Palmaria palmata

Wikipedia, Entziklopedia askea
Palmaria palmata
Sailkapen zientifikoa
KlaseaFlorideophyceae
OrdenaPalmariales
FamiliaPalmariaceae
GeneroaPalmaria
Espeziea Palmaria palmata
[[|]]

Palmaria palmata (L.) Kuntze 1891, dulse, dillisk, dilsk edo creathnach ere deitua, alga gorri bat da (Rhodophyta), lehenago Rhodymenia palmata (L.) Grev deitua. Ozeano Atlantikoko eta Ozeano Bareko iparraldeko kostaldean hazten da. Ondo ezagutzen den aperitibo bat da, eta Islandian, non söl bezala ezagutzen den, zuntz iturri garrantzitsua izan da mendeetan zehar.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Espezie honi buruzko lehen erregistroak duela 1.400 urte izan ziren, San Columbako monjeek egindako bilketari buruzkoak[1].

Deskribapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Dulsesak, disko formako errizoideen bidez, Laminaria-ko estipeei edo arrokei itsatsita hazten dira. Estipe txiki bat du, frondak aldakorrak eta kolorea aldatzen dute arrosa sendotik gorri-purpurara. Ehundura apur bat korrontsua dute. Hosto lauen hostotza pixkanaka segmentu zabaletan zabaldu eta banatzen da, 50 cm-ko luzera eta 30-8 cm-ko zabalera izateraino, ertzetik beste adar batzuk izan ditzaketelarik[2].

Dulsea beste makroalga baten antzekoa da: Dilsea carnosa (Schmidel) Kuntze[3], Dilsea, hala ere, korrosoagoa da, 30 cm luze eta 20 cm zabal arteko hostoekin. Palmariak ez bezala, ez da adarkatzen. Hala ere, hosto zaharrenak zatitu egin daitezke[4].

Bizi-zikloa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bere bizi-zikloa ez zen erabat azaldu 1980ra arte[5]. Tetrasporak hosto helduetan barreiatuta dauden soroetan ekoizten dira eta, beraz, arkitoideak dira. Gameto arren soroak, haploidea den, landarearen fronda gehienen gainean sakabanatuta daude. Emakumeen gametofitoa oso txikia da atrofiatuta edo txertatuta, karpogonioa alga gazteen zelula indibidual gisa agertzen da itxuraz. Alga maskulinoak briznak bezalakoak dira, eta gameto arrak sortzen dituzte. Gameto horiek emakumeen gametofitoari itsatsita dauden tetraspora diploideak ernaltzen dituzte. Hosto helduek meiosi bidezko tetrasporak sortzen dituzte[2]. Horregatik tetraspora fase diploidea kostaldean aurki daitekeena da[6].

Ekologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Palmaria palmata marearteko eremuaren erditik, 20 m edo gehiagoko sakoneraraino hazten ari dela ikus daiteke, bai babestutako kostaldeetan, bai ageriko kostaldeetan.

Elikagai moduan[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Dulseak mineral eta bitamina iturri onak dira, beste landare batzuekin alderatuta, eta pertsonek behar dituzten oligoelementu guztiak dituzte, proteina asko izateaz gain[1].

Normalean, ekainetik irailera egoten da, eta eskuz jaso daiteke itsasbehera dagoenean.

Dulsea, eskuarki, Irlandan, Islandian eta Kanadako Atlantikoko zatian erabiltzen da, elikagai zein medikamentu gisa[7]. Janari osasungarriko denda askotan edo arrain-merkatu askotan aurki daiteke, eta zuzenean tokiko banatzaile bati eros dakioke. Ballycastlen, Ipar Irlandan, ohikoa da Ould Lammas Fair-en saltzea. Ipar Irlandan oso ezaguna da Erraldoiaren Galtzadaren kostaldearen inguruan.

Dulse freskoa zuzenean jan daiteke eguzkitan lehortu aurretik. Eguzkitan lehortzen den dulsea dagoen bezala jaten da edo malutetan edo hautsetan xehatzen da. Islandian tradizioa gurinarekin jatea da. Era berean, patata frijituak bezala azkar frijitu daiteke, gaztaz estalita laberatu, edo labur-labur mikrouhin-labean berotu. Zopetan, sandwichetan eta entsaladetan ere erabil daiteke, edo ogiari edo pizzei gehitu.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b Wilkinson, Martin. (1992-06). «Seaweed resources in Europe: Uses and potential, edited by Michael D. Guiry and Gerald Blunden. John Wiley & Sons Ltd., Chichester, 1991. xi+432pp. Price: £65.00. ISBN 0 471 92947 6» Aquatic Conservation: Marine and Freshwater Ecosystems 2 (2): 209–210.  doi:10.1002/aqc.3270020206. ISSN 1052-7613. (Noiz kontsultatua: 2023-04-27).
  2. ↑ a b Guiry, Michael D.. (1997-05). «C. VAN DEN HOEK, D. G. MANN and H. M. JAHNS. Algae. An Introduction to Phycology. Cambridge University Press, Cambridge. 1995, pp. xiv+623. ISBN: 0 521 30419 9 (hardback); 0 051 31687 1 (paperback). Price: £70.00 (hard); £24.95 (soft).» European Journal of Phycology 32 (2): 203–205.  doi:10.1017/s096702629621100x. ISSN 0967-0262. (Noiz kontsultatua: 2023-04-27).
  3. ↑ «Más detalles de la propuesta a la Santa Sede» Equipos de ministros ordenados (Herder): 63–100. 2015-04-13 (Noiz kontsultatua: 2023-04-27).
  4. ↑ Taylor, F C. (1986). Geology, Cape Dorchester-Cape Dorset, District of Franklin, Northwest Territories. (Noiz kontsultatua: 2023-04-27).
  5. ↑ van derMeer, John P.; Todd, Edna R.. (1980-06-01). «The life history of Palmaria palmata in culture. A new type for the Rhodophyta» Canadian Journal of Botany 58 (11): 1250–1256.  doi:10.1139/b80-155. ISSN 0008-4026. (Noiz kontsultatua: 2023-04-27).
  6. ↑ Ettl, Hanuš. (1984-09). «L. M. Irvine seaweeds of the british isles. Vol. 1:Rhodophyta. Pt. 2A» Folia Geobotanica et Phytotaxonomica 19 (3): 286–286.  doi:10.1007/bf02853092. ISSN 0015-5551. (Noiz kontsultatua: 2023-04-27).
  7. ↑ Yuan, Yvonne V.; Westcott, Neil D.; Hu, Chun; Kitts, David D.. (2009-01). «Mycosporine-like amino acid composition of the edible red alga, Palmaria palmata (dulse) harvested from the west and east coasts of Grand Manan Island, New Brunswick» Food Chemistry 112 (2): 321–328.  doi:10.1016/j.foodchem.2008.05.066. ISSN 0308-8146. (Noiz kontsultatua: 2023-04-27).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Palmaria_palmata&oldid=9304041"(e)tik eskuratuta