Zeres gure Ilargiarekin konparatuta

Zeres Eguzki-sistemako planeta nano bat da. Kuiper gerrikoan orbitatzen du, Marte eta Jupiterren orbiten artean. Batzuetan gerriko horretako asteroide handiena dela ere esaten da. Hala ere, ez da eguzki-sistemako planeta nano handiena, txikiena baizik: 945 kilometro inguruko diametroa du, gutxi gorabehera Donostiaren eta Alemaniako Munich hiriaren artean dagoen distantzia. Eguzki-sistemako planeta nano handiena (planeta nanoa) da, 2.377 km-ko diametroarekin. Zeresen neurria Ilargiaren laurdena da gutxi gorabehera, Ilargiaren diametroa 3.475 km baita.

Giuseppe Piazzi italiar astronomoak aurkitu zuen 1801ean. Zerealen antzinako erromatar jainkosaren izena jarri zion, Zeres. Hasieran, Piazzik Zeres kometa bat zela uste zuen, baina laster ikusi zuen planeta-orbita zuela, kometek ez bezala. Astronomo gehienek planetatzat hartu zuten Zeres, eta baita Marte eta Jupiterren artean aurkitutako antzeko astroak ere. Hala ere, denboraren poderioz gauzak aldatu egin ziren, eta XIX. mende erdialdean planeta izatetik asteroide izatera pasatu ziren. Nazioarteko Astronomia Elkarteak 2006an planeta nanoen kategoria sortu zuenean, Zeres kategoria horretan sartu ziren lehen hiru astroetako bat izan zen, Pluton eta Erisekin batera.

Nola dago osatuta?

Zientzialarien ustez, harrizko nukleo bat du, geruza izoztu lodi batez eta gainazal fin batez inguratuta.

Zeresi buruzko gauza interesgarrienetako bat zera da: badirudi ura duela. Izan ere, izotzez eta hainbat formatan dagoen urez estalia dago. Nahiz eta astroetan ura aurkitzea ohikoa izan, Zeresen dagoen ur-kantitateak galdera asko sortzen dizkie zientzialariei. Izotzez eta beste mineralez osatutako lurrazalaren azpian planeta nano honek ozeano likido bat izan dezakeela uste dute askok.

Hau NASAren Dawn espazio zundari esker dakigu. Gailu bidaiari hori 2015ean iritsi zen Zeresen orbitara, eta oso informazio baliotsua bidali digu harrezkeroztik. Dawni esker jakin ahal izan dugu Zeresen gainazala krater eta sakonunez beteta dagoela, eta horrek haren lehengo geologiari buruzko informazioa ematen digu.

Zeresen dagoen leku interesgarrienetako bat Occator kraterra da. Izan ere, metaketa distiratsu bat du erdian. Antza denez, material distiratsu hori gatza da, Lurrean erabiltzen dugunaren antzekoa. Gatz metaketa hau misterio handia da, eta Zeres asteroide-gerrikoko planeta nano bat baino askoz gehiago dela erakusten du.

Beste ezaugarri batzuk

Zeresek poloetan pixka bat zapalduta dagoen esfera baten forma du. Ekuatorean diametroa, esan dugun moduan, 945 kilometrokoa da, baina poloetan 910 kilometrokoa da. Dirudienez, biraketa azkarraren ondorioz gertatzen da hau: 9 ordu besterik ez ditu behar bira oso bat egiteko.

Zeresek oso atmosfera fina du, ur-lurrunez osatua nagusiki. Lurraren atmosfera baino askoz ere ahulagoa den arren, planeta nanoek ere atmosferak izan ditzaketela erakusten du. Ur-lurrunak espaziora ihes egiten du bi alde ilunetatik, Zeres Eguzkitik gertuen dagoen momentuetan. Lurrun hau izan zen asteroide-gerrikoan hauteman zuten lehen ura.

Grabitatea oso ahula da Zeresen, Lurreko grabitatearen %3 besterik ez. Honek esan nahi du Lurrean baino askoz ere gorago egin genezakeela jauzi Zeresen.

Planeta nano hau Lurra baino 2,5 aldiz urrutiago dago Eguzkitik. Orbita ia zirkularra du, baina Lurrak baino denbora gehiago behar du orbita hori osatzeko. Zeresek Lurreko 4,6 urte behar ditu Eguzkiaren inguruan itzuli oso bat egiteko.