Lidia Tiatirakoa

Wikipedia, Entziklopedia askea
Lidia Tiatirakoa

Bizitza
JaiotzaTiatira, I. mendea
BizilekuaTiatira
Filipos
HeriotzaFilippoi (en) Itzuli, I. mendea ( urte)
Irakaslea(k)Paulo Tartsokoa
Jarduerak
Jarduerakmerkataria
Lantokia(k)Asia Minor (en) Itzuli
Santutegia
Maiatzaren 20 eta Abuztuaren 3
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioagentile Christianity (en) Itzuli

Lidia Tiatirakoa, grezieraz Λυδία (Tiatira, Filipos, I. mendea) Itun Berrian aipatutako emakumea da. Europan dokumentatutako kristautu zen lehen pertsonatzat hartzen da, batzuentzat santua ere bada. Tindategi enpresa bateko negozio-emakume oparoa izan zen.[1][2][3]

Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lidia izenez ezaguna da, Asia Txikiko Lidia eskualdekoa baitzen jatorriz. Oro har Santa Lidia edo, besterik gabe, Purpura emakumea deitzen dioten arren, Lidiak beste izen batzuk ditu: Tiatira, Purpuraria eta Filipo (“Philippisia” grekoz). Lidia izena etnikoa da, bere jatorritik eratorria. Lehena bere jaioterriari dagokio, Lidia eskualde greko zaharreko hiri bati. Bigarrena latinezko hitzetik dator, purpura edo morea koloreagatik, eta tindagai morearekin duen loturagatik erlazionatzen baitu. San Pablo eta haren lagunak ezagutu zituenean, Lidia Filipos hirian bizi zen. Deitzeko izen horiek guztiek emakume horren historia azaltzen dute.[1]

Itun Berriaren narrazioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gertaerak 16:14-15

Haien artean Lidia izeneko bat zegoen, purpurarekin negoziatzen zuena, Tiatira hirikoa, Jainkoa gurtzen zuena. Jaunak bihotza ukitu zion, Pabloren hitzak onar zitzan. Bataiatu ondoren, familiarekin batera, zera eskatu zigun: Benetan Jaunagan sinetsi dudala uste baduzue, etorri nire etxera, eta horretara behartu gintuen.[1][4]

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lidia seguruenez grekoa zen, baina kokaleku erromatar batean bizi zen. Bistan denez, Tiatiran, Pergamoko hego-ekialdean eta Atenastik 60 bat kilometrora zegoen tindagai-enpresa bateko negozio-emakume oparoa izan zen. Lidiak San Pablo eta bere lagunak Filiposen etxean hartzen saiatu zen. Anfipolisetik eta Apoloniatik Tesalonikara abiatu ziren arte, bere etxean egon ziren (16:40-17:1 gertaerak).[5]

Pablo, Silas eta Timoteo Filipoen eskualdean zehar bidaiatzen ari ziren, “negozio-emakume errespetagarri bat eta, seguruenik, alarguna… jentil zintzoa edo “Jainkoaren beldur”, judaismoa erakarrita”. “Bera talde handi bat baino gehiago zen [aintzat hartua]… judaismoarekin, Jainkoarengan sinestunak zirenekin, baina artean ‘proselitoak' izatera iritsi ez zirenak edo judaismora bihurtzeko azken pausoa hartu ez zutenak”.[5]

Izan ere, topaketa eta gertaera horiek gaur egungo Europan izan zirenez, Lidia “kristautasunera bihurtutako Europako lehena” dela jotzen da.[5]

Lan ibilbidea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Tiatira, Lidia probintzian (gero Mendebaldeko Turkian dago), ezaguna zen, morearen barietatea zen tinte gorriarengatik. Lidia Tiatirakoa “saltzaile” edo oihal moreko saltzaile gisa ezagunagoa zen, eta horregatik Erromatar Eliza Katolikoak tindatzaileen Patroitzat dauka. Ez dago argi Lidiak tindagai more hutsarekin lan egiten zuen edo bere negozioan ehungintzaz ere aritzen zen, nahiz eta santuaren ikono ezagun guztiek oihal morearen formaren batekin deskribatzen duten. Gehienek santu horren erretratua mantoi morea edo errezela daraman emakumea egiten dute, eta historialari eta teologo askok uste dute batez ere oihal morez egindako oihal-saltzailea zela.[4]

Gizarte-estatusa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lidiaren gizarte-estatusari buruzko espekulazioren bat dago. Teologoak ez datoz bat Lidia emakume librea ala zerbitzaria zen. Ez dago Lidia noizbait esklaboa izan zen ebidentzia zuzenik, baina bere izena jatorrizko lekua izatean, izen pertsonala baino gehiago, esklabo izena izan zitekeela dirudi. Bestalde, Ascough-ek Lidia izeneko lehen edo bigarren mendeko emakume nobleen beste adibide batzuk azaltzen ditu, eta, beraz, beharbada bere izen propioa zen.

Senar-emazteen egoera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sasoi hartan, I. mendean, emakumeek emakume modernoen berdintasun-eskubide berberak ez zituztenez, ezohikoa da Lidia gizon atzerritarren talde bat bere etxera gonbidatzea gizon baten baimenik gabe. Gizon bat aipatu ez izana alarguna zela ondorioztatzeko erabili da, baina hori interpretazio patriarkaltzat hartu da. Lidiaren gizarte-botere nabariak, etxe baten kontrol eta jabetzagatik eredugarria denak (San Pablori eta haren lankideei eskaini zien), adierazten du seguru asko emakume librea eta, seguruenik, alarguna zela.

Jaieguna[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpoko kapera ortodoxo greko modernoa, Lidia Tiatirakoa bataiatu zutela esaten den tokian.

Izen kristau askok santutzat hartzen dute Lidia Tiatirakoa, nahiz eta bere jai-eguna asko aldatzen den. Eliza katolikoan abuztuaren 3an da,[6][7] apezpiku-elizan, ostera, Dorcas eta Febe santuekin batera urtarrilaren 27an, Timoteo, Tito eta Silas misiolarien oroitzapenaren ondoren, eta San Pabloren konbertsioaren jaia egin eta bi egun geroago.[8]

Ekialdeko eliza ortodoxoek Lidia gogorarazten dute zenbait egunetan. Zenbait jurisdikziok bi aldiz gogoratzen dute urte liturgiko batean. Ekialdeko eliza ortodoxo askok, Ipar Amerikako Artxidiozesi kristau ortodoxo antiokiarra barne, Santa Lidia maiatzaren 20an gogorarazten dute.[9][10][11] Hala ere, Errusiako Eliza ortodoxoaren dibisio batzuek (Amerikako Eliza ortodoxoaz bestelakoak) ekainaren 25a eta martxoaren 27a jaiegun dituzte.[12]

Luteranoen komunitatea ere zatituta dago. Eliza ebanjeliko luteranoak Estatu Batuetan Lidia, Dorcas eta Febe santuak ospatzen ditu urtarrilaren 27an, eta Misuriko Sinodo eliza luteranoak hiru emakumeak ospatzen ditu urriaren 25ean.[13]

Debozioa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Santa Lidiarekiko debozioa handiagoa da eliza ortodoxoetan Eliza Katolikoaren erritu latinoan baino, eta begi-bistakoa da emakume hori deskribatzen duten ikonoen miriada. Eliza ortodoxoek Apostoluen titulu bera eman diote, eta horrek bere garrantzia eta santutasun-maila adierazten ditu. Filiposen eliza bat dago, eta askok uste dute Santa Lidiaren omenez eraiki zutela. San Pablok Lidia Filiposen inguruko leku batean bataiatu zuen. Leku horretan Bataiategi moderno bat dago.[14]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b c «Santa Lidia de Tiatira» www.mercaba.es (Noiz kontsultatua: 2023-05-03).
  2. ↑ «Oraciones a Santa Lidia de Tiatira - Oraciones cristianas, plegarias y rezos» www.oracionespara.com (Noiz kontsultatua: 2023-05-03).
  3. ↑ (Gaztelaniaz) «Lidia de Tiatira» The Episcopal Church (Noiz kontsultatua: 2023-05-03).
  4. ↑ a b (Gaztelaniaz) Olmo, Rosa Amor del. «¿Quién fue Lidia de Tiatira?» elobrero.es (Noiz kontsultatua: 2023-05-03).
  5. ↑ a b c (Gaztelaniaz) «Lidia de Tiatira» EDICI 2007-04-01 (Noiz kontsultatua: 2023-05-03).
  6. ↑ St. Lydia Purpuria. .
  7. ↑ Martyrologium Romanum (Libreria Editrice Vaticana 2001 ISBN 978-88-209-7210-3), p. 278
  8. ↑ «The Saints of God: Holy Women, Holy Men» Episcopal Life Weekly.
  9. ↑ (en griego) Ἡ Ἁγία Λυδία ἡ Φιλιππησία. 20 Μαΐου.
  10. ↑ St Lydia of Philippisia.
  11. ↑ «St. Lydia of Philippisia» The Self-Ruled Antiochian Orthodox Christian Archdiocese of North America.
  12. ↑ «St. Lydia of Thyatira: First Christian Convert in Europe, Deaconess of Philippi.» One Thing Needful (Monastery News)..
  13. ↑ Kitahata, Stacy. «Bold Foremothers of Our Faith» Lutheran Woman Today.
  14. ↑ «Philippi» Sacred Destinations.

Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lidia_Tiatirakoa&oldid=9540850"(e)tik eskuratuta