Luisa Luisi

Wikipedia, Entziklopedia askea

 

Luisa Luisi

Bizitza
JaiotzaPaysandú (en) Itzuli, 1883ko abenduaren 14a
Herrialdea Uruguai
HeriotzaSanta Lucía (en) Itzuli, 1940ko apirilaren 10a (56 urte)
Familia
AitaÁngel Luisi Pisano
AmaMaría Teresa Josefina Janicki
Anai-arrebak
Hezkuntza
Hizkuntzakgaztelania
Jarduerak
Jarduerakpoeta, literatura-kritikaria eta idazlea

Luisa Luisi Janicki (Paysandú, Uruguai, 1883ko abenduaren 14a - Santa Luzia, 1940ko apirilaren 10a) Uruguaiko poeta, pedagogoa eta literatur kritikaria izan zen.

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Aitak, Ángel Luisi Pisano, italiarrak, Ameriketara ekarri zituen askatasunari buruzko bere ideia masonikoak, eta ama, María Teresa Josefina Janicki, maistra, Frantzian erbesteratutako poloniarren alaba zen. Entre Ríosera (Argentina) iritsi ziren ezkondu berritan 1872an, eta Paysandú-ra (Uruguai) joan ziren 1878an. Azkenean, Montevideon kokatu ziren 1887an.[1]

Luisi-Janicki-tarrak langile eta hezitzaile familia bat izan ziren, erresistentzia- eta errebeldia-giroan garatu zena, garai hartarako oso pentsamendu liberala zuena. Bere sei alabek irakasle ikasketak egin zituzten eta horietako batzuek unibertsitateko ikasketekin jarraitu zuten. Uruguaiko lehen emakume profesionaletakoak izan ziren.[1]

Luisa ikasle aplikatua izan zen. Irakasle ikasketak egin zituen "María Stagnero de Munar" Andereñoen Institutu Normalean, eta karrera horretan graduatu zen 1903an. Hirugarren Graduko Eskolako laguntzaile gisa hasi zuen bere karrera, ondoren bigarren graduko Praktika Eskola eta Aplikazio Eskola zuzentzeko.[2] Oso gaztea oraindik, Montevideoko La Razón egunkariko erredaktorea izan zen. Lehen Hezkuntzako eta Irakaskuntza Normaleko Kontseilu Nazionala osatu zuen 1925etik 1929an erretiroa hartu zuen arte. Gaztelania irakatsi zuen Bigarren Hezkuntzako Emakumeen Sailean, eta Irakurketa eta Deklamazioa Munarreko Maria Stagnero Institutuan. Lau poema-liburu argitaratu zituen, eta prosan ere sartu zen, hezkuntzari eskainitako beste lau lanekin. 1916an Buenos Airesen egin zen Haurren Biltzarrean ordezkari ofiziala izan zen, eta hiru urte geroago Montevideon burutu zen Haurraren Bigarren Kongresuko Hezkuntza Sailean idazkari kargua bete zuen. Bere heldutasunean paralisi itzulezin bat hartu zuen, bizimodu sedentario batera eraman zuena. Kritikari literario gisa nabarmendu zen. Rio de Janeiroko Lehen Hezkuntzako Irakasleen Elkarteak ohorezko bazkide izendatu zuen.[3][4]

Lan pedagogikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Luisa eskola vareliarraren defendatzaile sutsua zen. Batez ere lehen hezkuntza hobetzeaz arduratu zen. Abangoardiako ideiak hasierako hezkuntzaren garrantzian, etorkizuneko herritarren prestakuntzan, genero eta klase berdintasunean eta alfabetatzean oinarritzen ziren, hezkuntza integralago baten abiapuntu gisa.[4]

Luisa Luisik hezkuntza-prozesuaren ikuspegi orokorra eman zuen, eta, horregatik, eskolak berregituratzeko proiektuak bultzatu zituen. Arreta berezia jarri zuen, eskoletako eraikin egituren egokitzapena bultzatuz: eraikinek erabilgarriak izan behar zuten, baina nolabaiteko zentzu artistikoa izan behar zuten, soilak eta elementu naturalekin. Hezkuntza elementuen berrikuspena sustatu zuen, hala nola ikasleei irakatsitako abestiak edo ikasgeletan erakusten diren laminak; aire zabaleko ibilaldiak, kantua, gimnastika eta marrazketa ezinbesteko jardueratzat hartzea eta ikasgelako haur kopurua murriztea. Era berean, eskolak etxeko hezkuntza-urritasunak konpentsatzeko leku bat izan behar zuela aldarrikatzen zuen, haurrarengan "bizitzak gero suntsitu behar dituen handitasun-ideiak" piztu ahal izateko leku bat. Luisa Luisiren aburuz, eskola zen aukerak emateko tokia, eta kontzeptu hori emakumeen hirugarren hezkuntza defendatzeko plataforma bihurtu zen.[5]

Obra[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kritikak bere bertsoaren forma klasikoak eta bere poesiaren balio intelektualak nabarmendu ditu; modernismoaren beste hiru ordezkariekin batera kokatzen du: María Eugenia Vaz Ferreira, Juana de Ibarbourou eta Delmira Agustini.

Bere poesia filosofikoak eta lan kritiko zabal eta zorrotzak laster lortu zuten nazioarteko dimentsio publikoa Buenos Airesen eta Bartzelonan, eta Madrilen eta Parisen ere aipatua izan zen. Rafael Cansinos Assensek (Verde y dorado en las letras americanas. Semblanzas e impresiones críticas (1926-1936), Aguilar, Madrid, 1947], F. Contrerasek (L 'espriti de l' Amérique Espagnole, Paris: Col. de la Nouvelle Revue Critique, 1931) eta César González Ruanok (Literatura Americana. Ensayos de madrigal y de crítica, Madril: Fernando Fe, 1924) aipatzen dute. Ingelesera A. Stone Blackwell-ek itzuli zuen (Some Spanish American poets, New York: Appleton & Co., 1929), eta ospea eta begirunea lortu ondoren, gaur egun ez da gogoratzen, bidegabeko ahanzturara kondenatua.

Lanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Saiakera eta kritika literarioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Educación Artística, 1919.
  • Ideas sobre educación, Montevideo, 1922
  • La poesía de Enrique González Martínez, hitzaldia, 1923.
  • A través de libros y autores, 1925.
  • La literatura del Uruguay en el año de su Centenario, 1930.

Lirika[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Sentir, Montevideo, 1916.
  • Inquietud, Montevideo, 1922.
  • Poemas de la inmovilidad y canciones al sol, Bartzelona, 1926.
  • Polvo de días, Montevideo, 1935.

Aintzatespenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • 2022an, Emakumearen Nazioarteko Egunaren ospakizunaren esparruan, Uruguaiko Hezkuntza Publikoko Administrazio Nazionalak omenaldi bat egin zion Luisa Luisiri, hezkuntza pluralaren eta berdintasunezkoaren alde egin zuen lan gogorragatik. Horrela, bere ondarea eta emakumeen eskubideetan egindako lana eta aurrerapenak aitortu ziren.[6]

Ikus gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b (Gaztelaniaz) Flor, Octavia. (2020-11-10). «Las hermanas Luisi, primeras universitarias uruguayas y pioneras del feminismo» Harta (Noiz kontsultatua: 2023-10-26).
  2. ↑ López, Sara. (2013). El legado de las hermanas Luisi: cien años después. Facultad de Humanidades y Ciencias de la Educación. Universitat de la República.
  3. ↑ Ilecara. (2008-08-26). «MUJERES QUE HACEN LA HISTORIA - BREVES BIOGRAFIAS: Siglo XIX - Luisa Luisi» MUJERES QUE HACEN LA HISTORIA - BREVES BIOGRAFIAS (Noiz kontsultatua: 2023-10-26).
  4. ↑ a b «Correo de los Viernes - Luisa Luisi: la olvidada» www.correodelosviernes.com.uy (Noiz kontsultatua: 2023-10-26).
  5. ↑ Txantiloi:Es-UY Ortiz, Julia. (2010). «Y los hombres no oyeron mis cantos”: La vanguardista Luisa Luisi: pedagoga, crítica, feminista y poeta» la diaria (La Diaria) (Noiz kontsultatua: 2023-10-26).
  6. ↑ «Homenaje a Luisa Luisi en el Día Internacional de la Mujer | Administración Nacional de Educación Pública» www.anep.edu.uy (Noiz kontsultatua: 2023-10-26).

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Ángel Ernesto Benítez, Luisa Luisi: el ensueño dolorido, 1981.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Luisa Luisi Anaforasen (Uruguaiko autoreen liburutegi digitala) Luisa Luisiri eskainitako gunea
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Luisa_Luisi&oldid=9433825"(e)tik eskuratuta