Irokes

Irokes
Datuak
Mota	nazioa
Osatuta	Cayuga people (en) ; Mohawk ; Oneida ; Onondaga Nation (en) ; Seneca (en) ; Tuscarora Nation (en)
Historia
Sorrera	baliorik ez
Sortzailea	Bakegile Handi; Hiawatha (en) ; Jigonhsasee (en)
	webgune ofiziala;

Irokesak^[1] —konfederazioa gobernatzen duen kontseiluaren hizkuntza ofizialean, mohawk hizkuntzan, rotinonsionni edo hotinonsionni^[2]— Ipar Amerikako ekialdeko amerindiarren konfederazioa da, historikoki oso indartsua izan zena. Frantses kolonien garaian lehenik Irokes Liga eta geroago Irokes Konfederazioa esaten zitzaion konfederazio horri; eta, ingeles kolonien garaian, Bost Nazioak zeritzen 1722 arte, eta gero Sei Nazioak. Sei herrik edo naziok osatuta zegoen: mohawk, oneida, onondaga, cayuga, seneca eta tuscarora herriek, alegia.

Irokesek beste herri asko bereganatu zituzten beren kulturara, gerren, gatibu hartutako etsaien eta babes bila iheslari etorritakoen bidez.

Bestalde, konfederaziokoak ez ziren erie, susquehannock eta wyandot (huron) herri independenteek irokes hizkuntzak zituzten. Hizkuntza familien ikuspegi zabaletik, irokestzat jotzen dira hiru herri horiek ere, kulturaz eta hizkuntzaz antzekoak baitziren, guztiak atzinirokes kultura eta hizkuntzatik eratorriak. Hala ere, Irokes Ligaren etsai ziren.^[3]

Nazio kideak

XII. – XV. mendeen bitartean bost naziok sortu zuten konfederazioa (zerrendan, mendebaldetik iparralderantz); gero, 1722an, tuscarora herria batu zitzaien.

Herria	Irokes izena	Esanahia	XVII./XVIII. mendeetako kokapena
Seneca	Onondowahgah	"Muino handiaren herria"	Seneca lakua eta Genesee ibaia
Cayuga	Guyohkohnyoh	"Zingiraren herria"	Cayuga lakua
Onondaga	Onöñda'gega'	"Muinoen herria"	Onondaga Lake
Oneida	Onayotekaono	"Zutik dagoen harriaren herria"	Oneida lakua
Mohawk	Kanien'kehá:ka	"Suharriaren herria"	Mohawk ibaia
Tuscarora¹	Ska-Ruh-Reh	"Alkandora erabiltzen duen herria"	Ipar Karolina²

Oharrak: ¹ 1720an osatu zuen "Sei Nazioak".
² Oneida eta Onondagaherrien artean kokatuta.

Biztanleria

**Rotinonsionni herrien biztanleria**
Kokapena	Seneca	Cayuga	Onondaga	Tuscarora	Oneida	Mohawk	Guztira
Ontario					3970	14051	17603¹
Quebec						9631
New York	7581	448	1596	1200	1109	5632
Wisconsin					10309
Oklahoma							2200²

Iturria: Doug George-Kanentiio "Iroquois Population in 1995" ^[4].
¹ Sei Nazioen Grand River Lurraldea.
²Oklahomako Seneca-Cayuga herria

Klanak

Sei herrietan ez ezik ama-lerroko klanetan ere banatuta daude. Herri bakoitzak klan ezberdinak ditu, hirutik zortzira. Guztira bederatzi klan izenak daude:

**Egungo klanak**
Seneca	Cayuga	Onondaga	Tuscarora	Oneida	Mohawk
Otso	Otso	Otso	Otso (Θkwarì•nę)	Otso (Thayú:ni)	Otso (Okwáho)
Hartz	Hartz	Hartz	Hartz (Uhčíhręˀ)	Hartz (Ohkwá:li)	Hartz (Ohkwá:ri)
Dortoka	Dortoka	Dortoka	Dortoka (Ráˀkwihs)	Dortoka (A'no:wál)	Dortoka (A'nó:wara)
Istingor	Istingor	Istingor	Istingor (Tawístawis)	—	—
Orein	—	Orein	Orein	—	—
Kastore	—	Kastore	Kastore (Rakinęhá•ha•ˀ)	—	—
Lertxun	Lertxun	—	—	—	—
Belatz	—	Belatz	—	—	—
—	—	Aingira	Aingira (Akunęhukwatíha•ˀ)	—	—

Egungo erreserbak

Kanada
- Kahnawake (Quebec)
- Kanesatake (Quebec)
- Akwesasneko Mohawk Nazioa (Ontario)
- Thames Oneida Nazioa (Ontario)
- Grand River Lurraldearen Sei Nazioak (Ontario)
- Tyendinaga Mohawk Lurraldea (Ontario)
- Wahta Mohawk Lurraldea (Ontario)

Ameriketako Estatu Batuak
- Cayuga Nazioa (New York)
- Ganienkeh
- Kanatsiohareke
- Onondaga nazioa (New York)
- Oneida Indiar Nazioa (New York)
- Oneida Herria (Wisconsin)
- St. Regis Mohawk erreserba (New York)
- Seneca nazioa (New York)
- Seneca-Cayuga nazioa (Oklahoma)
- Tuscarora erreserba (New York)

Irokes ospetsuak

Kateri Tekakwitha (1656-1680), santu katolikoa
Joseph Brant (1743-1803), buruzagia
Pauline Johnson (1861-1913), idazlea
Deganawida, buruzagi historikoa (Konfederazioaren sortzailea)
Graham Greene (1930-), Oscar Sariaren izendapena lortutako aktorea
Hiawatha, buruzagi historikoa (Konfederazioaren sortzailea)
Oren Lyons (1930-), buruzagia
Red Jacket (1750-1830), buruzagia

1914an, Buffalon.

Ikus, gainera

Amerindiar

Erreferentziak

↑ Euskaltzaindia. (PDF) 190. arauaː Munduko herriak eta etniak. .
↑ (Ingelesez) Zeisberger, David. Indian Dictionary: English, German, Iroquois—The Onondaga and Algonquin—The Delaware. Harvard University Press, 1887. ISBN 1104253518, 23. eta 97. orrialdeak. Goano hitzak «handi» esan nahi du, Ganochsajeh «sabai» da, eta Eroni «jendea, herria». Beraz, «Sabai-handiko-herria» edo «Sabai-handiaren-pean-bizi-den-herria» esan nahi du izen horrek, etxe handi komunaletan bizi baitziren.
↑ (Ingelesez) Daeg de Mott, D. K.. (2009). «Iroquois» in Gall, Timothy L.; Hobby, =Jeneen Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life, Vol. 2. (2. argitaraldia) Detroit: Gale, 304–310 or. ISBN 978-1414448909..
↑ Iroquois Population in 1995

Kanpo estekak

Datuak: Q68518
Multimedia: Iroquois / Q68518

[1] Euskaltzaindia. (PDF) 190. arauaː Munduko herriak eta etniak. .

[2] (Ingelesez) Zeisberger, David. Indian Dictionary: English, German, Iroquois—The Onondaga and Algonquin—The Delaware. Harvard University Press, 1887. ISBN 1104253518, 23. eta 97. orrialdeak. Goano hitzak «handi» esan nahi du, Ganochsajeh «sabai» da, eta Eroni «jendea, herria». Beraz, «Sabai-handiko-herria» edo «Sabai-handiaren-pean-bizi-den-herria» esan nahi du izen horrek, etxe handi komunaletan bizi baitziren.

[3] (Ingelesez) Daeg de Mott, D. K.. (2009). «Iroquois» in Gall, Timothy L.; Hobby, =Jeneen Worldmark Encyclopedia of Cultures and Daily Life, Vol. 2. (2. argitaraldia) Detroit: Gale, 304–310 or. ISBN 978-1414448909..

[4] Iroquois Population in 1995

[1]

[2]

[3]

[4]