1940-1944ko txetxeniar altxamendua

1940-1944ko txetxeniar altxamendua
Ekialdeko Frontea Bigarren Mundu Gerran, Kaukasoko gudua, Txetxenia-Errusia gatazka
Data	1940ko urtarrila - 1944ko abenduaren 15a
Lekua	Txetxenia-Inguxia eta Dagestan
Emaitza	Sobietar garaipena eta Txetxeniar eta Inguxiarren deportazio masiboa
Gudulariak
Txetxenia-Inguxiako Behin-behineko Gobernu Iraultzaile Popularra Babesa: Alemania Hirugarren Reicha (1942) SESB
Buruzagiak
Khasan Israilov † Mairbek Sheripov † Vasily Khomenko †
Indarra
Ezezaguna 110.000
Galerak
657 hildako 3.875 atxilotu. 165 hildako
Hildakoen datuak zalantzakorrak dira.

1940tik 1944ra bitarteko txetxeniar altxamendua Txetxenia-Inguxia Sobietar Errepublika Sozialista Autonomoko agintari sobietarren aurkako matxinada autonomoa izan zen. 1940aren hasieran, Khasan Israilovek bere une gorena lortu zuen 1942an Ipar Kaukasoaren inbasio aleman garaian, eta 1944an amaitu zen Nakh herrien kontzentrazio eta deportazio masiboarekin (txetxeniarrak eta inguxiarrak) jatorrizko euren lurretatik SESB osoan zehar erbesteratuta (144.000 zibil baino gehiago hil ziren). Hala ere, mendietan sakabanatutako erresistentziak urteetan iraun zuen.

Hasiera

1940ko urtarrilean, Finlandiaren aurkako neguko gerran porrot sobietarrek bultzatuta, Khasan Israeliilovek, Txetxeniako intelektual ex-komunista eta haren anaia Husseinek gerrillari-kanpamentu bat ezarri zuten Txetxeniako hego-ekialdeko mendietan, non gerrillari-mugimendu bateratu bat antolatzeko lan egiten baitzuten, sobietarren aurkako matxinada armatua prestatzeko. 1940ko otsailaren hasieran, Israiloven matxinatuek zenbait aul hartu zituzten Xatoiski barrutian. Israiloven Galantxozh sorterrian finkatu zen gobernu errebeldea. Gero, haien kontra bidalitako NKVko zigor-destakamenduak garaitu zituzten, arma modernoak harrapatuz.

1941eko ekainean Alemaniak SESBen inbaditu ondoren, anaiek 41 bilera egin zituzten 1941eko udan, "Txetxenia-Inguxiako Behin-behineko Gobernu Iraultzaile Popularra" izenarekin, gerrillari lokalak lortzeko. Urte hartako udaren amaieran, 5.000 gerrillaari eta 25.000 jarraitzaile baino gehiago zituzten, Grozny, Gudermes eta Malgobek hartzen duten bost barruti militarretan antolatuak. Leku batzuetan, gizonen % 80k parte hartu zuten matxinadan. Jakina da Sobietar Batasunak iraultzaileen aurkako alfonbra-bonbardaketa taktikak erabili zituela, eta galerak eragin zituela, batez ere biztanleria zibilean. 1942ko udaberrian, sobietar bonbardaketa masiboek bi aldiz eraso zieten Txetxenia-Inguxiako herrixka menditsuei, eta hainbat aul suntsitu eta biztanle gehienak hil zituzten, baita adineko eta haur asko ere.

1942ko urtarrilaren 28rako, Israilovek erabaki zuen txetxeniarren eta inguxiarren altxamendua Kaukasoko talde etniko nagusietako hamaikari helaraztea, Kaukasoko Anaien Alderdi Berezia (OKPB) eratuz, "boltxebikeen barbarismoari eta despotismo errusiarraren aurkako borroka armatua egiteko". Khasanek gerrillarien arteko kode bat ere garatu zuen ordena eta diziplina mantentzeko.

1942ko otsailean, Mairbek Sheripov txetxeniar komunista ohiak matxinada bat antolatu zuen, eta Shatoi eta Itum-Kale hartzen saiatu zen. Israiloven armadarekin bat egin zuten haren indarrek, Wehrmacht alemanaren etorreran sinestuta. Dagestan mugakidean, Novolakskaya eta Dylym auzoak ere matxinatuek hartu zituzten. Matxinadak Armada Gorriko soldadu txetxeniar eta inguxiar asko desertatzea eragin zuen. Iturri batzuen arabera, desertatu zuten pertsonen kopurua 62.750 izan zen, eta Armada Gorriko kaukasiar mendiko-borrokalarien kopurua gainditu zuena. Hain zuzen, kopuru hori Ipar Kaukaso osoari dagokio, gerraren aldi osoan.

Alemaniar laguntza

1942ko abuztuaren 25ean, Abwehrreko Nordkaukasisches Sonderkommando Schamileko bederatzi saboteatzaile aleman Berzhkiko herrixkatik hurbil lurreratu ziren, Galashki inguruan, eta 13 txetxeniar bildu zituzten han, beren kausaren alde egiteko. Geroago, abuztuan eta irailean, 40 agente alemaniar hainbat lekutan utzi zituzten. Talde horiek guztiek 100 txetxeniarren laguntza aktiboa jaso zuten. Groznyko petrolio-findegia eskuratu behar zuten, erretiratzen ziren sobietarrek suntsi ez zezaten, eta Alemaniako lehen panzer-armada iritsi arte mantendu. Hala ere, Alemaniako erasoa gelditu egin zen Inguxiako Malgobekmuga-hiri errusiarra bakarrik harrapatu ostean. Alemanek ahalegin hitzartuak egin zituzten Israelovekin koordinatzeko, baina mugimendu iraultzailearen kontrola alemanei lagatzeari uko egin zioten, eta Alemaniak Txetxeniaren independentzia babes zezala behin eta berri eskatu zieten; ondorioz, alemaniar askok Israilov ez zuten fidagarritzat, eta bere planak ez zituzten errealistatzat hartzen. Alemanek ezkutuko operazioak egin ahal izan zituzten Txetxenian —hala nola Groznyren petrolio-hobietako sabotajea—, baina huts egin zuten Alemaniaren eta Txetxeniaren arteko aliantza baten saiakerek.

Txetxeniarrak alemanekin benetan aliatuak izatea oso eztabaidagarria da, eta, oro har, faltsutzat hartzen da. Alemaniarrekin harremanak zituzten. Hala ere, desberdintasun ideologiko sakonak zeuden txetxeniarren eta nazien artean (inperialismoaren aurreko autodeterminazioa), eta ez zuten konfiantzarik bestearengan, eta alemaniarrek kosakoekiko egindako gerturatzeak, adibidez, txetxeniarrak haserrarazi zituen (beren etsai tradizionalak). Mairbek Sheripovek, ustez, Ostministerium-i ohartarazpen sendo bat eman zion: "Kaukasoa askatzeak kolonizatzaile bat beste batekin trukatzea besterik ez balu esan nahi, kaukasiarrentzat hori [txetxeniarrak eta beste kaukasiar batzuk alemanen aurka jartzen dituen borroka teorikoa] liberazio nazionaleko gerrako etapa berri bat besterik ez litzateke izango".

Deportazioa

1943an, alemanak Ekialdeko Frontean erretiratzen hasi zirenean, mendiko gerrillarien baldintzak aldatu ziren, garai bateko erreboltari askok sobietarren aurrean errendizioa aurkeztu baitzuten amnistiaren truke. 1943ko abenduaren 6an, Alemaniaren parte-hartzea Txetxenian amaitu zen, sobietar kontra-inteligentziako kideak bertan zeuden agenteak atxilotu zituztenean. Kaukasoko alemaniar erretiratzearen ondoren, ia 500.000 txetxeniar eta inguxiar SESBeko beste leku batzuetara indarrez deportatu zituzten, bereziki Siberian eta Erdialdeko Asian (batez ere Kazakhstango SESera), eta horrek heriotza ugari eragin zituen zibilen artean. Erbesteratu ez ziren asko lurrean sarraskitu zituzten. Herrialdeko eskualde menditsuetan, Khaibakheko sarraskia bezalako ankerkeria masiboak gertatu direla esaten da (nahiz eta gertaera horren inguruko frogak zalantzan egon eta akademikoek zalantzan jarri dituzten).

Hurrengo udarako, Txetxenia-Inguxia desegin zen; zenbait izen txetxeniar eta inguxiar errusiarrengatik ordeztu zituzten; eta testu historiko txetxeniarren errausketa-kanpaina ia osoa izan zen. Iparraldeko Kaukasio osoan 700.000 inguru erbesteratu ziren (Dalkhat Ediev-en arabera, 724.297; horietatik gehienak, 479.478, txetxeniarrak ziren, 96.327 Inguxiar, 104.146 kalmukiar, 39.407 balkariar eta 71.869 karatxaiak). Asko hil ziren bidaian zehar, eta Siberiako eta jendea erbesteratu zen beste eskualde batzuetako giro oso gogorrak askoz gehiago hil zituen.

NKVDk ikuspegi sobietarra ematen du, eta 1944-1948an bakarrik hildako 144.704 pertsonaren estatistika ematen du (heriotza-tasa %23,5ekoa da talde guztietan). Hala ere, hori gaitzetsi egiten dute Tony Wood, John Dunlop, Moshe Gammer eta beste autore askok, adierazpen eskas gisa. Soilik hildako txetxeniarren kopurua (NKVren zifretan izan ezik) 170.000 eta 200.000 artean kalkulatzen da; beraz, guztira zeuden txetxeniarren herena inguru. 2004an, Europako Parlamentuak genozidio gisa onartu zuen.

Baina talde matxino batzuk mendian gelditu ziren, erresistentziarekin jarraituz. Kazakhstanen ere talde matxinoak osatu ziren. Israilov bi gizonek traizionatu zuten eta 1944ko abenduan hil zuten. Hil ondoren, Sheikh Qureish Belhorevek zuzendu zuen erresistentzia. Hainbat segurtasun-dibisio bidali ziren matxinadaren hondarrekin amaitzeko, baina ez zen guztiz itzali 1950ko hamarkadaren erdialdera arte.

Kanpo estekak

• Datuak: Q714706