Azterketa genetiko

Wikipedia, Entziklopedia askea

Azterketa genetikoak DNA-sekuentziaren edota kromosomen egituraren aldaketak identifikatzeko erabiltzen diren teknikak dira. Teknika horien bidez, aldaketa genetikoak aztertzen dira, eta RNA mailako edo proteina mailako azterketak egin daitezke[1]. Medikuntza arloan, erabilera ugari ditu azterketa genetikoak: alterazio genetikoak diagnostikatu edo baztertzea, gaixotasunekin loturiko arriskuak aurreikustea edo tratamenduak gaixoaren osaera genetikoaren arabera pertsonalizatzea. Horrez gain, azterketa genetikoak ahaidetasun biologikoa determinatzeko ere erabil daitezke, adibidez, aitatasun-probak egiteko[2].

Hala ere, azterketa genetikoak ez dira bakarrik gizakietan erabiltzen: animalia eta landareetan ere erabil daitezke[3]. Besteak beste, bizidun horien jatorria determinatzeko edo alterazio genetikoak diagnostikatzeko erabili ohi dira, baita hazkunde selektiboari[4] buruzko informazioa lortzeko, edota desagertzeko arriskuan dauden populazioen dibertsitate genetikoa areagotzeko ere[5].

1950eko hamarkadan, azterketa genetikoak zelula bakoitzak zituen kromosomen zenbaketan oinarritzen ziren. Garai hartan, esperotako kromosoma kopuruaren (23 kromosoma-pare gizakietan) desbiderapenak eragindako gaixotasunak diagnostikatzeko erabilgarria zen. Teknika horren bidez identifikatzen ziren adibidez, Down sindromea, zeinak 21. kromosoma-parean trisomia eragiten duen, edo Turner sindromea, zeina X kromosomaren monosomia den[6]. 20 urte beranduago, 1970eko hamarkadan, kromosomen eskualde espezifikoak tindatzeko metodoa garatu zen. Metodo horrek DNAren berrantolaketarekin lotutako gaixotasun genetikoak antzematen laguntzeaz gain, kromosomen egituraren azterketa sakonagoa egitea ahalbidetu zuen[7]. Hurrengo urteetan, Genetika Molekularra eta Genomika ikertzeko aukera agertu zen. Horiei esker, DNAren nukleotido bakar batean, genearen zati batean edo gene osoan gertatzen diren aldaketak hauteman daitezke.

Osasun Institutu Nazionalaren (NIH) arabera, gaur egun, 2.000 gaixotasun genetiko baino gehiagotarako azterketa genetikoak daude[8]. Gainera, 2018. urtean egindako ikerketek agerian utzi dute 68.000 azterketa genetiko baino gehiago daudela merkatuan[9].

Motak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Proba genetiko deritzo kromosoma helburu klinikoak dituzten genotipoak, mutazioak, fenotipoak edo kariotipoak detektatzeko zenbait proteinaren eta zenbait metabolitoren analisiari. Pertsona baten geneei eta kromosomei buruzko informazioa eman dezake[10].

Azterketa diagnostikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Zelula gabeko DNA fetalaren azterketa. Fetuarentzat inbaditzaile ez den teknika da. Amaren odol-hodietatik lagina hartzen da, eta haurdunaldiaren hasieran fetuari buruzko informazioa lortzeko erabiltzen da.
  • Jaioberrien azterketa. Jaio eta berehala alterazio genetikoak identifikatzeko erabiltzen da. Umea jaio eta 24 – 48 ordu geroago, laborategira bidaltzen den odol-lagin bat jasotzen da. Emaitza anormalak lortzen direnean, azterketa genetiko gehiago egiten dira haurrak alteraziorik duenentz aztertzeko[11]. Estatu guztiek dituzte ezarrita fenilzetonuria (gaixotasun mentala eragiten duen alterazio genetikoa) eta hipotiroidismoa (guruin tifoidearen desordena) detektatzeko frogak. Fenilzetonuriadun pertsonek ez dute fenilalanina aminoazidoa prozesatzeko behar den entzima bat. Gehiegizko fenilalanina duen egitura bat badago, garuneko ehuna kaltetu daiteke eta garapen-atzerapena eragin[1].
  • Azterketa diagnostikoa. Kromosoma jakin bat diagnostikatzeko erabiltzen da. Kasu askotan, proba genetikoa diagnostiko bat baieztatzeko erabiltzen da susmoren bat dagoenean. Proba diagnostikoa edozein unetan egin daiteke pertsona baten bizitzan zehar, baina ez dago eskuragarri gene edo baldintza genetiko guztietarako. Azterketa diagnostikoaren emaitzen arabera, gaixoaren osasun-zaintza eta gaixotasunaren kudeaketari buruzko erabakiak hartu behar dira. Adibidez, familian giltzurruneko gaixotasun poliestirenikoen (PKD) kasuan, geneak aztertzeko aukera daukate, eta, horrela PKDren diagnostikoa egin[12]. Epilepsiaren aurrean, edo garapen neuronalean arazoak daudenean, hainbat proba genetiko dauden arren, paziente askok, helduek bereziki, ez dute diagnostiko horietarako sarbiderik[13].
  • Eramailearen azterketa. Mutaturiko gene baten kopia daramaten pertsonak identifikatzeko erabiltzen da. Proba mota hau alterazio genetiko baten familia-historia duten gizabanakoei eta baldintza genetiko jakin batzuk izateko arrisku handiagoa duten talde etnikoetako pertsonei eskaintzen zaie. Fibrosi kistikoa detektatzeko erabiltzen den teknika da.
  • Enbrioi-ezarpen aurreko azterketa genetikoa. In vitro ernalkuntza prozesuan enbrioia umetokian ezarri aurretik egiten den proba da. Horrelako probak alterazio genetiko baten familia-aurrekariak dituztenei edo baldintza genetiko espezifikoak izateko arrisku handiagoa duten talde etnikoetako pertsonei zuzenduta daude.
  • Aitatasun-proba. Fetuaren gene eta kromosomak aztertzeko erabiltzen da. Proba gaixotasun genetikoak edukiko dituen seme-alaba izateko probabilitatea duten gurasoei eskaintzen zaie. Kasu batzuetan, jaio aurreko probek gurasoen ziurgabetasuna murriztu dezakete edo haurdunaldia eteteko erabakia hartzera bultzatu. Hala ere, probak ezin ditu gerta daitezkeen nahasmendu guztiak detektatu. Jaio aurretiko proba genetiko ohikoena egiteko, amaren zaku amniotikotik haurdunaldiko likido-lagin bat hartzen da amniozentesi bitartez. Ondoren, likidoa kromosoma mailan alteraziorik dagoen ikusteko aztertzen da. Metodo honen eraginkortasuna % 99,4koa da.
  • Azterketa prediktibo edo presintomatikoak. Jaio ostean, bizitzan zehar gertatzen diren mutazioak detektatzeko proba da. Proba horiek baliagarriak izan daitezke gaixotasunen bat eragin dezaketen mutazio genetikoak dituzten baina proba egiteko unean sintomarik ez duten indibiduoen diagnostikoa egiteko. Horri esker, sintomak agertu aurretik pertsona batek etorkizunean asaldura genetikoren bat garatzeko arriskua duen aurreikus daiteke eta, horrela, haren pronostikoa eta bizi-kalitatea hobetu.
  • Farmakogenomika. Farmakoen eraginkortasunean bariazio genetikoak duen eragina determinatzen du. Pertsona batek osasun-arazoren bat duenean, farmakogenomikak indibiduoaren osaera genetikoa aztertu eta gaixoarentzat sendagairik onuragarriena zein den argitzen laguntzen du. Giza genomaren aldaketa ohikoenak nukleotido baten polimorfismoak dira (SNP). Horiek gizabanako batek sendagaien aurrean duen erantzunari buruzko informazioa ematen dute. Bestalde, azterketa genetiko hau kimioterapia hartzen duten minbizidun pazienteekin ere erabil daiteke[14].

Azterketa ez-diagnostikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Azterketa forentseak. Lege-arrazoiengatik, DNA-sekuentzia gizabanakoa identifikatzeko erabiltzen da. Aurretik aipatutako azterketak ez bezala, azterketa forentseak ez dira gaixotasun jakinekin lotutako mutazioak aztertzeko erabiltzen. Aitzitik, horrelako azterketak hurrengorako baliagarriak dira: zoritxar edo krimenetako biktimak identifikatzeko, krimen-egileari errua egozteko eta gizabanakoen arteko lotura biologikoa ezartzeko erabiltzen dira, besteak beste.
  • Aitatasun-probak. DNA markatzaile bereziez baliatuz, senideen artean berdinak edo antzekoak diren patroi heredagarriak alderatzen dira. Pertsonen DNAren erdia amarengandik heredatzen da, eta beste erdia aitarengandik. Hori horrela, markatzaile diferentzialak erabiltzen dira senidetasuna ezartzeko.
  • Genealogia-azterketak. Genealogia genetikoa aplikatuz, osasunarekin loturiko ondorioak lortzen dira.
  • Ikerketa azterketak. Honelako azterketetan lortutako emaitzak ez dira pazienteekin partekatzen; izan ere, ikerketak egiteko baino ez dira erabiltzen. Adibidez, gene ezezagunak bilatzeko,  geneen mekanismoa ulertzeko eta gaixotasun genetikoen garapena aztertzeko.

Medikuntza-prozedura[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Azterketa genetikoak, sarritan, kontsulta-baliabide bezala egiten dira; hain zuzen ere, 2008tik 1.200 azterketa genetiko kliniko ezagutzen dira[15]. Behin banakakoak azterketa genetikoa egiteko baimena ematen duela, medikuntza-taldeak (genetikari medikuak, aholkulari genetikoak, lehen mailako arretarako medikoa, edo espezialistak) adostasun informatua eskatuko du.

Azterketa genetikoak odol-, ile-, azal-laginak erabiliz egiten dira, baita  haurdunaldian fetua inguratzen duen likido amniotikoaren laginak edo bestelako ehun-laginak erabiliz ere. Lagina laborategira bidaltzen da, eta bertan, teknikariek DNA sekuentziatzen dute, aldaketa genetiko konkretuak bilatzeko kromosometan, DNAn edo proteinetan. Laborategiak idatzizko emaitzak mediku edo aholkulari genetikoari bidaltzen dizkio.

Kontsumitzaileei zuzendutako azterketa genetikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kontsumitzaileei zuzendutako (KZ) azterketa genetikoak (etxean egiteko azterketa genetikoak ere deritzenak) osasun-adituaren beharrik gabe zuzenean erabil daitezkeen azterketa genetikoak dira. KZ azterketa genetikoek bi motatako informazio eskain dezakete: alde batetik, gizabanakoaren jatorriari buruzko informazioa, eta bestetik, osasunari lotutako informazioa[16].

KZ azterketa anitz daude, adibidez, bularreko minbiziarekin edo fibrosi kistikoarekin lotutako alelo mutatua identifikatzeko. Azterketa mota hauen onura nagusia eskuragarritasuna da, zeinak osasun proaktiboa sustatu eta informazio genetikoaren pribatutasuna bermatzen duen.

Dena den, KZ azterketa genetikoek badituzte zenbait arrisku, besteak beste, gobernu-erregulazio falta, informazio genetikoak gaizki ulertzeko arriskua, adingabeak aztertzeko etika-arazoak, datuen pribatutasuna, osasun-sistema publikoaren gastuak[17].

Eztabaida[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kontsumitzaileei zuzendutako azterketa genetikoek eztabaida piztu dute osasun alorreko komunitatearen barruan. KZren kontrako kritikek  azterketa mota hauen arrisku ezezagunak, arautu gabeko iragarki eta marketinek eragindako erreklamazioen arazoak eta gobernuak datu-bilketa gainbegiratzeko duen beharra[18][19][20].

KZ azterketa genetikoek gainerako azterketa genetikoen arriskuak dituzte, horien artan larriena azterketen emaitzak gaizki interpretatzeko arriskua. Adituen aholkurik gabe, kontsumitzaileek informazio genetikoa txarto interpreta dezakete.

KZ azterketa genetikoen zenbait iragarki ere kritikatu dira. Izan ere, emozioak tresna moduan erabilita, gaixotasunen arrisku-intzidentziaren eta informazio genetikoaren arteko mezu iruzurtia bidaltzen dute[21].

Gobernu-erregulazioa Europar Batasunean (EB)[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Azterketa genetikoak lehen sortu zirenetik Europar Batasunak horiek erregulatzeko lege eta arauak idatzi behar izan ditu.

  • Datuen Babeserako Araudi Orokorra (General Data Protection Regulation, GDPR): 2018ko maiatzaren 25ean ezarri zen GDPR sistema datu pertsonal guztiei aplikatzen zaie, informazio genetikoa barne. Sistema honen arabera, datu pertsonalak (datu genetikoak barne) legalki, adostasunez eta interesatuen adostasun esplizituaz prozesatu behar dira. Era berean, hiritarrei datu genetikoak eskuratzeko eta kontrolatzeko eskubidea ematen die[22][23].
  • Diskriminazio genetikoaren aurkako legea (Genetic Non-Discrimination Act, GINA): EBko araudia izan ez arren, EBko zenbait herrialdek diskriminazio genetikoaren aurkako antzeko legeak dituzte, zehazki enplegu eta aseguruen alorrean.
  • Etika ikerketan: informazio genetikoa barne hartzen duen ikerketa oro berrikuspen etikoaren menpe dago, eta parte-hartzaileek adostasun informatua eman behar dute. Ikertzaileek araudi zorrotzari jarraitu behar diote datu genetikoen pribatutasuna eta konfidentzialtasuna bermatzeko.

Azterketa genetiko pribatuak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Enpresa pribatuek ere egiten dituzte proba genetikoak. Mundu mailan ezagunen artean 23andMe, Ancestry eta Family Tree DNA daude. Euskal Herria mailan DNAdata dago. Enpresa horiek kit bat bidaltzen diote kontsumitzaileari bere helbidera, eta horrela lortzen da laborategian aztertuko den lagina. Enpresak aste gutxi pasatu ondoren bidaltzen dizkio emaitzak kontsumitzaileari[24]. Beste enpresa batzuek, esaterako, National Geographic enpresak, DNA-azterketa publikoak egin dituzte arbaso eta ondare globala hobeto ulertzeko. 2005ean National Geographic-ek Genographic Project proiektua abiarazi zuen, 15 urteko proiektua izan zena. Milioi bat pertsonak hartu zuten parte 140 herrialdetako DNAren laginketan[25]. Proiektuak pertsona indigenei eta publiko orokorrari DNA-laginak eskatu zizkien, eta horrek eztabaida politikoa eragin zuen talde indigena batzuen artean. "Biokolonialismo" terminoa erabiltzen hasi zen orduan[26].

Gastua eta denbora[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Proba genetikoen kostua 95 eta 1900 € bitartekoa izaten da. Prezioa probaren konplexutasunaren araberakoa izaten da. Kostuak gora egiten du proba bat baino gehiago egin behar bada edo kide anitzei probak egin behar zaizkienean emaitza gehigarriak lortzeko. Kostuak estatuaren arabera alda daitezke eta estatu batzuek kostuaren zati bat ordaintzen dute.

Lagin bat hartzen den egunetik aurrera, emaitzak lortzeko hilabeteak eta asteak itxaron behar izaten dira, analisien konplexutasunaren eta hedapenaren arabera. Jaio aurreko probetako emaitzak azkarrago eskuratu ohi dira; izan ere, haurdunaldian zehar proben emaitzetan oinarrituta erabakiak hartu behar izaten dira. Proba egin aurretik, medikuak edo genetikako aholkulariak informazio zehatza eman dezake azterketa genetikoen kostuari eta denborari buruz[27].

Arriskuak eta mugak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Azterketa genetikoekin lotutako arrisku fisikoak oso txikiak dira, odol-lagin edo aho-frotis bat soilik behar dutenentzako bereziki. Jaio aurretiko probetarako likido amniotikoaren lagina edo fetuaren inguruko ehuna erabiltzeko prozedurek arriskua duten arren, ez dute haurdunaldia galtzea (abortu espontaneoa) eragiten[28].

Proba hauen emaitzek izan dezaketen arrisku ohikoenak emozionalak, sozialak eta finantzarioak dira. Probak emandako emaitzengatik pertsonak haserre, deprimituta, antsietatearekin edo errudun sentitzen dira maiz. Horren aurrean, proba genetikoen eragin negatiboak “ez jakiteko eskubidea” gero eta gehiago onartzea ekarri du[29]. Gainera, azterketa genetikoak aztertzen ari diren indibiduo horren informazioaz gain bere senideen informazioa ere azaleratu dezake[30]. Horrekin loturik, ustekabeko aurkikuntzak ohikoak izaten dira. Lan-munduan bereizketa genetikoa  egiteko arriskua ere badago eta, ondorioz, pertsona batzuek proba genetikoak saihesten dituzte diskriminazioaren beldur direlako[31].

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b Jensen, Roy A.. (1997-09-10). «Genetic Testing and Informed Consent» JAMA: The Journal of the American Medical Association 278 (10): 821.  doi:10.1001/jama.1997.03550100047033. ISSN 0098-7484. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  2. ↑ Schultze, Raymond G.. (1989-09). «Pregnancy, Paternity, and Residency Training» Journal of the Association of American Medical Colleges 64 (9): 518.  doi:10.1097/00001888-198909000-00016. ISSN 0095-9545. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  3. ↑ Pedersen, Niels C.; Pooch, Ashley S.; Liu, Hongwei. (2016-07-29). «A genetic assessment of the English bulldog» Canine Genetics and Epidemiology 3 (1)  doi:10.1186/s40575-016-0036-y. ISSN 2052-6687. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  4. ↑ Bossenmayer, Jörg. (2013-03-25). «WWW, @ & Co» PiD - Psychotherapie im Dialog 14 (01): 10–11.  doi:10.1055/s-0033-1337089. ISSN 1438-7026. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  5. ↑ (Ingelesez) Hunter, Margaret E.; Hoban, Sean M.; Bruford, Michael W.; Segelbacher, Gernot; Bernatchez, Louis. (2018-08). «Next‐generation conservation genetics and biodiversity monitoring» Evolutionary Applications 11 (7): 1029–1034.  doi:10.1111/eva.12661. ISSN 1752-4571. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  6. ↑ (Ingelesez) Durmaz, Asude Alpman; Karaca, Emin; Demkow, Urszula; Toruner, Gokce; Schoumans, Jacqueline; Cogulu, Ozgur. (2015). «Evolution of Genetic Techniques: Past, Present, and Beyond» BioMed Research International 2015: 1–7.  doi:10.1155/2015/461524. ISSN 2314-6133. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  7. ↑ «LAS VEGAS SANDS CORP., a Nevada corporation, Plaintiff, v. UKNOWN REGISTRANTS OF www.wn0000.com, www.wn1111.com, www.wn2222.com, www.wn3333.com, www.wn4444.com, www.wn5555.com, www.wn6666.com, www.wn7777.com, www.wn8888.com, www.wn9999.com, www.112211.com, www.4456888.com, www.4489888.com, www.001148.com, and www.2289888.com, Defendants.» Gaming Law Review and Economics 20 (10): 859–868. 2016-12  doi:10.1089/glre.2016.201011. ISSN 1097-5349. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  8. ↑ «ROA Fact Sheets, 2019» ROA Fact Sheets 2019  doi:10.26481/umarof-2019. ISSN 2667-0488. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  9. ↑ Day, Ian; Humphries, Steve. (1996-10). «Genetic tests for familial hypercholesterolemia» Nature Biotechnology 14 (10): 1227–1228.  doi:10.1038/nbt1096-1227. ISSN 1087-0156. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  10. ↑ (Ingelesez) Van den Veyver, Ignatia B.. (2016-10-28). «Recent advances in prenatal genetic screening and testing» F1000Research 5: 2591.  doi:10.12688/f1000research.9215.1. ISSN 2046-1402. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  11. ↑ «Genetics Home Reference» Reference Reviews 18 (3): 38–39. 2004-04-01  doi:10.1108/09504120410528234. ISSN 0950-4125. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  12. ↑ Everson, Gregory T.. (1990-07). «Hepatic Cysts in Autosomal Dominant Polycystic Kidney Disease» Mayo Clinic Proceedings 65 (7): 1020–1025.  doi:10.1016/s0025-6196(12)65165-9. ISSN 0025-6196. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  13. ↑ (Ingelesez) Aledo-Serrano, Angel; García-Morales, Irene; Toledano, Rafael; Jiménez-Huete, Adolfo; Parejo, Beatriz; Anciones, Carla; Mingorance, Ana; Ramos, Primitivo et al.. (2020-10). «Diagnostic gap in genetic epilepsies: A matter of age» Epilepsy & Behavior 111: 107266.  doi:10.1016/j.yebeh.2020.107266. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  14. ↑ «Use of genetic testing by employers. Council on Ethical and Judicial Affairs, American Medical Association» JAMA: The Journal of the American Medical Association 266 (13): 1827–1830. 1991-10-02  doi:10.1001/jama.266.13.1827. ISSN 0098-7484. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  15. ↑ Labant, Mary Ann. (2012-05-15). «Simplifying Complex Biological Matrices» Genetic Engineering & Biotechnology News 32 (10): 20–23.  doi:10.1089/gen.32.10.10. ISSN 1935-472X. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  16. ↑ «Genetics Home Reference» Reference Reviews 18 (3): 38–39. 2004-04-01  doi:10.1108/09504120410528234. ISSN 0950-4125. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  17. ↑ O'Donoghue, Amie C.; Williams, Pamela A.; Sullivan, Helen W.; Boudewyns, Vanessa; Squire, Claudia; Willoughby, Jessica Fitts. (2014-11). «Effects of comparative claims in prescription drug direct-to-consumer advertising on consumer perceptions and recall» Social Science & Medicine 120: 1–11.  doi:10.1016/j.socscimed.2014.08.039. ISSN 0277-9536. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  18. ↑ (Ingelesez) «Letting the Genome Out of the Bottle» New England Journal of Medicine 358 (20): 2184–2185. 2008-05-15  doi:10.1056/NEJMc086053. ISSN 0028-4793. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  19. ↑ (Ingelesez) Hunter, David J.; Khoury, Muin J.; Drazen, Jeffrey M.. (2008-01-10). «Letting the Genome out of the Bottle — Will We Get Our Wish?» New England Journal of Medicine 358 (2): 105–107.  doi:10.1056/NEJMp0708162. ISSN 0028-4793. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  20. ↑ (Ingelesez) Thiebes, Scott; Toussaint, Philipp A; Ju, Jaehyeon; Ahn, Jae-Hyeon; Lyytinen, Kalle; Sunyaev, Ali. (2020-01-21). «Valuable Genomes: Taxonomy and Archetypes of Business Models in Direct-to-Consumer Genetic Testing» Journal of Medical Internet Research 22 (1): e14890.  doi:10.2196/14890. ISSN 1438-8871. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  21. ↑ Black, Sam. (1998-12). «Toleration and the Skeptical Inquirer in Locke» Canadian Journal of Philosophy 28 (4): 473–504.  doi:10.1080/00455091.1998.10715982. ISSN 0045-5091. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  22. ↑ Georgieva, Ludmila; Kuner, Christopher. (2020-02-13). «Article 9 Processing of special categories of personal data» The EU General Data Protection Regulation (GDPR) (Oxford University PressNew York): 365–384. ISBN 978-0-19-882649-1. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  23. ↑ Quintel, T.. (2018). «Interoperability of EU Databases and Access to Personal Data by National Police Authorities under Article 20 of the Commission Proposals» European Data Protection Law Review 4 (4): 470–482.  doi:10.21552/edpl/2018/4/9. ISSN 2364-2831. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  24. ↑ Brunk, Doug. (2007-06). «Home Allergy Test Kits Deemed Substandard and Incomplete» Family Practice News 37 (11): 37.  doi:10.1016/s0300-7073(07)70687-4. ISSN 0300-7073. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  25. ↑ (Ingelesez) Jeffery, Duane. (2008-06). «Deep Ancestry: Inside the Genographic Project Wells Spencer . Deep Ancestry: Inside the Genographic Project. 2006. National Geographic Society. Washington, DC. $12.95, paperback. 247 pp. ISBN: 13: 978-1426201189.» Western North American Naturalist 68 (2): 260–261.  doi:10.3398/1527-0904(2008)68[260:DAITGP]2.0.CO;2. ISSN 1527-0904. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  26. ↑ «Indigenist Critiques of Biocolonialism» Science, Colonialism, and Indigenous Peoples (Cambridge University Press): 105–132. 2009-08-24 (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  27. ↑ Horowitz, Carol R.. (2020-09). «Genetic testing and results disclosure in diverse populations: what does it take?» Genetics in Medicine 22 (9): 1461–1463.  doi:10.1038/s41436-020-0874-6. ISSN 1098-3600. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  28. ↑ Evans, M.I., ed. (1993-05-03). Reproductive Genetic Testing: Impact Upon Women. S. Karger AG ISBN 978-3-8055-5715-3. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  29. ↑ (Ingelesez) Andorno, R. (2004-10-01). «The right not to know: an autonomy based approach» Journal of Medical Ethics 30 (5): 435–439.  doi:10.1136/jme.2002.001578. ISSN 0306-6800. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  30. ↑ Kozlov, Max. (2023-07-19). «Had COVID but no symptoms? You might have this genetic mutation» Nature 619 (7971): 679–680.  doi:10.1038/d41586-023-02318-w. ISSN 0028-0836. (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).
  31. ↑ «New York Times Education Poll, February 1983» ICPSR Data Holdings 2008-08-05 (Noiz kontsultatua: 2023-11-09).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Azterketa_genetiko&oldid=9615582"(e)tik eskuratuta