Lankide:Athior/Proba orria
WOLOF (hizkuntza)[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Wolof Niger-Kongo hizkuntza-familiako[1] senegambiar adarreko kidea da, 7 milioi hiztun inguru dituena Senegalen, Frantzian, Gambian, Ginea, Ginea-Bissau, Mali eta Mauritanian. Wolof Senegaleko sei hizkuntza nazionaletako bat da, serer,[2] mandinka[3], pulaar[4], diola eta soninkerekin [5]batera.
Kokapena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Presentzia berezia du Senegalen: bertan hitz egiten diren hogei hizkuntzetatik, seik bakarrik hizkuntza nazionalaren egoera dute, 1968ko uztailaren 24ko 68-871 dekretuaren arabera. Alfabeto latinoaz idazten dira
Idazkera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Lehenik eta behin, Wolofal izenez ezagutzen den arabiar idazkeraren bertsio batekin idatzi zen, oraindik Senegalen adineko gizon askok erabiltzen dutena. 1974an alfabeto latindar erabiltzen duen wolof ortografia estandarizatu zen eta Senegaleko wolof idazkera ofiziala da
Wolof ere 1961ean Assane Faye artista senegaldarrak asmatu zuen "Garay" alfabetoarekin idazten da. Alfabeto hau eskuinetik ezkerrera idazten da eta arabiar idazkeran eredu askean dago.
Literatura[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hizkuntza honetako literatura ez da ugaria. Wolof-eko Senegaleko lehen eleberrietako bat, Mame Younousse Diengek idatzi zuen. Hau da Aawo bi (Lehen emaztea), 1992.
Boubacar Boris Diop-en "Doomi Golo" irakur dezakezu wolofa eta/edo
frantsesa ezagutzen baduzu.“Doomi Golo” (2006) wolofez idatzi den eleberri bakarretako bat da, eta Senegalgo wolof familia baten bizitza jorratzen du. Papyrus Afrique argitaletxeak (Dakar) argitaratu du liburua.
Musika[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Senegalgo musika tradizionalaren formetako bat perkusio sistema polirritmiko batean oinarritzen da, eta protagonista handia danborra da. Danborra horrek aurpegi bakarra du, larruzko zerrendak oinarrian finkatuta dituelarik. Normalean esku batekin jotzen da eta bestea maskorra estutuz zelaia modulatzeko erabiltzen da.Afrikako herrialde txikietan eguneroko bizitzan jotzen jarraitzen duen musika tradizional ugari daude. Adibide bat ,Yela da, inperio zaharraren garaikoa, Senegal kolonizatu aurretik. Senegalgo erregeek biztanleria ekitaldi garrantzitsuetara joateko deitzeko erabiltzen zuten. Yela emakumeen musika da, alea jotzean egiten zuten soinua imitatzen baitu. El Yela Jimmy Cliffek Dakarrera egin zuen bisitan entzun zuen, eta Karibeko reggaearen garapenaren eragin nagusia izan omen da.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Niger-Kongo hizkuntzak. 2019-12-04 (Noiz kontsultatua: 2023-06-13).
- Serere. 2021-06-23 (Noiz kontsultatua: 2023-06-13).
- Mandingera. 2021-03-25 (Noiz kontsultatua: 2023-06-13).
- Fula. 2021-06-22 (Noiz kontsultatua: 2023-06-13).
- Soninke. 2021-04-17 (Noiz kontsultatua: 2023-06-13)
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- https://literafricas.com/2014/01/17/otras-lenguas-otros-ambitos-2-wolof/
- https://infoetudes.com/aawo-bi-roman-wolof-de-mame-younousse-dieng/
- https://www.wiriko.org/letras-africanas/doomi-golo-boubacar-boris-diop-por-partida-doble/
- https://historiadeafrica.com/los-wolof-origen-y-historia/
- https://www.africainfomarket.org/esp/cultura/sectores/historia/dossiers/004.php
- ↑ Niger-Kongo hizkuntzak. 2019-12-04 (Noiz kontsultatua: 2023-06-13).
- ↑ Serere. 2021-06-23 (Noiz kontsultatua: 2023-06-13).
- ↑ Mandingera. 2021-03-25 (Noiz kontsultatua: 2023-06-13).
- ↑ Fula. 2021-06-22 (Noiz kontsultatua: 2023-06-13).
- ↑ Soninke. 2021-04-17 (Noiz kontsultatua: 2023-06-13).