Mendiko aingeru-belarra (Angelica sylvestris), Apiaceae familiako landarea da. Sendabelar[1] honek iparraldeko Europan jatorria du baina Pirinioetan ere agertzen da.
Landarea
Sendabelartzat hartzen da eta farmakologian hainbat erabilera ditu.[2] Landare ahaidea eta antzeko propietateak dituena etxeko aingeru-belarra da (Angelica archangelica), eta honen bilakaera naturalean giza esku-hartze handiagoa egon da.
1-2 m-ko altuera hartzen duen belarra da. Sustraia, bi urtekoa, oso mamiatsua, luzea eta lodia da, eta zurtoin lodia, ildaskatua, fistulosoa, adarkatua eta artikulatua du, purpura kolorekoa. Hostoak bipinnatu handiak dira, ertz koskadun folioloekin, lantzeolatu-obalatuekin eta akutuekin, eta peziolo inguratzailearekin. Loreek kolore hori-berdexka dute eta 30-40 loreko unbela handietan egoten dira; umbelita txikiagoak baina askoz trinkoagoak bihurtzen dira heltzen direnean. Landare monokarpikoa da, eta ekainetik urrira loratzen da, [3] nahiz eta udazkenean bildu.
Bere habitat naturala Eskandinaviako penintsulan, Laponia, Groenlandia, Finlandia eta Errusian aurkitzen da. Hala ere, hegoalderago ere aurki daitezke mendiko aingeru-belar populazioak, klima alpinoa duten mendikateetara mugatuta, hala nola Alpeetan, Pirinioetan, Apeninoetan eta Kaukason.
Ondo egokitzen da hainbat lurzoru motatara, hareatsuetatik eta alkalinoetatik hasi eta PH baxuko lurzoruetara. [4] Azkar egokitzen den landarea da. Leku heze eta freskoetan hazten da, batez ere, itzaltsuetan.
Printzipioak: Olio esentziala, azido angelikoa, erretxina, taninoa, pektina. Esentzian identifikatu dira: feladrenoa, furfurola, alkohol metilikoa eta etilikoa. Hostoek %1 dute. Dentsitatea 0.8tik 0,9ra bitartekoa da, eta 90°-ko alkoholaren hiru bolumenetan disolbatzen da. [5]
Basoko aingeru-belarra landare erabilgarria da eta izan da historian zehar Europako kultura askotako medikuntza tradizionalean. Bere izena grekotik dator ἄγγελος ángelos, 'aingerua', bere bertuteengatik. Sustraia eta haziak aprobetxatzen dira. Aromatiko eta antiespastiko gisa erabiltzen da. Hainbat onura ditu digestio-sisteman, karminatiboa delako (gasak kanporatzen laguntzen du) eta digestio-atoniarako (organoetan toniikotasun falta). Emakumezkoen hilekoen kasuan, emenagogo ona da. (9) Dosi altuetan mendiko aingeru-belarrak nerbio-sistema zentrala deprimitzen du, lasaigarria da eta sexu-desira galtzea eragiten du. Fotosentikortasuna eta ukipen-dermatitisa sor ditzake. Aerofagiarako, nerbio-asmarako, gibel-gutxiegitasunerako, tentsio-abdominalerako eta bertigodun edo bertigorik gabeko nerbio-jatorriko migrainetarako agintzen da. [2]
Irailean biltzen da, batez ere, printzipio aktiboetan aberastasun handiagoa duten lurzoru lehorretako aleak. [5] Aldo Poletti herbologo italiarrak mendiko aingeru-belarraren propietateak aprobetxatzeko metodo hauek deskribatzen ditu;[2]
Hautsa, erroa zatitan xehatua. Bi edo hiru koilarakada urarekin edo nahi duzunarekin nahastuta hartzen da.
Infusioa, 40 gramu sustrai lehor inguru, litro bat ur irakin berritan xehatua. Ordu erdiz infusionatzen uzten da, eta otorduen ondoren hartzen da.
Zurtoinaren xehetasunaEgosi, 20 gramo inguru, sustrai lehor xehatuta, litro bat ur irakinetan. Hamar minutuz irakin eta ordu erdiz beratu. Hartu bi edo hiru baso egunero.
Tintura, 20 gramo sustrai lehor xehatu inguru 80 gramo 70°-ko alkoholean hamar egunez beratzen utzi. Iragazi egiten da eta hogei-hogeia hamar tanta hartzen dira egunero. Otorduak baino lehentxeago hartuta, jateko gogoa pizten du, eta gero hartzen bada, digestiboa da.
Ardoa, 60 gramo lehor xehatu inguru litro bat ardo zuritan beratzen jarri. Bi aste igaro ondoren iragazi eta otorduen ondoren hartzen da.
Euskal Herrian sendabelar gisa erabili izan da, odol-zirkulazioko gaixotasunak tratatzeko. [6] Hazi egosiak Aragoiko Pirinioetan erabili zan dira karminatibo gisa eta digestioari laguntzeko, otorduen ondoren katilu bat hartuz. [7]
Birrindutako haziak intsektizida gisa erabiltzen dira. Txingarretan erretako zurtoinek ke aromatiko bat askatzen dute, arnastean egoera ameslaria eragiten omen duena.[5] Pirinioetako Aran eta Le Couserans eremuetan, mendiko aingeru-belarren zurtoin loratuak sabaitik zintzilikatzen ziren espiritu gaiztoak etxetik urruntzeko. Erroa kutun gisa erabiltzen zuten jokalariek eta haur txikiek. [5]
A. sylvestris-en polinizazioari buruzko ikerketa interesgarria. [11]
Angelica generoaren garrantzia ebaluatzen duen berrikuspena, bere erabilera mediko tradizionalean, gizarte modernoko erabilera mediko alternatiboen eta sendagaien garapenerako potentzialaren arabera, eta Angelica espezieei edo Angelica duten prestakinei buruzko hainbat ikerketa zientifikoren emaitzak laburbiltzen dituena, besteak beste, antimikrobianoak, minbiziaren aurkakoak, tumoreen aurkakoak, anelgesikoak, antiinflamatorioak, hepatobabesleak, nefrobabesleak, etab. [12]
↑ abc Poletti, Aldo (1980). Plantas y flores medicinales (Marco Baró, L., trad.) (2ª edición). Instituto Parramón. p. 17. ISBN 84-342-0151-8. OCLC 757716637..
↑ Menéndez Valderrey, Juan Luis. «Angélica. Angelica sylvestris». Naturaleza y turismo. Consultado el 12 de julio de 2022..
↑ «Propiedades medicinales de la angélica silvestre». Plantas Medicinales. 5 de abril de 2017. Consultado el 12 de julio de 2022..
↑ abcd «Angelica sylvestris». Plantas útiles: Linneo. Archivado desde el original el 1 de diciembre de 2009. Consultado el 26 de octubre de 2009..
↑ MENENDEZ BACETA, GORKA (2015). Etnobotánica de las plantas silvestres comestibles y medicinales en cuatro comarcas de Araba y Bizkaia. Madrid: Universidad Autónoma de Madrid Facultad de Ciencias, Departamento de Biología. Consultado el 1 de enero de 2020..
↑ Villar Pérez, Luis ; Palacín Latorre, José María; Calvo Eito, Constancio; Gómez García, Daniel ; Montserrat-Martí, Gabriel (1987). Plantas medicinales del Pirineo Aragonés y demás tierras oscenses. CSIC - Instituto Pirenaico de Ecología (IPE). ISBN 84-505-5256-7. Consultado el 1 de enero de 2020..
↑ «Angelica sylvestris». Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultado el 3 de octubre de 2012..
↑ Marcin Zych, Robert R Junker, Massimo Nepi, Małgorzata Stpiczyńska, Barbara Stolarska, Katarzyna Roguz (January 2019). «Spatiotemporal variation in the pollination systems of a supergeneralist plant: is Angelica sylvestris (Apiaceae) locally adapted to its most effective pollinators?». Annals of Botany 123 (2, 23): 415-428,. Consultado el 1 de enero de 2020..
↑ Sarker SD, Nahar L. (2004 Jun). «Natural medicine: the genus Angelica.». Curr Med Chem. 11(11): 1479-500. PMID 15180579. doi:10.2174/0929867043365189. Consultado el 1 de enero de 2020..
Datuak: Q958823
Multimedia: Angelica sylvestris / Q958823
Espezieak: Angelica sylvestris