Matxinada

Matxinada esanekotasuna edo ordena ukatzea^[1] edo agintaritzaren aurkako herri-altxamendu edo jazarraldia da.^[2] Barnean, mota askotako ekintzak izan ditzake, desobedientzia zibiletik hasi eta gobernua botatzeko eraso bortitz antolaturaino. Matxinadetan parte hartzen dutenak matxinoak dira. Euskarazko bi izen hauek, matxinada eta matxino, XVII - XIX. mendeen bitartean Euskal Herrian izandako errebolta batzuetan dute jatorria, matxinada esaten baitzaie.

Motak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Matxinadaren baliokideak diren hainbat hitza daude, batzuk gutxiesgarriak eta besteak positiboak. Hona hemen adibide batzuk:

Altxatzea, bere nagusien aurka militarrek edo
Desobedientzia zibila, indarkeria erabiltzen ez duena
Erresistentzia, freedom fighterrek beste herrialdearen okupazioaren aurka egina.
Errebolta, orokorra baino mugatua denean
Iraultza, gobernua akabatzeko egina.
Subertsioa, sabotaje erabiltzen duena
Terrorismoa, estremista politiko edo erlijiosoek egina.

Hitzaren jatorria Euskal Herrian[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Matxinada, matxinatu eta matxino hitzak erabiltzen dira euskaraz zenbait erreboltak matxinada izena hartu izan zutelako 17. eta 19. mendeen artean. Errebolta haietan olagizon eta eskulangileak izaten ziren protagonista, eta termino hori, matxino, erabiltzen zen eskulangile horientzat euskaraz^[3].

Matxinada literaturan landua izan da, baita euskal literaturan ere. Iñigo Aranbarri idazle azkoitiarraren Apirila eleberrian 1766ko matxinada landu zuen. ^[4]