Suyab

Koordenatuak: 42°48′N 75°16′E / 42.8°N 75.27°E / 42.8; 75.27
Wikipedia, Entziklopedia askea
Suyab
antzinako hiria
Administrazioa
Estatu burujabe Kirgizistan
Kirgizistango eskualdeTxui
Geografia
Koordenatuak42°48′N 75°16′E / 42.8°N 75.27°E / 42.8; 75.27
Map
Azalera0.3778 km²
Demografia
Turgesh Khaganate, 699-710. urtearen inguruan.

Suyab (persieraz: سوی آب; txineraz: 碎葉 / 碎叶; pinyin: Suìyè; baita ere Ordoukent gisa ezaguna, egungo Ak-Beshim) Zetaren Bidean zegoen antzinako hiri garrantzitsua izan zen. Bishkeken iparekialdean zegoen, Tokmok hiritik sei kilometrotara, Txu ibaiaren haranean, egungo Kirgizistanen. Hiri honen erorkinak, Zetaren Bidearekin lotutako beste leku arkeologiko batzuekin batera, UNESCOren Munduko Gizateriaren ondare zerrendan inskribatu ziren 2014an, Zetaren Bideen Munduko Ondarearen Gune gisa: Zetaren ibilbideak: Chang'an-Tianshan korridorearen bide-sarea.[1]

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sogdianako merkatarien kokalekua Zetaren Bidean zehar sortu zen V. edo VI. mendeetan. Hiriaren izena jatorri persiera du eta Suyab ibaitik dator. 629tik bertatik bidaiatu zuen Xuanzang erromes txinatarrak erregistratu zuen lehen aldiz.[2]

Tong Yabghu Qaghanen erregealdian, Suyab mendebaldeko Khagan turkiarraren hiriburu nagusia izan zen. Khagak udako hiriburu bat ere bazuen Navekaten, egungo Taxkentik iparraldera dauden iturburuetatik gertu, Talas ibaiaren haranean; hiriburuak mendebaldeko Khaganate turkiarraren mendebaldeko hiriburutzat hartzen dira.[3]

Khaganatoa erori ondoren, Tang dinastiak bereganatu zuen Suyab, honen mendebaldeko postu militarra izan zelarik 648 eta 719 bitartean. Han gotorleku txinatar bat eraiki zen 679an eta budismoa loratu egin zen. Narrazio batzuen arabera, Li Po poeta handia Suyaben jaio zen.[4]

Du Huan bidaiari txinatarrak, Suyab 751n bisitatu zuenak, hondakinen artean oraindik martxan zegoen monasterio budista bat aurkitu zuen, non Ashina Huaidaoren alaba zen Jiaohe printzesa bizi ohi zen.[5][6]

Suyab Anxiren Protektoratuko Lau Goarnizioetako bat izan zen 719ra arte, Tang gorteak Turgeshiko Sulu Khagani eman zioten arte. 738an Sulu hil ondoren, Tang indar txinatarrek hiria berehala berreskuratu zuten.[7] Gotorlekuak garrantzi estrategikoa izan zuen Tang dinastiaren eta Tibeteko Inperioaren arteko gerretan. 766an, hiria jaiotzen ari zen Jaganato uigurrekin aliatua Qarluq gobernari baten eskuetan erori zen.

Suyaben ondorengo historiari buruzko datu gutxi daude, bereziki txinatarrek 787an Lau Goarnizioak ebakuatu ondoren. David Nicollek dio Suyabek 80.000 gerlari eman zizkiola Qarluq armadari eta "Heroien Errege" bezala ezagutzen den gizon batek gobernatzen zuela. Hudud al-Alam geografia-liburuak, 983an amaitua, Suyab 20.000 biztanleko hiria zela adierazten zuen. Uste denez, Balasagunek ordezkatu zuen garrantziaz XI. mendearen hasieran, eta handik gutxira Suyab abandonatu zuten.

Suyab inguruko lurraldea, denbora labur, Qing dinastiaren pean XVIII. mendean, Txinaren eskuetara itzuli zen. 1864an, ordea, Balkhax aintzirarekin batera Errusiar Inperioari eman zitzaion Tarbagataiko Itunaren bitartez. Errusiar Inperioko Semirechyeko oblasta delakoaren parte izatera pasa zen; 1936an Asia Zentral Sobietarreko mugaketa nazionala amaitu ondoren, Suyab Kirgiziako Sobietar Errepublika Sozialistari egokitutu zitzaion.[8][9]

Aztarnategia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

XIX. mendean, Ak-Beshimeko hondakinak oker identifikatu ziren Balasagunekin. Wilhelm Bartholdek 1893-1894an bisitatu zuen, eta identifikazio hori ere babestu zuen.[10] Indusketak 1938an hasi baziren ere, 1950eko hamarkadara arte ez zen zehaztu setioa XI. mendean utzia izan zela eta, beraz, ezin zela Balasagun izan, hiri hori XIV. mendera arte loratu baitzen.[11]

Suyabeko gune arkeologikoak 30 hektarea inguru hartzen ditu. Gune honek kultura ezberdinen testigantzak biltzen ditu: txinatar gotorlekuen aztarnak, nestoriar eliza kristauak, zoroastriko hezurtegiak eta turkiar balbal-ak. Leku hau bereziki aberatsa da Budaren estatua eta hilarrien aurkikuntzetan.[12] Tenplu budista batzuez gain, VII. mendeko eliza eta hilerri nestoriar bat zeuden, baita X. mendeko monasterio bat ere.[13]

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Cui Mingde (2005), The History of Chinese Heqin, Beijing, People's Press ISBN 7-01-004828-2.
  • David Nicolle (1990), Attila and the Nomad Hordes, Osprey Publishing ISBN 0-85045-996-6.
  • Ji Xianlin (1985), Journey to the West in the Great Tang Dynasty, Xi'an, Shaanxi People's Press.
  • Xue Zongzheng (1992), A History of Turks, Beijing, Chinese Social Sciences Press ISBN 7-5004-0432-8.
  • Xue Zongzheng (1998), Anxi and Beiting Protectorates: A Research on Frontier Policy in Tang Dynasty's Western Boundary, Harbin, Heilongjiang Education Press ISBN 7-5316-2857-0.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ https://www.advantour.com/silkroad/kyrgyzstan/suyab.htm
  2. ↑ Ji, Xianlin(1985). Journey to the West in the Great Tang Dynasty. Xi'an: Shaanxi People's Press. 25.or.
  3. ↑ Xue, Zongzheng (1998). Anxi and Beiting Protectorates: A Research on Frontier Policy in Tang Dynasty's Western Boundary. Harbin: Heilongjiang Education Press. ISBN 7-5316-2857-0. 284-285. or.
  4. ↑ Zhongguo fu li hui, Chung-kuo fu li hui. China Reconstructs. China Welfare Institute, 1989. 58.or.
  5. ↑ Forte A. "An Ancient Chinese Monastery Excavated in Kirgizia", Central Asiatic Journal, 1994. Volume 38. liburuki, 1.zk., 41-57.or.
  6. ↑ Cui, Mingde (2005). The History of Chinese Heqin. Pekin: People's Press. ISBN 7-01-004828-2. 244-246.or.
  7. ↑ Xue, Zongzheng (1998). Anxi and Beiting Protectorates: A Research on Frontier Policy in Tang Dynasty's Western Boundary. Harbin: Heilongjiang Education Press. ISBN 7-5316-2857-0. 686.or.
  8. ↑ https://news.ifeng.com/history/2/200611/1129_336_40626.shtml
  9. ↑ https://www.163.com/dy/article/F462BO9S05452OBQ.html
  10. ↑ Бартольд В.В. Отчет о поездке в Среднюю Азию с археологической целью ("report on an archaeological campaign in Central Asia"), idazlanen bilduma, 4. liburuki.
  11. ↑ Г.Л. Семенов. Ак-Бешим и города Семиречья. // Проблемы политогенза кыргызской государственности. ("Ak-Beshi and the cities of Semirechya - problems of politogenesis in the Kyrgyz statehood") – Бишкек: АРХИ, 2003. – с. 218-222.
  12. ↑ Горячева В.Д., Перегудова С.Я. Буддийские памятники Киргизии ("Buddhist monuments of Kyrgyzstan"), 187-188.or.
  13. ↑ Kyzlasov L.R. Arkheologicheskie issledovaniya na gorodishche Ak-Beshim v 1953-54 gg. [Archaeological Exploration of Ak-Beshim in 1953-54.]. // Proceedings of the Kama Archaeological Expedition. Vol. 2. Mosku, 1959. 231-233.or.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Suyab&oldid=9581177"(e)tik eskuratuta