Irokes

Wikipedia, Entziklopedia askea
Irokes
Datuak
MotaKonfederazioa eta nazioa
Osatuta
Historia
Sorrera1570
webgune ofiziala

Irokesak[1] —konfederazioa gobernatzen duen kontseiluaren hizkuntza ofizialean, mohawk hizkuntzan, rotinonsionni edo hotinonsionni[2]Ipar Amerikako ekialdeko amerindiarren konfederazioa da, historikoki oso indartsua izan zena. Frantses kolonien garaian lehenik Irokes Liga eta geroago Irokes Konfederazioa esaten zitzaion konfederazio horri; eta, ingeles kolonien garaian, Bost Nazioak zeritzen 1722 arte, eta gero Sei Nazioak. Sei herrik edo naziok osatuta zegoen: mohawk, oneida, onondaga, cayuga, seneca eta tuscarora herriek, alegia.

Irokesek beste herri asko bereganatu zituzten beren kulturara, gerren, gatibu hartutako etsaien eta babes bila iheslari etorritakoen bidez.

Bestalde, konfederaziokoak ez ziren erie, susquehannock eta wyandot (huron) herri independenteek irokes hizkuntzak zituzten. Hizkuntza familien ikuspegi zabaletik, irokestzat jotzen dira hiru herri horiek ere, kulturaz eta hizkuntzaz antzekoak baitziren, guztiak atzinirokes kultura eta hizkuntzatik eratorriak. Hala ere, Irokes Ligaren etsai ziren.[3]

Nazio kideak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

XII. – XV. mendeen bitartean bost naziok sortu zuten konfederazioa (zerrendan, mendebaldetik iparralderantz); gero, 1722an, tuscarora herria batu zitzaien.

Herria Irokes izena Esanahia XVII./XVIII. mendeetako kokapena
Seneca Onondowahgah "Muino handiaren herria" Seneca lakua eta Genesee ibaia
Cayuga Guyohkohnyoh "Zingiraren herria" Cayuga lakua
Onondaga Onöñda'gega' "Muinoen herria" Onondaga Lake
Oneida Onayotekaono "Zutik dagoen harriaren herria" Oneida lakua
Mohawk Kanien'kehá:ka "Suharriaren herria" Mohawk ibaia
Tuscarora1 Ska-Ruh-Reh "Alkandora erabiltzen duen herria" Ipar Karolina²

Oharrak: 1 1720an osatu zuen "Sei Nazioak".
2 Oneida eta Onondagaherrien artean kokatuta.

"Bost Nazioak", 1650 "Sei Nazioak" 1720

Biztanleria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Rotinonsionni herrien biztanleria
Kokapena Seneca Cayuga Onondaga Tuscarora Oneida Mohawk Guztira
Ontario         3970 14051 176031
Quebec           9631  
New York 7581 448 1596 1200 1109 5632  
Wisconsin         10309    
Oklahoma             22002

Iturria: Doug George-Kanentiio "Iroquois Population in 1995" [4].
1 Sei Nazioen Grand River Lurraldea.
2Oklahomako Seneca-Cayuga herria


Klanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

John Smoke Johnson, John Tutela eta Young Warner 1812ko Gerraren buruzagiak.

Sei herrietan ez ezik ama-lerroko klanetan ere banatuta daude. Herri bakoitzak klan ezberdinak ditu, hirutik zortzira. Guztira bederatzi klan izenak daude:

Egungo klanak
Seneca Cayuga Onondaga Tuscarora Oneida Mohawk
Otso Otso Otso Otso (Θkwarì•nę) Otso (Thayú:ni) Otso (Okwáho)
Hartz Hartz Hartz Hartz (Uhčíhręˀ) Hartz (Ohkwá:li) Hartz (Ohkwá:ri)
Dortoka Dortoka Dortoka Dortoka (Ráˀkwihs) Dortoka (A'no:wál) Dortoka (A'nó:wara)
Istingor Istingor Istingor Istingor (Tawístawis)
Orein Orein Orein
Kastore Kastore Kastore (Rakinęhá•ha•ˀ)
Lertxun Lertxun
Belatz Belatz
Aingira Aingira (Akunęhukwatíha•ˀ)

Egungo erreserbak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Irokes ospetsuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1914an, Buffalon.

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. Euskaltzaindia. (PDF) 190. arauaː Munduko herriak eta etniak. .
  2. (Ingelesez) Zeisberger, David. Indian Dictionary: English, German, Iroquois—The Onondaga and Algonquin—The Delaware. Harvard University Press, 1887. ISBN 1104253518, 23. eta 97. orrialdeak. Goano hitzak «handi» esan nahi du, Ganochsajeh «sabai» da, eta Eroni «jendea, herria». Beraz, «Sabai-handiko-herria» edo «Sabai-handiaren-pean-bizi-den-herria» esan nahi du izen horrek, etxe handi komunaletan bizi baitziren.
  3. (Ingelesez) Daeg de Mott, D. K.. (2009). «Iroquois» in Gall, Timothy L.; Hobby, =Jeneen Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life, Vol. 2. (2. argitaraldia) Detroit: Gale, 304–310 or. ISBN 978-1414448909..
  4. Iroquois Population in 1995

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]