Konstante fisiko

Konstante fisiko bat, zientzian, magnitude fisiko bat da, zenbakizko balio finkoa duena, eta ez da aldatzen denbora igaro ahala. Horrek kontrastea egiten du konstante matematikoekin, zenbaki horiek ez baitaude zuzenean inplikatuta magnitude fisikoen neurketan. Konstante fisikoak dimentsiogabeak izan daitezke, hau da, zenbakiak zentzu hertsian, baina gehienetan konstanteak, fisikan, dimentsio batzuei lotutako zenbaki gisa adierazten dira.

Konstante fisiko asko daude, eta ezagunenetako batzuk hauek dira: Plancken konstantea, grabitazio-konstantea eta Avogadroren konstantea (Avogadroren zenbakia izenaz ezagunagoa). Konstanteek forma asko hartzen dituzte: Plancken luzerak funtsezko distantzia fisiko bat adierazten du; hutseko argiaren abiadurak adierazten du unibertsoarekiko abiadura maximoa, eta α konstanteak, edo egitura meheko konstantea izanik, elektroien eta fotoien arteko elkarrekintzaren ezaugarri da, eta dimentsiogabea da.

Paul Adrien Maurice Dirac, 1937. urtean, zenbait konstantek denborarekin balioa gutxitu zezaketela pentsatu zuen lehenengo. Nolanahi ere, urteko aldakuntza-kotak oso txikiak dira: 10^-5 egitura meheko konstanterako eta 10^-11 grabitazio-konstanterako. Gaur egun arte ez dago behin betiko ondoriorik arlo horretan, horren inguruko frogak neurketen muga estatistikoen barruan baitaude.

Hauek dira konstante fisikoak:

Izena	Ikurra	Balioa	Jatorria
Konstante unibertsalak
Argiaren abiadura hutsean	c	≡ 299.792.458 m/s	definizioz
Hutsaren iragazkortasuna	μ₀	≡ 4π×10-7 kg·m/A²s² (o H/m)	definizioz
Hutseko Permitibitatea	ε₀	= 1/35950207149·π F/m χ8,85418781762039 10-12 A²s⁴/kg·m³	≡ 1/μ0c²
Hutseko berezko inpedantzia	Z₀	= 119,9169832·π Ω = 376,73031346177068 kg·m²/A²s³	≡ μ₀c
Plancken konstantea	ℎ	= 6,62607015 x 10^-34 kg·m²/s	≡ 4/K_J²R_K
Plancken masa	m_p	= 2,17645(16) × 10^-8kg	≡ (ℎc/2πG)^1/2
Plancken luzera	l_p	= 1,61624(12) × 10^-35 m	≡ (ℎG/2πc³)1/2
Plancken denbora	t_p	= 5,39121(40) × 10^-44 s	≡ (ℎG/2πc⁵)^1/2
Plancken tenperatura	T_p	= 1,416785(71) × 10³² K	≡ (ℎc⁵/2πGk_B²)^1/2
Elektromagnetismoa
Coulomben konstantea	κ	= 8.987.551.787,3681764 N/F	≡ 1/4πε0 = c² × 10-7 H/m
Elektroiren karga	e	= 1,602 176 634×10-19 C	≡ 2/K_JR_K
Grabitazioa
Grabitazioaren konstante unibertsala	G	≈ 6,671 91(99)×10-11 m³/kg·s²	neurrietatik abiatuta
Grabitatearen azelerazioa itsasoaren mailan	g₀	≡ 9,806 65 m/s²	konbentzioa
Konstante fisiko-kimikoak
Uraren puntu hirukoitzaren tenperatura	T₀	≡ 273,16 K	definició
Presio atmosferiko estandarra	atm	≡ 101.325 Pa	convenció
Gas idealez osatuta	R o R₀	≈ 8,314 462 618 153 24 J/K·mol	= N_Ak_B
Gas ideal baten bolumen molarra,p = 1 atm, θ = 0 °C	V₀	≈ 22,413 996(39) l/mol	= Rθ/p
Avogadroren zenbakia	N_A o L	≈ 6,022 140 76×10²³ mol^-1	definizioz
Masa atomikoaren unitatea	amu o uma	≈ 1,660 538 86(28)×10^-27 kg	oinarrizko egoeran dagoen ¹²C atomo baten masaren 1/12
Boltzmann konstantea	k o k_B	≈ 1,380 649×10^-23 J/K	= R/N_A
Stefan-Boltzmann konstantea	σ	≈ 5,670 400(40)×10^-8 W/m²K⁴	≡ 2π⁵k_B⁴/15ℎ³c²
Wienen konstantea (Wienen legea)	b o σ_w	≈ 2,897 768 5(51)×10^-3 m·K
Loschmidt-en konstantea	N_L	≈ 2,686 777 3(47)×10²⁵ m^-3	≡ N_A/V₀
Konstante atomikoak eta nuklearrak
Egitura meheko konstantea	α	≈ 7,297 352 568(24)×10^-3 ≈ 1/137,035 999 11(46)	≡ e²μ₀c/2ℎ = μ₀c/2R_K
Rydberg-en konstantea	R_∞	≈ 1,097 373 156 852 5(73)×10⁷ m^-1	≡ m_eα²c/2ℎ ≡ α²/2λ_C
Hartree-ren energia	E_H	≈ 4,359 744 17(75)×10^-18 J	≡ 2R_∞ℎc
Konduktantzia-quantuma	G₀	≈ 7,748 091 733(26)×10^-5 S	≡ 2/R_K
Fluxu magnetikoaren quantuma	Φ₀	≈ 2,067 833 72(18)×10^-15 Wb	≡ 1/K_J
Bohr-ren erradioa	a₀	≈ 5,291 772 108(18)×10^-11 m	≡ ℎ/2πm_ecα ≡ (λ_C/2π)/α
Compton-en uhin-luzera elektroirako	λ_C	≈ 2,4263×10^-12 m	≡ ℎ/m_e c
Elektroiaren erradio klasikoa; Comptonen erradioa	r_e	≈ 2,817 940 325(28)×10^-15 m	≡ e²/4πε₀m_ec² ≡ (λ_C/2π)×α
Bohr-en magnetoia	μ_B	≈ 9,274 009 49(80)×10^-24 A·m²	≡ K_Jℎ²/8πm_e
Magnetoi nuklearra	μ_N	≈ 5,050 783 43(43)×10^-27 A·m²	≡ K_Jℎ²/8πm_p
Protoiaren masa	m_p	≈ 1,672 621 71(29)×10^-27 kg	neurtua
Neutroiaren masa	m_n	≈ 1,674 927 28(29)×10^-27 kg	neurtua
Elektroiaren masa	m_e	≈ 9,109 382 6(16)×10^-31 kg	neurtua

Oharra: Parentesi arteko zenbakiak azken zifren ziurgabetasuna adierazten du. Adibidez: 6,673(10)×10^-11 adierazpenak esan nahi du... 6,673×10^-11 ± 0,010×10^-11