza)

«Ostiral Beltza»(ingelesez Black Friday) Estatu Batuetan sortu zen ostiral beltzaren tradizioa da. “Día de acción de gracias” baino hamarkada batzuk geroago ospatzen joan da. Txikizkako merkataritzaren fenomeno handi bati buruz hitz egiten ari gara, eta merkataritzaren ekonomiaren handitzea suposatzen du. Opariak erosteko orduan pertsonen artean mugimendu oso handia suposatu du. Normalean, gabonak baino lehenago opariak erosteko aprobetzatzen dute. Hala eta guztiz ere, Ostilral Beltzak, nahiz mugimendu on gisa ikusi ekonomiarentzat eta bezeroentzat, alde ezkutuak ditu, hala nola enpresak duten alde izkutua edo aditu batzuen aburuz honen jatorria antzinako esklabotzarekin zerikusia dutela diotenak. Horregatik zenbait kritika aipatzen dira gai honen inguruan.

Ostiral Beltza eguna, denda batean.

Jatorria

Black Friday terminoa 1869an hasi ziren erabiltzen lehen aldiz, irailaren 24an Wall Streeteko bi finantzarik irabazirik lortu ez zutenean eta merkatuak porrot egin zuenean.

Beste teoria batek dio ezagutzen dugun bertsioa Filadelfian sortu zela, non, Esker Emate egunaren biharamunean, kaleak jendez eta ibilgailuz betetzen zituen trafiko trinkoa deskribatzeko erabiltzen zen. Termino hori 1961ean hasi zen erabiltzen, gutxi gorabehera, trafikoaren erregulazioaz arduratzen diren polizia-ofizialen artean. Ezagun egin zen 1966 inguruan, eta gainerako estatuetara zabaldu zen 1975etik aurrera.

Aurrerago, beste azalpen bat sortu zen, «beltz» terminoa dendetako kontuekin lotzen duena: zenbaki gorrietatik beltzetara pasatzen baitziren superabitari esker.  

Bada gezur bat Interneten, terminoaren jatorria eta Estatu Batuetako esklabo beltzen salmenta erlazionatzen dituena. Gezur hori dagoeneko baztertu da. Uste horren arabera, Black Friday esklabotza-garaietatik dator. Esklabo beltzak prezio baxuan saltzen ziren Esker Emate eguna pasatu eta gero, haietatik atera eta Gabonetarako beste batzuk ekartzeko.

"Black friday" terminoa ere erabili zen Vienan, 1873ko lehen erdian gertatutako Vienako Burtsa erori zen eguna deskribatzeko. "Great Cash" deitzen zaio. Krisi horren ondorioz, 1873an 48 banku, 8 aseguru-etxe, 2 trenbide-konpainia eta 59 industria-enpresak porrot egin zuten. Gainera, 152 pertsonak bere buruaz beste egin zuten. Esan beharra dago krisi honen aurretik bankuak ugaritu egin zirela, 12tik 141era, eta horietatik 69 Vienan zeudela. Era berean, akzioen balioa bost aldiz baino gehiago biderkatu zen, eta balio nominala 169 unitatetik 605 moneta-unitatera pasatu zen.

«Black Friday» terminoa ez zen Espainiara iritsi 2012ko udara arte. Ezin izango zen lehenago gertatu, merkealdiak legeak arautzen baitzituen data hori baino lehen. Helburua saltoki txikiak saltoki handietatik babestea zen, eta debekaturik zegoen Gabonetako merkealdia ezarritako datan baino lehenago hastea, ez baitzen inoiz  «ostiral beltza», gero baizik. 2015ean, Gobernuak neurri protekzionista hori kendu zuen, eta merkealdiaren hasierako erantzukizun guztia saltzaileen esku utzi zuen.

Lanaren inguruko alderdiak: langileak, ekonomia eta merkatua

Estatu Batuetan "Ostiral beltza" ez da ofizialki jaieguna, baina enpresari askok jaiegun gisa ikusten dute egun hori Esker Emate Egunarekin batera, eta egun librea ematen diete langileei; izan ere, erosle potentzialen kopuruak gora egiten du. Izan ere, 2005. urtetik izan da urte osoko mugimendu komertzial handieneko eguna. 2013. urtean, gutxi gorabehera 141 milioi pertsonak erosi zuten Estatu Batuetan ostiral beltzean, eta, guztira, 57.400 milioi dolar gastatu zituzten. Sareko salmentak 1.200 milioi dolar izan ziren.

“Ostiral Beltza”, gaur egun enpresarentzat zerbait positibo gisa ikusten dute. Egun horretan, prezioak behera egitean, erosle kopuruak igotzen dira eta enpresek lortutako diru-sarrerak handiagoak dira. Hortaz, eragin positiboa dauka ekonomia-rentzat.

Enpresa mota desberdinak daude. Enpresa txikiak eta enpresa handiak. Hortaz, enpresa txikiei nola eragiten dien egun honek ikertuko dugu.

Espainiako biztanleen % 50ek garrantzitsutzat jotzen dute Black Friday eta Cyber Monday egunetan negozio txikietan erostea, Kantarrek Ebayrentzat egindako azterlan baten arabera. Azterlanaren arabera, adinaren arabera, milenialek (% 54) ematen diote garrantzi handiena enpresa txiki eta ertainei (ETE) laguntzeari. Erkidegoen arabera, Madril (% 29), Kanariak (% 29), Extremadura (% 28) eta Nafarroa (% 27) dira sailkapenaren buru.

José Ángel López EBayko Espainiako zuzendari komertzialak adierazi zuenez, «2018ko Black Friday-a izan zen azken lau urteetan eBayn saldutako artikulu-kopuru handiena». «Hain zuzen, % 52 hazi zen, eta, aldi berean, salmenta-bolumen osoa hirukoiztu egin zen», erantsi zuen, eta, ondoren, honako hau adierazi zuen: “horrek erakusten du urte-sasoi horrek ETEentzat duen aukera handia; izan ere, EBayn ahalegin handiagoa egiten dugu enpresa txiki eta ertainen irudia hobetzeko eta salmentak sustatzeko”.

Hala ere, Espainiako Merkataritza Konfederaziotik (CEC) uste dute establezimendu txikiek bat egiten dutela Black Fridayrekin. Hala, bada, HKZren arabera, deskontu-kanpaina horrek bost urte daramatza etengabe hazten, baina Gabonak eta beherapenak ez ezik, urte osoko kontsumo-dinamika ere erabat aldatu ditu.

Merkatari txiki eta ertainek, beraz, deskontu-maratoi bati egin behar diote aurre Interneten eta beste formatu komertzial batzuetan ; Black Fridayrekin hasi eta Cyber Mondayrekin jarraitzen du, Gabonetako eta Erregeetako kanpaina ahuldu batekin lotuz, eta, azkenik, neguko merkealdi batzuk, duela urte batzuetako emaitzetatik urrun, adierazi zuen CECek urriaren amaieran.

Saltoki txiki eta ertainen %40 inguruk bat egin zuen Black Fridayrekin 2018an, eta kopuru hori antzekoa izango da 2020an ere.

Dena ez da pozgarria kontsumo festa honetan. Alderdi ezkutuak daude. Hasteko, txikizkako merkataritza tradizionalak gero eta zailtasun gehiago ditu Internetetik jasotako kanpainekin bat egiteko. Merkatariak kexu dira mundu digitalean dagoen ordutegi-askatasunaz, hiriek merkataritza-ordutegiekin ezartzen dituzten murrizketen aurka. Alde horretatik, sarea gaindiezina da, 24 orduetan saltzen baitu asteko zazpi egunetan. Gainera, hilabeteetan ez dute deskonturik egiten, eta, kasu batzuetan, markatutako merkealdietara itzultzeko eskatzen dute. Hala, marka handiak dira onura gehien lortzen dutenak, gihar gehien dutenak, hau da, Amazon, Media Markt, El Corte Inglés edo Fnac, eta presentzia handiagoa dute bai sarean bai onlinen.

Baina, aldi berean, Interneteko  enpresa handiak, batez ere Amazon, dira gehien sufri dezaketenak. Correos-eko, plataforma logistikoetako eta banatzaileetako langileek baliatu dute arreta guztia grebak egiteko, beren lan egoera salatuz. Baliteke operadoreak gainezka egitea.

Bezeroen artean ere arazoak daude. Benetako saturazioa dago: ezkongabearen eguna, black friday, cyber monday, gabonak, erregeak... poltsikoa erdizka geratzen da kasu askotan. Hala, black friday gertaera ez da gauza hain bakartua asetasun-puntu bat sortzen baita beste hainbeste deskontu-egunekin, Pedro Reyk (ESADEko Ekonomia, Finantza eta Kontabilitateko irakasleak) dioenez. “Egunero merkealdiak badaude, inoiz ez dago beherapenik”, dio.

Horren guztiaren ondorioz, azkenean ez da gehiago erosi behar, black friday-an erosten duenak agian gero ez baitu Gabonetan erosten. Hala, gastu bera egiten da, eta, azkenean, erosketak sustatzeko hainbeste egun geratzen dira indarrik gabe.

Egoera Espainian

2012ko azaroan, MediaMarkt kate alemaniarra izan zen Black Friday Salea kanpainaren lehen banaketa-katea; Espainian duen denda-sare osoan eta bere web orri berrian egin zuen kanpaina.

Espainian, ospakizun hori Internet bidezko on line erosketen esparruetan sustatu da batez ere, eta, gainera, ostiraletan ez ezik beste zenbait egunetara ere hedatu da, hala nola jai-ostiral, larunbat eta igandeetara.  Nahiz eta gaur egun ez den Estatu Batuetan bezain ezaguna, "Black Friday" terminoaren bilaketa-bolumena %76,4 igo zen 2013ko azarotik 2014ko azarora bitartean, eta hazten jarraitzen du. Hain zuzen, Espainian on line retailer handiek ( hala nola Amazon, Fnac edo PC Osagaiak) aste horretan zehar deskontu-kanpainak egiten dituzte. Gainera, gero eta denda gehiagok parte hartzen dute Gabonetako erosketak hasten diren egunean, eta hainbat enpresak deskontu handiak eskaintzen dituzte.

Denbora horretan, lehia handia dago, beraz, enpresa bakoitzak bere produktua besteen aurrean indartzea lortu behar du. Horretarako, konsumitzaileentzat erakargarri diren publizitate kanpainiak sortu behar dituzte. Horretarako, kontsumitzaileak ondo ikertu behar dituzte enpresek. Hau da, eskaintzen dituzten produktuen arabera, erosle talde desberdinen arreta bereganatzea helburu izan behar dute. Hortaz, jostailu denda baten publizitate kanpainak, haur txikien arreta bereganatzea helburu izango du. Bezeroak, hain zuzen ere, haurrak direlako.

Esan daiteke Espainian 2015erako ezarri zela Black Fridaya, besteak beste, krisi ekonomikoak deskontu-garai horretan erosketak egitera bultzatzen baititu pertsonak Gabonak baino lehentxeago.

Espainiako Merkataritza Konfederazioak (CEC) honako hau adierazi zuen: "lurralde-elkarteek kanpaina zehatzak sustatuko badituzte ere, ez dirudi ospakizuna oso hedatuta egongo denik saltoki txikietan".

Egoera Euskal Herrian

Euskal Herrian, Espainian eta munduan bezala, azaroaren  23an izan ohi da Ostiral Beltza.

EAEn luzatu egiten da ekitaldi hori. Izan ere, Estatu Batuetan ostiral horretako  24 orduetan bakarrik egiten da baina EAEn erraza da aste osoan Ostiral Beltza eskaintzen duten saltokiak aurkitzea, baita hurrengo astelehenean egiten den Cyber Mondayrekin bat egiten dutenak ere. Horrek aukera gehiago ematen ditu telebista, smartphone edo ordenagailu eramangarri ekonomikoak aurkitzeko, adibidez.

Zaila da Euskal Herrian urtero sortzen den Black Fridayaren negozio-bolumena kuantifikatzea. Hala ere, zenbait azterketa kontuan hartuta, denden ia % 80k adierazi dute irabaziak bikoiztu egiten direla egun horretan, kasu askotan.

Bestalde, gutxi gorabehera, Gabonetako erosketen % 25 egun horretan egiten direla (Black Friday-ren eskaintzak aprobetxatuz) kalkulatzen da. Zalantzarik gabe, saltokiek egindako sustapen interesgarriak eta Erregeen Eguna baino lehen egitea, urtarrileko merkealdiekin ez bezala, funtsezkoa da.

Esan beharra dago, halaber, Black Fridayn lokal komertzialen batez besteko deskontua %20 ingurukoa dela, nahiz eta askotan artikulu jakin batzuetan %50etik gorakoa izatera iristen den.

Publizitatearen garrantzia

Baina hau hobeto ulertu ahal izateko, ​publizitate terminoa ondo azaltzea beharrezkoa ikusten dugu. Gizarteari produktuak eta zerbitzuak ezagutarazteko estrategia-multzoa da publizitatea. Hala ere, kontua ez da pertsonek existitzen zarela jakitea bakarrik, eskaintzen denari nolabaiteko ospea ematea ere bada. Babestutako komunikazio hori erabili gabe, oso zaila litzateke kontsumitzaileen buruan kalitate oneko zerbait gisa kokatzea. Publizitateari buruz ari garenean, kontuan hartu behar dugu hori egiteko modu eta ikuspegi asko daudela. Garrantzitsua da haren helburua eta gure enpresaren emaitzetan nola lagunduko digun ulertzea.

Publizitatea enpresek ordaindutako komunikazio-formula gisa uler daiteke, merkatuan dauden hedabideetan iragarkiak jartzeko. Hala ere, negozioak iragartzeko baliabide asko daudenez, publizitate-mota asko daude. Publizitatea, bi multzo nagusitan banatzen da:  

• Offline publizitatea​. Hauek dira garrantzitsuenak: prentsako publizitatea, irratiko publizitatea, telebistako publizitatea, kanpoko publizitatea edo zuzeneko publizitatea offline eskuragarri dauden formatu batzuen artean.
• Publizitate digitala​. Online babestutako komunikazioaren barruan, aukera ugari daude: bideoa, bilatzaileetako iragarkiak, pantaila, sare sozialak, posta elektronikoa, marketina, etab.

Enpresa-helburuen arabera, publizitate-formatu batzuk edo beste batzuk erabili behar dira. Bitartekoen plana erabakitzea fase estrategiko garrantzitsuenetako bat da publizitate-kanpaina bat sortzean. Hori izango da, neurketarekin batera, markaren irudia, nabaritasuna eta salmenta sustatzeko erabaki egokienak hartzeko giltza.

Marka batek argi duenean publizitatean inbertitu nahi duela, ez da nahikoa estrategia jakin batean komunikatu beharreko mezua argi izatea. Sorkuntza-estrategiaren barruan kodetze-prozesu garrantzitsuak egiten dira, enpresa-proposamenak komunikaziorako edukia duten istorio bihurtzen dituztenak.

Ostiral Beltzaren eguna ospatzeko, publizitatea Madrileko Corte Inglesean.

Publizitate-hizkuntza oso garrantzitsua da jendearekin konektatzeko. Inori ez litzaioke bururatuko “Erosi niri” dioen iragarkia egitea. Nahiz eta hori izan helburu korporatiboa. Proposamen hori aldatu egin behar da merkaturatu aurretik.

Kritikak Black Friday-ri buruz

Black Friday-k eta antzeko merkataritza-ekimenek kritikak eragin dituzte. Alde batetik, kontsumitzaileek eta kontsumitzailearen defendatzaileek diote zorpetzean eta erosketa oldarkorretan oinarritutako bizimodu kontsumista sustatzen dela.

Bestalde, hainbat saltokiri prezioak egun batzuk lehenago puztu izana leporatu diete, gero Black Friday-n jaitsi ahal izateko. Horrela, Black Friday-n aplikatutakoak ez dira, berez, deskontuak , edo iragarritakoa baino askoz txikiagoak dira, eta hori publizitate engainagarria izango litzateke.

Beste kritika bat Black Friday-n sortzen diren hondakinen, paketeen, bilgarrien eta gainerako bilgarrien kopurua da. Baita autoen garraioan sortzen den kutsadura ere.

Langileen munduan ere kritika handiak egiten zaizkio Ostiral Beltzari; izan ere, aldi baterako laneko enpresek (ABLE) langile asko kontratatzen dituzte egun horietan.

Black Friday eguna gerturatzen denean,bezero askok diote enpresa askok tranpak ezkutatzen dituztela, hala nola produktu zehatz batzuen prezioaren oszilazio misteriotsuak. Adibidez, zenbait enpresak, Black Friday izan baino lehen, prezioak igotzen dituzte, gero merketu direla bezeroei pentsarazteko. Egoera honen aurrean zenbait bezerok diote, haserre bizian, ez dela bidezkoa enpresek modu horretan aprobetxatzea. Kontsumitzaileen eta Erabiltzaileen Erakundeak (OCU) ohartarazi du praktika horiek ohikoak direla egun hauetan. Tamalez, establezimendu batzuek ez dituzte kontsumitzaileak errespetatzen eta jokabide zigorgarriak dituzte. OCUren bozeramaile Ileana Izverniceanuk dioenez, “Prezioak egun batzuk lehenago igotzea da jokabide horietako bat”. Arriskutsua da, hori egiten duten enpresen irudiak sufritu eta galdu egiten baitu kontsumitzaile leialen konfiantza». Tovarrek, ordea, zalantza egiten du ustezko ospe gabezia horrek eragina izango ote duen azalera handi horien onuretan.