Kirol-jantzi

Kirol-jantzia edo txandala (Heg.) batez ere kirola egiteko erabili ohi den jantzi bat da. Bi pieza dira: galtza batzuk eta jaka edo jertse bat. Kirol-jantziak kotoiz, zuntz sintetikoz, poliesterrez edo bien nahasketa batez eginak daude. Jaka aurreko kremailera batekin ixten da, elastikoak ditu ukabiletan eta bi poltsikoetan. Txanoa ere izan dezake. Prakak elastikoz edo lokarriz eusten dira eta jaka bezalako poltsikoak eraman ditzakete.

Etimologia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hitz honen jatorria, frantsesezko "chandail" hitzean dago, marchand d'ail, merkatari edo baratxuri saltzailearen laburdura herrikoia, Parisko Les Hallesen barazki merkatuko langileak izendatzen zituena, eta, ondoren, metonimiagatik, zeramaten jertsea^[1]. Chandail hitzak frantsesez, hala ere, jertse esan nahi du gaur egun.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kirol-jantzia, jatorrian, kirol jardueretarako erabilia izan zen arren, bere arintasun eta erosotasunagatik, berehala, ia erabilera unibertsaleko jantzi izatera pasa zen. Gaur egun, helduek eta gazteek aisialdian erabiltzen duten jantzi informala da. Haur eta haurrentzako kirol-jantzi modeloak daude.

1919-1920an, mugimendu futuristaren zati bezala, Thayahtek, bere anaia RAMekin batera, "TuTa" izeneko funtsezko gizon soineko bat asmatu zuten, egunero erabiltzeko poltsikoak eta gerrikoa zituena, fabrikatzeko erraza eta kostu txikikoa, garai hartako moda burgesaren aurka: izena, tout-de-même frantsesaren egokitzapen bat da, "dena gauza bera". Thayahten esanetan TuTa "Italiako modaren historian inoiz sortutako arroparik futuristena eta berritzaileena" zen. Bere helburua moda iraultzea, bereziki Italiar moda. Arropa bera ekoizteko patroiak La Nazione egunkarian argitaratu ziren, mundu guztiarentzat arropa egitea eskuragarri egon zedin. Herri osoarentzako eguneko arropa gisa pentsatua, Florentziako goi-klaseak baino ez zuen adoptatu berrikuntza handi gisa^[2].

Hala ere, proposamen honek ez zuen arrakasta handirik izan eguneroko arropetan, eta eskariak bere ibilbidea lan mundua babesteko jantzi bezala jarraitu zuen, bereziki industria metalurgikoa, non langileak tuta blu (kirol-jantzi urdina) izena hartu zuen.

1964an Adidas kirol-jantziak masiboki ekoizten hasi zen, kaleko jantzi gisa. Garai horretara arte kirol munduan erabiltzen zen batez ere.

Kirol-jantzia oso ezaguna izan zen hip hop eta breakdance zaleen artean 1980ko hamarkadan. Garai honetan, kirol-jantziak, triazetato eta poliester nahasketa batekin egiten ziren, oso itxura distiratsua ematen ziena, eta dantza mugimenduak errazten zituena, bereziki, lurrean gorputzarekin egiten ziren biraketak.