Meteorito

Willamette Meteoritoa, New Yorkeko American Museum of Natural History museoan.

Meteoroide bat, meteoro gisa ikusgai bihurtua, eta lurrazala jotzean meteorito bilakatua.

Namibian dagoen Hoba meteoritoa da ezagutzen den meteorito handiena: 2,7 metro luze da, eta 60 tona pisatzen ditu.

Meteoritoa kanpoko espazioan sortua den eta lurrazalera iritsi den gorputz natural bat da, talkaren ondorioz suntsitu ez dena. Espazioan daudenean meteoroide izena hartzen dute eta Lurraren atmosferan sartzen direnei meteoro esaten zaie. Asteroideak baino txikiagoak dira (gehienez 50 metroko diametroa)

Atmosferarekin kontaktuan jartzen direnean marruskadurak berotu eta goritzea dakar eta horrela sortzen dira izar usoak.

Asteroideen osagai kimikoak Lurraren gainera eroritako meteoritoenekin erkatzen badira, berehala ikusiko da asteroide gerrikoa dela meteorito iturririk oparoena. Ziur aski, eraztuneko gauzakien elkar jotzeek, maiz gertatzen baitira inondik ere, orbita ezegonkorretan kokatzen dituzte zati batzuk, eta Jupiterren masa handiaren eraginpean Lurraren orbitaraino aldatzen dira lekuz.

Lurrera iristen diren meteoritoen %86a gutxi gorabehera kondritak dira. %8a akondritak dira eta %5a inguru nikel-burdin nahasturaz sortutako meteorito metalikoak dira.

Sailkapena

Meteoritoen egungo sailkapenen arabera lau talde oinarrizko bereizten dira:

• sideritoak, guztiaren ehuneko lau direnak, burdinazko eta nikelezko nahastura batez osatuak;
• siderolitoak, ehuneko bat direnak eta erditsua burdina-nikelez eta erditsua silikatoz osatuak daudenak;
• aerolitoak eta litometeoritoak, ehuneko laurogeita bost direnak eta silikatoz soilik osatuak daudenak.
• tektitak; meteorito zatiki misteriotsu batzuk dira, oso gutxi; ehuneko hirurogei baino gehiago silize den beirazko zatikiak dira.

Tektikak Lurreko alde jakin batzuetan bakarrik aurkitu dira, Europako erdialdean, Afrikako sartaldean, indoaustraliar eskualdean eta Estatu Batuen hegoaldean, hain zuzen. Gainera ez dute zerikusirik gainerako meteoritoekin, ezpada atmosferan zehar egiten duten ibilbidea, forma aerodinamikoa ematen diena.

Aerolitoena da talde horietan interesgarriena. Bi azpitalde biltzen ditu, kondritena eta akondritena. Lehenak kondruluak dituzte, hots, milimetro hamarrenetik milimetro batzuetarainoko diametroko egitura esferoidalak.

Kondritak karbonatodunak edo karbonato gabeak izan daitezke, karbonoa duten ala ez duten harturik kontuan. Egin diren ikerketei eskerrak badira meteorito mota desberdinen sortzeari eta bilakaerari buruzko eredu onargarriak. Esaterako, kondruluak eguzki nebulosan gertatu zen lehen talken bitartean urturiko tantatzat hartzen dira. Berotze orokorraren gabeziak eragin zuen ondoriotzat hartzen da kondrita karbonatodunetako elementu lurrunkorren kopuru handia, erabateko berotzeak gai lurrunkorren galera eragingo baitzuen.

Gainera, izaten dituzte meteorito horiek zenbait elementuren isotopo batzuk, Eguzki sistemako beste ezein materialetan atzeman ez direnak. Hortaz, pentsa daiteke kondrita ikazkaidunak direla eguzki nebulosako lekuko zaharrenak, eta beraz, haren historiaren hasierako gertakariak nola izan ziren asmatzeko baliozkoenak.

Ikus, gainera

• Ozar-izar
• Meteoro
• Meteoroide

Erreferentziak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Meteorito

Artikulu hau astronomiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.