Lankide:Mxrxxrodriguez/Proba orria
Elisabet Aragoikoa (Dueñas, 1470ko urriak 2 - Zaragoza, 1498ko abuztuak 23), Fernando II.a Aragoikoa eta Elisabeth I.a Gaztelakoaren alaba nagusia izan zen. Asturiasko printzesa izan zen bitan, Gaztela eta Aragoiko infanta eta, lasterrago, Portugalgo erregina ezkontidea izan zen.
Haurtzaroa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1470ko urriaren 2an jaio zen Dueñasen, Palentzian, bere gurasoak Buendiako kondeen Jauregian haien buruak babesten ari zirela 1469an Valladoliden ezkondu eta gero, Henrike IV.a Espainakoaren nahien kontra. Jauregi hau Pedro Vazquez de Acuñarena zen, Toledoko artzapezpiku Alonso Carrillo de Acuñaren anaia, zeinek hasiera batetik isabeldar auzia babestu zuten, bere ezkontza Fernando Aragoikoarekin hitzartuz. Gainera, konderriko oinordekoa, Lope Vazquez de Acuña, Fernandoren senidea bihurtu zen bere izeba Ines Enríquez de Quiñonesekin ezkondu zenean.
Asturiako printzesa Gaztelako ondorengotza gerran[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1474ko abenduaren 11n bere amaren osaba Henrike IV.a Gaztelako erregea hil zen. Bi egun geroago, abenduaren 13an, bere amak bere burua erregina izendatu zuen Segovian[1]. 1475ko otsailean Gorteetako deialdia egin zen, infantari leialtasuna zin egin ziezaioten Asturiasko printzesa gisa. Titulua elkarrekin eraman egin behar zuen Gaztelako erregeen alaba izateagatik, hauek semerik ez zuten bitartean[2].
1475ko maiatzean, bere lehengusina Joana I.a Gaztelakoa Alfontso Portugalekoarekin ezkondu egin zen. Juanak tronuaren oinordeko legitimoa zela zioen, nahiz eta bere senidetasunari buruzko zalantzak egon, eta Gaztelako erregina izendatu zuen bere burua. Honek, Gaztelako oinordekotza gerra deituriko egoerari hasiera eman zion.
Gorteak 1476ko apirilean ospatu ziren Madrigal de las Altas Torresen. Horietan berresten da enbaxadore napolitarraren aurrean printzesak Capuako printzearekin duen ezkontza-akordioa. Hala ere, dena aldatzen da 1478ko ekainaren 30ean, bere amak bere anaia Joan Aragoikoa erditzen duenean. Gizonezkoa jaioz gero, bere anaiak oinordekotza lerroa aldatu zuen, baina Elisabetek Asturiasko printzesa titulua mantendu zuen 1480an bere anaiak Asturiazko printze bezala zin egin zuen arte.
Portugaleko printzesa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
.jpg)
Behin erresuma hispanoen oinordekotza ziurtatuta, Errege Katolikoek, euren alabentzako ezkontzak hitzartzea erabaki zuten.
1479an Elisabeten eta Alfontso, Portugalgo printze oinordekoa eta Joan II.a Portugalgoa bizirik irauten zuen seme bakarraren arteko ezkontza adostu zen, Alcaçovaseko Itunaren klausula batean adostu zen bezala (Tercerías de Moura). Erreginak Alfontso hautatu zuen Napoli eta Frantziako erregeen proposamenak jarraitu gabe. Erreginak Elisabet konpentsatu nahi zuen, testigantza koetaneoak deritzotenez, printzesak ez zuelako ulertzen nola lehenengo alaba izan arren eta Gaztelan emakumeak erreinatu ahal zuten arren, zergatik ez zen koroaren oinordekoa izaten jarraitu Joan printzearen jaiotza eta gero.
Isabel Portugalera aldatu zen ziurgabetasunez, ez baitzekien bere iragana nolakoa izango zen bere herrialde berrian. Printzesak ez zuen inola ere lotura hori nahi, eta, horregatik, bere amak kanpai-hots batekin agurtu nahi izan zuen. Ezkontza 1490ko azaroak 3an ospatu zen, Estremoz hirian. Ezkontzaren momentuan Elisabet hogai urte zituen, Alfontsok, berriz, hamabost. Adin ezberdintasuna alboz utziz, elkar ezagutu zuten lehen momentutik senar-emazteak maitemindu ziren eta ezkontza arrazoi politiko gisa hasi izan arren bikotea maitasunez jarraitu zuten haien ezkontza.
Elisabet eta Alfontsoren lotura poza izan arren denbora gutxi iraundu zuen. 1491ko uztailak 13an infante gaztea hil egin zen zalditik jauzi eta gero. Seme-alaba izan gabe eta min handiarekin, Isabel Sevillara aldatu zen, nondik haren gurasoak erreinuaren egoeratan lagunduko ditu.
Portugaleko erregina eta Asturiasko printzesa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Bere senidearen heriotzaren pena erakusteko, Elisabet bere ilehoria moztu zuen eta tunika bat janzten hasi zen. Honekin batera, belo lodi batekin estaltzen hasten da. Isilik bizi izan zen, otoitzean murgilduta. Ahizpa klaratarren ohitura hartu zuen eta gurasoei baimena eskatu zien moja bihurtzeko, hauek ukatu zioten arren.
Elisabet eta Fernando printzesa berriz ezkontzea nahi zuten Portugaleko oinordeko berriarekin, Manuel, Elisabet ezagutu zuenak Portugalera egindako bidai batetik eta printzesan interesa erakutsi zuenak. Printzesa alargunak ez zuen batasun hori nahi. Kristau fedearen defendatzaile handia bihurtu zen eta penintsulako heretikoak kanporatu nahi zituen.
Otoitzean eta ohiturak hartzea nahiago zuen arren, Elisabet ezin izan zuen bere gurasoen presioari eutsi. 1496an Manuel I.a Portugalkoarekin ezkontzea onartzen du. Ezkontza onartzeko baldintza gisa judutarrak Portugaletik kanporatu behar direla esan zuen[3]. Hasieran, Manuel erregeak zalantzatan hartu zuen Elisabeten eskaintza, judutarrak miresten baitzituen beren ezagutzengatik eta koroari ematen zizkioten finantza zerbitzuengatik, baina amaieran Elisabeten baldintza onartu egin zuen. Hala, 1497ko irailak 13an erregeak eta printzesa Elisabet Medina del Campotik atera ziren Valencia de Alcantara mugako hiriaren bidean, 30ean ezkontza ospatzeko. Handik gutxira, Isabel Portugalen sartu zen erregina ezkontide gisa, bere senar berriarekin batera.
1497ko urriak 4an bere anaia Joan[4] hiltzen da, Asturiaseko printzea, Elisabet berriro ere Gaztelako tronuaren oinordekoa bihurtuz. Elisabet eta Manuel Errege Katolikoek deituta Guadalupeko Monasteriora iristen dira 1498ko apirilaren 7an.
Heriotza[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hala ere, iritsi zirenetik, Elisabet eta Fernando konturatu ziren alabaren jarrera ez zela aldatu. Portugalgo erreginak bigarren ezkontza baino lehen bezain ilun eta urduri jarraitzen zuen. Gaztelara itzultzearen momentuan bost hilabeteko haurdunaldia zeraman. Abuztuaren 23an Miguel de la Paz [5]izeneko haur bat erditu zuen, baina semea jaio eta ordu betera Elisabet hil zen. Gertaera tragiko hau Zaragozako Artzapezpiku Jauregian gertatu zen, gaur egungo Zaragozako Elizbarrutiko Museoa osatzen duten geletan. Gaur egun Toledoko Santa Isabel de los Reyes komentuan lurperatuta dago.
| Aurrekoa: | Asturiasko printzesa1474-1480 | Oinordekoa: |
|---|---|---|
| Aurrekoa: | Asturias eta Geronako printzesa1497-1498 | Oinordekoa: |
| Aurrekoa: | Portugal eta Algarveseko erregina ezkontidea1497-1498 | Oinordekoa: |
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ de Ulloa, Martin. (1796). «XV- Continúa la serie de los reyes de Castilla hasta los católicos D. Fernando y Dª Isabel» Memorias de la Real Academia de la Historia. Tomo II (Imprenta de Sancha).
- ↑ Carretero Zamora, Juan Manuel. (1988). Cortes, monarquía, ciudades: las Cortes de Castilla a comienzos de la época moderna (1476-1515). Siglo Veintiuno ediciones.
- ↑ La expulsión de los judíos de Portugal. Sfarad.es. 2019ko abuztuak 5.
- ↑ Aram, Bethany.. (2001). La reina Juana : gobierno, piedad y dinastía. Marcial Pons ISBN 84-95379-31-7. PMC 48638207. (Noiz kontsultatua: 2021-01-26).
- ↑ Ferrer Valero, Sandra, 1976-. Breve historia de Isabel la Católica. ISBN 978-84-9967-840-5. PMC 1035372735. (Noiz kontsultatua: 2021-01-26).