Manitou

Artikulu hau algonkinen bizi indarrari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Manitou (argipena)».

Manitou, irokesen orendaren ahaidea, algonkin taldeen teologia eta mitologian bizi indar espiritual eta funtsezkoa da. Nonahikoa da eta nonahi agertzen da: organismoak, ingurumena, gertaerak eta abar^[1] Aashaa monetoo hitzak "izpiritu ona" esan nahi du, eta otshee monetoo hitzak, berriz, "izpiritu txarra". " Mundua sortu zenean, Izpiritu Handiak, Aasha Monetook, lurrak eman zizkien herri indigenei, shawneeei hain zuzen ere.^[2]

Gitche Manitou[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanadako Manitoba edo Manitou-abah probintziaren izena algonkin edo ojibwa hitzarekin lotuta dago.^[3] Bada historia bat bertan Izpiritu Handia bizi dela, eta bertan lehen gizakiak kokatu zituela esaten duena. Parkearen eremuan hiru mila milioi urte dituen granitoak esanahi handia izan zezakeen inguruko antzinako herrientzat. Parke hau Midewiwin zeremonietan (praktika xamanistak) erabiltzen ziren itsas maskor zurien omenez bataiatu zuten, horiekin Ipar Amerikan salerosten baitzuten. Urki-azalaren biribilkiek ojibway migrazioen historiaren zati bat jasotzen dute, maskor sakratu horien aurkitzaileak, Aintzira Handietako eskualdean zehar Sortzaileari eskerrak emateko zeremonietan erabiliak.

Algonkinez gain, beste tribu batzuek ere Gitche Manitou ezagutzen zuten. Txeiene eta sioux oglala leinua delakoen artean Manitu Handiari buruzko aipamenak ere badaude (Orein Beltzen bildumak dira aipagarrienak), jainko honen sinesmena Ordoki Handietan eta, beharbada, herri algonkinoen multzo handi osoan hedatzen zela adierazten dutenak.

Gitche Manitou askotan Jainko kristauaren antzera tratatzen dute kultura horietan. Lehenengo misiolari kristauek Ebanjelioa algonkinoei predikatu zietenean, Gitche Manitou Jainkoaren izen gisa xurgatu zuten sinkretismo prozesuaren bidez. Hori, adibidez, "Huron Carol" Gabonetako ereserkiaren letran ikus daiteke. Sinkretismoak gehitutako Jainkoaren beste izen batzuk Gizhe-manidoo ("Manidoo errukitsu"), Wenizhishid-manidoo ("Manidoo zuzen") eta Gichi-ojichaag ("Izpiritu Handia") dira. Nahiz eta Gichi-manidoo eta Gichi-ojichaagek "Izpiritu Handia" esan nahi duten, Gichi-manidook lotura espiritual handiagoaren ideia darama, eta Gichi-ojichaagek, berriz, Gichi-manidoori arimaren konektibitate indibiduala. Ondorioz, misiolari kristauek askotan Gichi-ojichaag terminoa erabili zuten Espiritu Santu kristauaren ideiari erreferentzia egiteko.

Termino mistiko gisa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Manitou terminoa natura/bizitzaren elkarloturaren eta orekaren alderdi baten kontzeptuari dagokio, txinatar filosofiari dagokion Qi kontzeptuaren antzekoa; hitz sinpleagoetan izpiritu bati erreferentzia egin dakioke. Espiritua kontzeptu gisa ikusten dute, baina baita harekin harremanetan jartzeko pertsona gisa ere. Denak du bere Manitou propioa: landare bakoitzak, harri bakoitzak eta baita makina bakoitzak ere. Tradizio xamanikoetan, Manitouak (baita Manidoog edo Manidoowag ere) nahi den efektua lortzeko konektatuta daude, hala nola sendatzeko Manitou landareak edo ehiza on baterako Manitou bufaloa. Anishinaaberen Manitoowag tradizioan Lotura Handiaren alderdi bat dira. Aishinaabegek lotutako terminoak erabiltzen dituzte: Manodoowish animalia txikiak izendatzeko, Manidoowag eta Manidoons intsektuentzat... bi terminoek "Espiritu Txiki" esan nahi dute.

Manitou hauek ez dira existitzen europar jainkoen antzeko hierarkiarekin, baina gorputzeko atal baten antzekoagoak dira beste batekin elkarreraginean, eta guztiaren espiritua, hau da, Gitche Manitou kolektiboa deitzen da.

Manitoulin uhartea, Huron lakuan dagoena, Gitche Manitouren bizilekua omen da. Manitowish Waters eta Manitowoc, Wisconsinen, Gitche Manitouren presentzia aurkitzeko leku espiritualtzat ere hartu ziren, Manitowish eta Manitowoc ibaiak arrainen errute-eremuak direlako, non bizitza eta heriotza elkartzen diren.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ Bragdon, Kathleen J.. (2001). The Columbia Guide to American Indians of the Northeast. New York: Columbia University Press, 18 isbn=9780231114523 or..
↑ The Life of Tecumseh. .
↑ (Ingelesez) Province of Manitoba. The Origin of the Name Manitoba. .

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Densmore, Frances. Chippewa Customs. (1979, Minnesota Historical Press).
Hoffman, Walter James, M.D. The Mide'wiwin: Grand Medicine Society of the Ojibway. (2005, Lightning Source Inc.)
Johnston, Basil. Ojibway Ceremonies. (1990, University of Nebraska Press).
Johnston, Basil. The Manitous: the spiritual world of the Ojibway. (2001, Minnesota Historical Society Press).
Nichols, John D. and Earl Nyholm. A Concise Dictionary of Minnesota Ojibwe. (1995, University of Minnesota Press).
Cuoq, Jean André. Lexique de la Langue Algonquine. (1886, J. Chapleau & Fils).
Rhodes, Richard A. Eastern Ojibwa-Chippewa-Ottawa Dictionary. (1985, Mouton de Gruyter).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q581839

[1] Bragdon, Kathleen J.. (2001). The Columbia Guide to American Indians of the Northeast. New York: Columbia University Press, 18 isbn=9780231114523 or..

[2] The Life of Tecumseh. .

[manitobaname-3] (Ingelesez) Province of Manitoba. The Origin of the Name Manitoba. .

[1]

[2]

[3]