Tulipomania

Wikipedia, Entziklopedia askea
Viceroy tulipa. Aldaera horren erraboilak 3.000 eta 4.200 florin artean saltzen ziren, pisuaren arabera. Garai hartan, eskulangile kualifikatu batek 300 florin inguru irabazten zuen urtean.
Tulipomaniari buruzko afixa 1637an inprimatua.

Tulipomania (nederlanderaz: tulpenmanie, tulpomanie, tulpenwoede, tulpengekte eta bollengekte) tulipa-erraboilei lotutako espekulazio jarduera izan zen, Herbehereetan XVII. mendean gertatu zena. Historiako lehen burbuila espekulatibotzat jotzen da, 1636-1637 bitartean lehertu zena.[1]

XVII. mendean Herbehereak aitzindariak ziren finantza kontuetan. 1602an, Amsterdamgo burtsa sortu zen, Ekialdeko Indietako Konpainia Holandarraren eskutik. Amsterdamgo burtsa izan zen finantza-aktiboekin negoziatzen lehena, eta historiako lehenbiziko porrot finantzarioa jasan zuena ere. Porrotaren jatorrian tulipaak egon ziren. Tulipa-erraboilen prezioa izugarri handitu zen, herrialdeko nobleziak eta burgesiak eskaera puztu zutelako. Gero, bat-bateko jaitsiera etorri zen, eta horrek herrialde osoko ekonomia kolapsatu zuen.[1]

Gertaerak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tulipa landarea, jatorriz, erdialdeko Asiakoa da, eta sultanen lorategiak apaintzeko erabiltzen zituzten, adibidez, gaur egungo Turkian. Germaniako Erromatar Inperio Santuko Maximiliano II.a enperadorearentzat lan egiten zuen Carolus Clusius flandriar botanikariak Herbeheretara eraman zuen lorea aberatsenen lorategiak apaintzeko, eta hango dirudunek goi klaseen sinbolotzat hartu zuten. Tulipanaren sukar antzeko bat hedatu zen, eta prezioak neurririk barik egin zuen gora 1635 eta 1636an.[2]

Tuliparen sukar antzeko bat hedatu zen, eta prezioak neurririk barik egin zuen gora 1635 eta 1636an. Erraboil bakarragatik 6.000 florin ordaindu zituzten Haarlemen. Sekulako dirutza, garaiko batez besteko soldata 200 eta 400 florin artekoa zela kontuan hartuz gero. Tuliparen sukarraren tamaina ikusirik, etorkizuneko lehen merkatua sortu zuten: hau da, produktua errentagarria izango zela sinetsita, etorkizunean egingo zituzten kontratuak eta inbertsioak sinatzen zituzten prezioak aurrez ezarrita. Negozio eredu horri windhandel izena jarri zioten, airearen negozioa.[2]

Eta halaxe, airez puztu zen negozioa ziztada bakarrarekin hustu zen. 1637ko otsailaren 5a izan zen burbuilaren azken eguna: 90.000 florinen truke saldu zituzten 99 erraboil. Hurrengo egunean, kilo erdi erraboil jarri zituzten salmentan 1.250 florinen truke, baina ez zuen inork erosi. Izua zabaldu zen, eta burbuila lehertu. Mundu guztiak nahi zituen tulipak lehenbailehen saldu, prezioa guztiz hondoratu aurretik. Eta zenbat eta tulipa eskaintza gehiago, prezioak orduan eta beherago. Milaka lagunek erreka jo zuten, eta Herbehereetako ekonomia ere hondoratu egin zen.[2]

Krisiaren ondorioak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tulipen prezioen bilakaera Herbehereetan, 1636 (azaroak 12) eta 1637 (maiatzak 1) artean.[3]

Anne Goldgar historialariak egindako azterketaren arabera, krisia benetan askoz apalagoa izan zen. Tulipek, inbertitzaile batzuek etekin bila zabaldutako bide berria azken batean, uste baino garrantzi txikiagoa zuten Herbehereetako ekonomian; jaitsierak ez zuen porrot orokorra ekarri.[1]

Hala ere, tulipen aferak konfiantza krisi garrantzitsua sortu zuen bertako kapitalismoan. Tulipekin egindako operazio asko egun etorkizunerako kontratu moduan ezagutzen ditugunak ziren, hau da, inbertitzaileek produktu jakina erosteko konpromisoa hartzen zuten, produktu hori eskuragarri izatean. Tulipen prezio jaitsiera ikaragarriaren ondorioz, ordea, gehienek konpromisoa haustea erabaki zuten. Harreman ekonomikoak goitik behera aldatu ziren orduan. Parteen arteko konfiantza hutsean oinarritutako konpromisoak ez zuen jada baliorik, eta konpromiso objektiboagoak bilatzen hasi ziren.[1]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. a b c d Irazustabarrena, Nagore. Tulipanen burbuila. Argia, 2008ko apirilak 20, CC BY-SA 4.0, argia.eus (Noiz kontsultatua: 2016-4-1).
  2. a b c Tulipanen burbuila. Berria, 2014ko abuztuak 20, CC BY-SA 4.0, berria.eus (Noiz kontsultatua: 2022-2-3).
  3. Thompson, Earl A. en Thompson, Earl (2007), "The tulipmania: Fact or artifact?", Public Choice 130(1–2): 99–114, doi:10.1007/s11127-006-9074-4

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]