Beirazko harmonika

Beirazko harmonika
Deskribapena
Mota	sets of friction vessels (en)
Hornbostel-Sachs sailkapena	133.2
Jotzailea	glass harmonica player (en)

Beirazko edo kristalezko harmonika instrumentu idiofono bat da.

Benjamin Franklin-ek 1762an egindako kopa musikalen jokoa jotzearen automatizazio baten emaitza da, Cambridgen (Ingalaterra) Edward Delaval ingelesak (1729-1814) freskagarriz betetako ardo-kopen kontzertua ikusi ondoren. ^[1] Jendaurreko lehen emanaldia urte hartan bertan izan zen Marianne Davies ingelesaren (1743 edo 1744- ca. 1818) interpretazioarekin, geroago bere ahizpa txikiarekin, Cecilia Davies sopranoarekin (ca. 1756-1836), bira egingo zuena, hau oraindik ere neskato bat izanik. Dublinen (1763an), Londresen eta Europa kontinentalean ere aritu ziren, non Mozart familiarekin harremanetan jarri ziren. ^[2] Cecilek eta Mariannek Benjamin Franklinekin harremana izan zuten. ^[3]

Beirazko harmonika tamaina ezberdinetako beirazko plaka edo ontzi multzo batek osatzen du, horizontalean gainjarritako eta lerrokatuta, jotzen ari diren bitartean biratzen dituen pedal bati uhal batek lotzen dituen ardatz batek zeharkatuta, josteko makina zahar baten moduan. Behatzak arin bustiz eta biraka egiten diren bitartean plakak ukituz jotzen da, soinu garbia sortzen duena. Gaur egun lau zortziduneko erregistroa du.

Leku batzuetan debekatuta zegoen, kaltegarritzat jotzen zelako. Ukitzen zutenengan minbizia eragiten omen zuen; nahiz eta gaur egun jakina den benetako kausa lehen kristalak egiten ziren beruna zela eta berunaren intoxikazioaren kausa ere izan zitekeela, horregatik, erabilera gero eta ohikoagoa da, hori bai, berunik gabeko kristalez egindako harmonikekin.

Gaur egun oso gutxi erabiltzen den instrumentua da, nahiz eta musikari batzuek, Tom Waits abeslariak Swordfishtrombones diskoan, berrikuntza nahian soinua zabaltzeko erabili duten arren.

Thomas Bloch kontzertu-emaileak jotako beirazko harmonika bat (2007).

Iraganean zegoen beiraren berunaren arazoa zela eta (musikariengan intoxikazioak eragiten zituen), txirulek ordezkatu zuten. 1980ko hamarkadaz geroztik, berriz ere erabiltzen da Donizettiren Lucia di Lammermoor operako Madness Scene ospetsuaren zenbait bertsiotan.