Enara ipurzuri

Enara ipurzuri
	Irudi gehiago
Iraute egoera
	; Arrisku txikia (IUCN 3.1)
Sailkapen zientifikoa
Klasea	Aves
Ordena	Passeriformes
Familia	Hirundinidae
Generoa	Delichon
Espeziea	Delichon urbicum; Linnaeus, 1758
Banaketa mapa
Datu orokorrak
Zabalera	0,29 m
Kumaldiaren tamaina	5
Errute denbora	15 egun

Enara ipurzuria edo enara azpizuria (Delichon urbica) Hirundinidae familiako hegazti paseriformea da, Eurasia eta iparraldeko Afrikako eskualde epeletan bizi dena^[1].

Sabelaldea, lepoa eta ipurtxuntxurra zuriak dira eta gorputzaren gainerakoa, beltza. Beste enaren modura hego luze eta zorrotzak ditu, eta buztan laburra eta urkila formakoa. Enara arrunta baino txikiagoa da, 13 cm luze da (enara arrunta, 19-20 cm) eta 20 gramo pisatzen du. Hegan doala harrapatzen ditu jaten dituen intsektuak. Euskal Herrian oso arrunta eta ugaria da. Ibilbide luzeko hegazti migratzailea da eta saldoetan egiten ditu bidaiak, enarekin elkartuta batzuetan. ^[2]^[3]

Deskribapena

Enara arrunta eta ipurzuria maiz nahasten dira, baina bereizketa ez da hain zaila. Enara ipurzuria zertxobait txikiagoa da, bere tamaina 13 cm ingurukoa da. Aldea, batez ere, enara arrunten kanpoko errektrize oso luzeetan dago. Bere goiko aldean lumaje guztiz beltza eta distiratsua ez den buztaneko orban zuri zabal batekin kontraste handia egiten du: hori ere beltza da, baina laburra eta muxarratua, ez urkilatua, enara arruntarena ez bezalakoa. Beheko aldea zuri hutsa da, baita eztarria ere: enara arruntei orban gorria falta zaie. Haiek baino itxuraz lodikoteagoa, geruza altuago bat ustiatzen dute, sorbeltzen eta enara arrunten tartekoa. Enara arruntak beti lurretik hurbil ibiltzen dira eta sorbeltzak, leku altuagoetan.^[4]

Biologia eta ohiturak

Argi eta garbi, ohiko hazkuntza kolonialeko espezie lagunkoia da, eta ehiza irteeretan eta habietara itzuleran nolabaiteko koordinazio kolektiboa ikus daiteke. Batzuetan, distantzia luzeetan mugitzen dira jaten dituzten intsektu taldeei jarraituz: beren dietan euliak eta eltxoak ugariak dira, zorriak, kakalardoak eta tximeletak ere jaten dituzte, hegaldiaren erdian harrapatuta. Ez da enara arrunta bezain ikusgarria, altuera jakin batean egiten du hegan, hegalak luzatuta planeaketa eta hegoak astintzea txandakatuz, bere bizkar beltzak buztan zuriarekin kontraste handia egiten du. Oso maiz pausatzen da, kableetan, erlaitzetan eta teilatu hegaletan, eta lurrean ikustea ez da hain arraroa, bere familiako beste espezie batzuk ez bezala.

Hegazti migratzailea da: Euskal Herrian martxo hasieran agertzen da, eta urriaren erdialdean Afrikara abiatzen da. Migrazioan egunean zehar hegan egiten du, sarritan arrunten taldeekin nahastuta. Askotan lo ere batera egiten dute, seskadietan eta lezketan.

Eraikinei atxikita bi helduek eraikitzen dute habia, teilatu hegalen azpian, harkaitzetan edo itsaslabarretan, erlaitz baten azpian, eta bakarrik egon daitezke edo kolonia trinko gehiago edo gutxiago era ditzakete. Habiaren katilua teilaturaino iristen da, eta babestu egiten du, goiko aldean zulo txiki bat besterik ez diote uzten. Landare zuntzekin nahastutako buztinezko bolez osatuta dago, eta barrutik lumaz, belar lehorrez eta landare hondakinez tapizatuta. Lehen errunaldia apirilean edo maiatzean egiten dute; urte onetan hiru ere egiten dituzte, 4-5 arrautza leunez osatua, oso gutxitan arrez zikinduta. Inkubazioa biek egiten dute eta 13-19 egun irauten du, eta ondoren arrautzen eklosioa hasten da, beste 2-3 egun behar izaten dituzte denak jaiotzeko. Lehenengo astean jaioberriak emeak hazten ditu, eta hortik aurrera heldu biak arduratzen dira janaria emateaz. Txitek 19-25 egun inguru igaro ondoren uzten dute habia, baina oraindik ere gurasoek zaintzen dituzte denbora aldagarri batez. Lehenengo kumaldikoak independizatzen direnean, habiatik gertu egoten dira eta gurasoei laguntzen diete ondorengo txitaldiak elikatzen.

Banaketa habitata eta estatusa

Europako klima boreal, epel eta mediterraneoko eremu gehienetan hazten da, ipar mendebaldeko Afrikan eta Asian ere bai. Europan Eskandinaviako muturreraino igotzen da. Iberiar penintsulan ohikoa da.

Enara azpizuria ohikoa da Euskal Herrian, enara arruntak baino banaketa uniformeagoa du, beharbada moldakorragoa delako bere habietarako kokalekua aukeratzeko orduan; landa inguruneetan enara arruntekin batera bizi da, baina ingurune gehiago ere hatzen ditu, herri eta hiri handietan. Gainera, ez du bere jatorrizko habitata guztiz abandonatu, arrokak, gure mendi askotan koloniak aurkitzen dira, Aralar. Aizkorri, Urkilla, Gorobel, Arcena kasu, zenbait lekutan haitz-enararekin batera.

Edonola ere, enara arruntaren kasuan bezala, Ebro Haraneko nekazaritza eremua da espezie horren habia gehien ikusten diren lekua. Euskal Herriko gainontzeko herri ia guztietan da baina, orokorrean, habia-talde oso txikietan, gutxitan dozenatik gora.

Beste izen batzuk

Euskaraz izenak beste aldaera batzuk jaso ditu: enara ipurzuri, azpizuri, (enara) buztanzuri, enara txiki, txenara txiki, hegazpizuri... eta generikoagoak diren beste batzuk, hala nola, ainara, elai, enabera, enara, erlai, iñara, eta abar.^[5]

Erreferentziak

↑ Sangster, George; Collinson, J. Martin; Helbig, Andreas J; Knox, Alan G; Parkin, David T. (2004) "Taxonomic recommendations for British birds: second report" Ibis (2004), 146, pp153–157
↑ Larrañaga, Jon. ([1996]). Euskal herriko fauna : (ornodun lehortarrak) : anfibioak, narrastiak, hegaztiak, ugaztunak. Elhuyar Kultur Elkartea ISBN 8487114091..
↑ de Vicente de Viana, Joseba Gurutz. (2009). Kristina Enea-Gladys Parkea. Historia-Flora-Fauna. Haritzalde Naturzaleen Elkartea, 511-513 or. ISBN 978-84-613-2455-2..
↑ (Gaztelaniaz) Administracion de la Comunidad Autonoma de Euskadi. (1989). Euskal Autonomiu Elkarteko Ornodunak. Graficas Santamaria S.A., 156 or. ISBN 84-7542-639-5,..
↑ Enara azpizuria. Txoriak.eus (kontsulta data: 2017-08-31).

Kanpo estekak

Datuak: Q26055
Multimedia: Delichon urbicum / Q26055
Espezieak: Delichon urbicum

[Sangster-1] Sangster, George; Collinson, J. Martin; Helbig, Andreas J; Knox, Alan G; Parkin, David T. (2004) "Taxonomic recommendations for British birds: second report" Ibis (2004), 146, pp153–157

[2] Larrañaga, Jon. ([1996]). Euskal herriko fauna : (ornodun lehortarrak) : anfibioak, narrastiak, hegaztiak, ugaztunak. Elhuyar Kultur Elkartea ISBN 8487114091..

[3] Vicente de Viana, Joseba Gurutz. (2009). Kristina Enea-Gladys Parkea. Historia-Flora-Fauna. Haritzalde Naturzaleen Elkartea, 511-513 or. ISBN 978-84-613-2455-2..

[4] (Gaztelaniaz) Administracion de la Comunidad Autonoma de Euskadi. (1989). Euskal Autonomiu Elkarteko Ornodunak. Graficas Santamaria S.A., 156 or. ISBN 84-7542-639-5,..

[5] Enara azpizuria. Txoriak.eus (kontsulta data: 2017-08-31).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]