Elorrietako punpatze etxea eta Getxoko malakateak

Elorrietako punpatze etxea eta Getxoko malakateak
	Eraikitako euskal ondasun nabarmena
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Probintzia	Bizkaia
Herria	Getxo eta Bilbo
Historia eta erabilera
Irekiera	1903
Arkitektura
Arkitektoa	Recaredo Uhagon Bedia
Ondarea
EJren ondarea	460

Elorrietako punpatze etxea eta Getxoko malakateak Bilbo eta Getxo artean eraikitako estolderia azpiegitura da, XX. mendearen hasieran funtzionamenduan egon zena. Euskal Herriaren industrializazioarekin batera Bilbok izan zuen hazkuntza dela eta sortutako estolderia modernoaren adibidea da, hiriak bizi zuen kolera epidemiaren ostean eraikia^[1]. 2022tik Eusko Jaurlaritzak eraikitako ondare aitorpena eskaini zion^[2]. Eraikinaren babesak bi eremu ditu: alde batetik Elorrietan dagoen punpatze etxea eta bere inguruko eraikinak; bestetik, Getxon estolderiaren aireztapena errazteko eraikitako malakateak.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bilboko hedapen demografiko azkarrak, bereziki XIX. mendearen amaieran industrializazioak eta meatzaritzak sortua, arazo larriak ekarri zituen estolderian^[1]. Bilbon Ibaizabalera isurtzen ziren hondakin-urak, osasun publikoaren gainbehera handiarekin.

1880ko hamarkadatik aurrera hainbat proiektu garatu ziren egoera konpontzeko. Ernesto Hoffmeyer ingeniariak Ollarganen zegoen San Cristobal uhartean ura jaso eta biltegi batera bidaltzeko sistema garatu zuen^[3]. Londresko 1854ko koleraldiaren ostean, John Snowek aurkitu zuen estolderiako ura eta edateko ura nahastea zela koleraren jatorria^[4]. 1885ean kolera izurritea izan zen Espainian, nahiz eta Bilbon ez dirudien eragin handirik izan zuenik. Hala ere, 1891n lehiaketa publikoa egin zen ur zikinak itsasadarretik kendu eta, zuzenean, Kantauri itsasoan isurtzeko. Lehiaketa horren proiektu irabazlea Recaredo de Uhagón bide-ingeniariak aurkeztutakoa izan zen, «Mens sana in corpore sano» lelopean. Obren ardatza 1895ean hasi eta 1903an amaitu zen, zortzi urte geroago, eta udalerriari 5.453.711 pezeta ordaindu zitzaizkion, zifra altua garai horretarako^[1]^[5].

Egindako proiektuan, putzu beltzak erabat ezabatu ziren eta dagoen saneamendu-sarea euri-urak husteko soilik kontserbatu zen, eta horiek zuzenean itsasadarrera isuriko ziren. Horrela, eraikitako sare berriak ur zikinak soilik bilduko lituzke, eta beharrezko sekzioak murriztu egingo lirateke. Hiru kolektore egin ziren, bi ibaiertzean, eta bat eskuinaldean. San Frantziskotik eta Atxuritik abiatuta, Mesedeetatik eta Deustutik itsasadarra gurutzatzen zuten sifoi batekin eta San Inazioko Elorrietara eramaten ziren. Elorrietan 12.000 m³ zituen biltegi batean gordetzen ziren^[1]. Bertatik Getxoko Galea lurmuturreraino eramaten ziren. Udalerri honetan, eraikuntzaren azken zatian, aireztapen sistema bat eraiki zen, hoditeria errebisatu behar izatekotan jaitsi ahal izateko. Eraikuntza horiei malakate deritze, eta gaur egun bost kontserbatzen dira.

Tunela[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Urek 0,60 m-ko diametroa eta 10.000 m-ko luzera duen hormigoi armatuzko hodi baten bidez egiten zuen bidaia. Hodiak itsasadarraren eskuinaldea zeharkatzen zuen, trenbidearen trazadurarekiko paraleloan, eta azken zatian Gobelaren arroari jarraitzen zion. Hodi bisitagarri horrek 2.759 metro zituen^[1], Tunel Boka deitzen den itsas-mailako zulo bateraino.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

↑ ^a ^b ^c ^d ^e (Gaztelaniaz) Joaquin. (2020-10-06). «Los malacates de Getxo y el saneamiento moderno de Bilbao» AVPIOP (Noiz kontsultatua: 2023-02-28).
↑ «BOMBEADORA DE ELORRIETA. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2023-02-28).
↑ (Gaztelaniaz) «Los Puentes de la Isla San Cristobal» Los Puentes de Bilbao 2019-06-01 (Noiz kontsultatua: 2023-02-28).
↑ (Ingelesez) Eyler, John M.. (2001-07-01). «The changing assessments of John Snow's and William Farr's cholera studies» Sozial- und Präventivmedizin 46 (4): 225–232. doi:10.1007/BF01593177. ISSN 1420-911X. (Noiz kontsultatua: 2023-02-28).
↑ Getxo, Memorias De. (2012-05-18). «MEMORIAS DE GETXO: MALAKATE ESAS EDIFICACIONES QUE SURGEN EN GETXO» MEMORIAS DE GETXO (Noiz kontsultatua: 2023-02-28).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Datuak: Q116868902

[avpiop-1] (Gaztelaniaz) Joaquin. (2020-10-06). «Los malacates de Getxo y el saneamiento moderno de Bilbao» AVPIOP (Noiz kontsultatua: 2023-02-28).

[2] «BOMBEADORA DE ELORRIETA. Ondarea. Euskal Ondare Kulturalaren Informazio Sistemaren hasiera orria» www.euskadi.eus (Noiz kontsultatua: 2023-02-28).

[3] (Gaztelaniaz) «Los Puentes de la Isla San Cristobal» Los Puentes de Bilbao 2019-06-01 (Noiz kontsultatua: 2023-02-28).

[4] (Ingelesez) Eyler, John M.. (2001-07-01). «The changing assessments of John Snow's and William Farr's cholera studies» Sozial- und Präventivmedizin 46 (4): 225–232. doi:10.1007/BF01593177. ISSN 1420-911X. (Noiz kontsultatua: 2023-02-28).

[5] Getxo, Memorias De. (2012-05-18). «MEMORIAS DE GETXO: MALAKATE ESAS EDIFICACIONES QUE SURGEN EN GETXO» MEMORIAS DE GETXO (Noiz kontsultatua: 2023-02-28).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]