Hauteskunde portaera

Wikipedia, Entziklopedia askea

Hauteskunde-portaeratzat[1] hartzen dugu biztanleria boterearekin lotzen duen jokabidea, hau da, gizartea Estatuarekin lotzen duena eta botoaren bidez adierazten dena. Jokabide politikoaren esfera berezia den aldetik, hauteskunde-portaerak izaera instituzional eta konbentzionala du ezaugarri, ezarritako eta estandarizatutako zenbait arauk definitzen baitute denboran eta tokian. Hautesleek, aurkeztutako hautagaien aukeraketa, hauteskunde-legeek ezartzen duten aldian behin bozkatuko dute.

Botoa askotan, gizarte demokratikoetan egiten den egintza politikorik garrantzitsuenetzat ulertu izan da, boterearen azken eta funtsezko iturria herritarren borondatea dela ulertzen delako; izan ere, horiek erabakitzen baitute nork eta zein proiektu politikok lortzen duen boterea eta, hortaz, ordezkaritza nazionala zeintzuk osatuko duten. Horrenbestez, botoak gobernua legitimatzeko funtzioa edukiko du, adostasunerako oinarri bat ematearen alde, baina, aldi berean, mugak jartzeko balioko du, aldiro herritarren zenbaketaren pean egon behar duten buruzagi politikoei, berriz hautatuak izateko aukera maximizatzeko. Sufragioak gainera, kontrol politikoaren funtzioa ere betetzen du; izan ere, bide instituzionalak eskaintzen ditu eskariak, lehentasunak eta are desadostasunak adierazteko eta gobernuko eliteak haien artean aldaketak gauzatzeko.

Hauteskunde portaera motak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hauteskunde portaera moten inguruan mintzatzen garenean funtsezkoa da ulertzea badirela hainbat faktore botoa ematen duten gizabanakoen artean, hauen jokaera zergatik den horrelakoa ulertzen lagunduko dutenak. Horietako batzuk, generoa, arraza, adina, hezkuntza, klase soziala, erlijioa eta jatorria izan litezke beste hainbesteren artean. Orobat, kontuan hartu beharreko beste eragilea bakoitzaren testuinguru politiko, sozial eta kulturala litzateke, hauen arabera aldaketak eman litezkeelako hauteskunde-jokabidean.

2004ko Zipreko erreferendumaren [2] ondorengo ikerketak lau bozketa-jokabide identifikatu zituen hauteskunde motaren arabera. Herritarrek erabakitzeko irizpide desberdinak erabiltzen dituzte, hauteskunde presidentzialetan, legegileetan, tokikoetan edo hauteskunde nazionaletan boto-eskubidea erabili behar duten erabakitzeko. Toki- eta eskualde-hauteskundeak desberdinak dira; izan ere, pertsonek beren arloari laguntzeko gaitasun gehien ematen dutenak aukeratzeko joera dute. Hala ere, erreferenduma beste logika bat da, pertsonei berariaz eskatzen baitzaie argi eta garbi zehaztutako politika baten alde edo aurka bozkatzeko.[3][4]

Hauteskunde portaerararen inguruko enfoke teorikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Eredu soziologikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lehenengoa, historikoki, Estatu Batuetan 1940ko hamarkadan egindako laginketa bidezko inkestetan oinarritutako hauteskunde-portaerari buruzko azterlanen lehen faseari dagokio, eta "Columbiako Eskolaren" planteamenduekin identifikatzen da, izen bereko unibertsitate iparramerikarrean baitu jatorria. Korronte honen abiarazlea Paul Lazarsfeld gizarte zientzialaria da, 1940ko eta 1948ko AEBetako presidentetzarako hauteskundeei buruzko ikerketetan eskema analitiko bat planteatu zuena, lehen mailako taldeen rola eta eragina eta pertsonen ezaugarri sozialak hauteskunde-erabakietan nabarmentzen zituena. Lazarsfeld eta Bernard Berelsonen lanak arlo honetan, The People 's Choice[5], soziologia politikoaren ikerketaren klasiko bihurtu dira.

Ikuspegi teoriko horren funtsezko ideia da hauteslea izaki sozial bat dela, eta horren iritziak eta aukera politikoak osatzen dira kide den edo gutxi gorabehera modu iraunkorrean atxikita dagoen taldeetako gainerako kideekin ezartzen dituen harreman sozialetan (pertsonen arteko harremanak eta elkarrizketak) oinarrituta. Horrela, gizarte-egiturak baldintzatu egiten du gizarte-talde eta -komunitateetako (klaseko, erlijioko edo talde etnikoko) kide izateko prestakuntza, eta horiek, sozializazio-prozesutik eta eguneroko bizikidetzatik abiatuta, eragin zuzena dute pertsonen orientazio politikoen eraketan. Ikuspegi horretatik, botoarekin lotutako erabaki indibidualak pertsonek beren erreferentzia-taldeetan nagusi diren arau sozialekin duten adostasunaren isla gisa aztertzen dira.

Eredu sozio-psikologikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Bigarren ikuspegia ere hauteskunde-portaerari buruzko ikerketen hasierako fasearekin lotuta dago, eta "Michigango Eskola" izenaz ezagutzen da, Michigango Unibertsitateko Social Research Centerreko (SRC) ikertzaileek garatua baita. SRCren lehen hauteskunde azterketa 1948ko AEBetako hauteskunde presidentzialetan izan zen, 50eko hamarkadan eredu teoriko berri bat zehazten joan zen hauteskunde portaera azaltzeko. Columbiako Eskolak gizarte-faktoreen eta erreferentzia-taldeen eragina azpimarratzen du, eta Michigango Eskolak, berriz, gizabanakoek garatzen duten sistema politikoa osatzen duten xedapen eta jarreren multzoa du ardatz. Sistema horiek irizpen-elementu gisa balio dute, botoa emateko unean erabakiak hartzeko. Ikerketa-korronte honen mugarria Campbell, Converse, Miller eta Stokesek 1960an argitaratutako The American Voter liburua da[6]. 1948tik aurrera Michigango Unibertsitateko SRCa National Election Studies-en egoitza da, AEBetako hautesleen portaera monitorizatzen duen proiektua, eta nazioarteko mailan arlo horretako datu jarraitu garrantzitsuenen sorta da.

Ikuspegi horren oinarrizko hipotesia da botoa hautesleek sistema politikoaren osagai nagusiei buruz duten pertzepzioak eta "mapa kognitiboak" oinarritutako ekintza politikoa dela. "Mapa" edo "bidezidor" kognitibo horiek hauteskunde-portaera bideratzen dute (hautagai bat edo bestea bozkatzeko erabakia), eta alderdiak identifikatzeko mekanismoetan oinarrituta sortzen dira. Mekanismo horiek atxikimendu afektibo iraunkor gisa definitzen dira herrialde bateko bizitza politikoa egituratzen duten talde politiko nagusietako batekin. Batez besteko herritarrak behar adina informazio erabiltzen ez duen heinean edo gizarte moderno batean jokoan dauden erabaki politikoen konplexutasuna ulertzen ez duen heinean, alderdien identifikazioak politika-munduaren eta hautesleen arteko iragazki gisa funtzionatzen du, botoa emateko unean pertsonei erabakiak hartzeko aukera ematen dieten lasterbide kognitiboak emanez.

Eredu horrek sozializazio-prozesua ere hartzen du kontuan; izan ere, alderdien identifikazioa gizabanakoen bizitzako garai goiztiarretan osatuko litzateke, gurasoengandik heredatzen da askotan, eta gizarte-inguruneak eta atxikimendu erritualizatuak indartzen dute, hauteskundeetan edo beste ekintza politiko batzuetan ohiko banaketa eginez.

Bere ikerketan, Campbell[6] eta beste batzuk hauteslearen erabakiak hartzeko prozesua berreraikitzea bilatu zuten, rol garrantzitsua izan zezaketen faktoreak identifikatuz eta "kausalitate-inbutu" baten irudia ematen duen lotutako elementuen kate ordenatu batean kokatuz, non mutur zabalenean gizabanakoen eta talde aldekoen arteko harreman egonkorretarako oinarriak eratzen dituzten egiturazko aldagai sozial, ekonomiko eta politikoak egongo liratekeen; aldiz, alderik estuenean hautaketa jakin baten ezaugarri espezifikoak kokatzen dira, hala nola koiuntura ekonomikoa edo politikoa, eta hautagaitzen konfigurazioa bera. Bi muturren arteko lotura gizabanakoek hautagaiekiko, eztabaida politikoaren gai edo arazo nagusiekiko eta, batez ere, alderdiekiko (alderdien identitatea) dituzten jarreretatik abiatuta ezartzen da. "Columbia eredua" ez bezala, "Michigan eredua" k ez du uste gizarte-ingurunea edo familia-ingurunea, klase-identitateak, erlijioa edo talde etnikoa bezalako aldagaiek zuzeneko lotura dutenik botoarekin, baina bai alderdien identifikazioak garatzea ahalbidetzen duten erakunde politikoekiko jarrerak eta lotura afektiboak garatzea ahalbidetzen duten faktoreekin.

Columbia eta Michigan ereduak bat datoz ustezko oinarri gisa: hautesleak politikoki oso sofistikatuak ez diren herritarrak dira, informazio gutxi erabiltzen dute edo gizarte moderno baten bizitza politiko konplexuaren funtzionamenduaren ezagutza txikia dute. Horregatik, erabakiak hautaketa batean hartzeko, "itsasargiak" edo "pistak" behar dira, horiek orientatzeko. Columbiako modeloaren kasuan, pista horiek norbanakoen erreferentziazko edo kide diren gizarte-taldeen portaera eta balio nagusietatik datoz; Michigango ereduan, berriz, alderdiarekiko identifikaziotik sortzen dira[7].

Eredu arrazional edo “ekonomikoa”[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hirugarren paradigma honek Anthony Downsek “An Economic Theory of Democracy”[8] testuan eskaintzen dituen ekarpenetan dauka oinarria. Honen arabera, identitate partidario batek. edota talde sozial baten parte izateak baino pisu gehiago du jendearen arrazionalitate utilitaristak. Hori dela eta, hautagaiak ekar ditzakeen onurei erreparatuko liekete, nolabait ere hauen ibilbidea ebaluatuz eta finkatutako etorkizuneko proiektuak behatuz.

Paradigma honen baitan bi korronte edo bariante ezberdindu ohi dira. Batetik, eredu espazial bezala ezagutzen dena eta bestetik, ekonometrikoa[9]. Bertan lantzen dena hautagaiaren eta hauteslearen artean dagoen gertutasun maila litzateke, besteak beste, alderdi ideologiko, programatiko eta gai/arazo zentral batzuen baitan. Hari horretatik jarraituz gero, hautesleek gertuago sentitzen duten hautagaia bozkatzeko joera dagoela ikusi izan da, Downsek “batez-besteko boto-emaileen” teoreman adierazi izan zuen bezala. Orobat, paradigma honen baitan jarduten duten talde batzuk eredu matematiko sofistikatuak sortzeari ekin diote “espazio-arrazional”aren dimentsio hau neurtu eta operazionalizatu ahal izateko.

Pisu handia duen beste kontzeptu bat gizarteak egoera sozialaren arabera baloratzen dituen xede edo helburuak dira. Izan ere, funtsezkoak izango direlako hauek modu batera ala bestera bideratzea, eztabaidazko (position issues)[10] edo adostasunezko (valence issues) gai bat denaren arabera. Hau esaten dugunean, Kurt Weylandek 1990eko hamarkadan Fujimoriren onarpen presidentzialaren[11] inguruan egindako analisia aipatu beharra dago, honek ezberdindu baizituen position issues eta valence issues kontzeptuak. Egia da eta David Sulmont Haakek [12] dioen gisara, gizartean adostua dagoen gaia izan litekeela baina baita gai eztabaidagarri bat bere baitan ere. Hala nola, aipatzen duenean gizarte baten lehentasuna osasun publiko duin eta unibertsal baterako sarrera hobekuntza bat bermatzeko politika publiko bat aldarrikatzea denean gizarte baten nahi nagusia, baina eztabaidagarria denean hau gauzatzeko edo honi heltzeko modua.

Bigarren bariantea ekonomitrikoa litzateke. ​​Azterketa-ikuspegi honek, aldagai ekonomikoek gobernuaren ospean eta hauteskundeetan izan dezaketen babesean duten eragina neurtzea du helburu. Ideia da hautesleek gobernua eta ekonomiaren egoeraren eragile politikoak arduratzea, eta arlo horretako jardunbidearen ebaluazioaren arabera bozkatzea. Hipotesi horren oinarrietako bat da hauteskundeak politikarien ekintzaren kontrol bertikaleko mekanismo gisa balio dutela, herritarrek, gobernuan duten jardunaren arabera, buruzagi politiko hautatuak mantentzeko edo baztertzeko erabakia har baitezakete. Ikuspegi horretatik, gizabanakoen hauteskunde-erabakia gobernu-erantzukizuneko karguak bete dituztenen edo lehia-hautagaitzen etorkizuneko jardunaren prospektiba egin dutenen atzera begirako ebaluaziotzat har daiteke.

Eragin afektiboa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Adimen afektiboak emozioek politikan[13] duten garrantzia argitzen du, hauteskunde-prozesuetan zehazki. Adimen afektiboaren arabera, kognizioak eta emozioak batera prozesatzen dira eta elkarri laguntzen diote; emozioek herritarraren arrazionaltasuna azpimarratzen dute, iritzi politikoak zirkunstantzietara egokitzeko aukera ematen baitiote.[14]

Itxaropenari dagokionez, horrekin zerikusia duen eta pertsonaia edo indar politiko jakin baten alde bozkatzeko erabakia aktibatzen duen gogo bizia, askotan, buruzagi politikoaren gaitasunak eta kanpainako konpromiso-sentimenduak gidatuta, sentimendu horiek pizten dituena. Harrotasunaz ere hitz egiten da itxaropenarekin batera.

Antsietatea zaintza-sisteman islatzen da, ustezko edo benetako mehatxu baten aurrean, pentsatzeko ohiko moduak berraztertu edo aurrez aurre jartzen direnean, ohituraz fidatzeari uzten zaionean eta informazio berriaz eta itxuraz arrazionala den hausnarketaz gehiago fidatzen denean. Aurkariaren ildoko posizio politiko bat da. Izan ere, horrelako emozio negatiboak alderdikeriaren desertzio handiagoekin lotuta daude.[14]

Antsietateak ere laguntzen du jendea sartzen ekintza-modu berrietan, protesta barne. Ekintzaileak errekrutatzen saiatzeko modu bat shock moralak sortzea edo aprobetxatzea da: informazioak edo gertaerak[15] pertsonei iradokitzen diete mundua ez dela pentsatzen duten bezalakoa. Erraietako ondoezak ekintza politikora eramaten ditu batzuetan, erreparazioaren bila.

Inplikazio praktikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpaina politikoa[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpaina politikoak [16] dira hautagaiek duten espazioa eta tresna hautesleak konbentzitu ahal izateko beraiek direla aukerarik onena. Lan hori herritarrek hura ordezkatzea nahi duten alderdi edo hautagaiari buruzko informazioa izatea ahalbidetuko duten proposamenetan oinarritu behar da. Agintariak aukeratzea funtsezko erabakia da, gobernu-programekin, politika publikoekin eta pertsonen bizitzan eragina duten ekintzekin zerikusia baitu.

Kanpainak aukera ematen dio hautagaiari hautesleekin harreman handiagoa izateko bai mitinen eta ekitaldien bidez, haiekin fisikoki elkarreragin ahal izateko, bai urrunetik, plataforma digitalen bidez pertsona horiekin konexio eta harreman hurbilago bat sortzeko. Horri esker, hautesleekiko gertutasun-sentsazioa sortzen da. Hautagaiak erakutsi behar du herritarren zain dagoela eta elkarrizketak sortzeko prest dagoela.[17]

Inkesta politikoak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hauteskunde-inkestek hauteskunde-prozesuak dituzte helburu, eta hauteskundeen aurretik, bitartean eta ondoren egiten dira.[18] Hiru kategoriatan sailkatzen dira, egiten diren unearen arabera, eta helburu desberdinak dituzte: hauteskunde aurreko inkestak, hautetsontzietan egindako inkestak, hauteskunde osteko inkestak.

Hauteskunde inkestek interes handia piztu ohi dute eman dakiekeen edo izan dezaketen predikzio-balioagatik eta boto-emaileengan sor dezaketen eraginagatik. Hautagaien kanpainarako tresna eraginkorrak ere badira.

Kasu bakoitzean funtzio desberdinak betetzen dituzte hauteskunde-prozesuei dagokienez. Philippe Maarek uste du hauteskunde aurreko inkestak argitaratzeak eragina duela zuzeneko eta zeharkako ondorioen bidezko boto-erabakian[19].

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ «LÉXICO DE LA POLÍTICA : COMPORTAMIENTO ELECTORAL, Jacqueline Peschard» LÉXICO DE LA POLÍTICA (Noiz kontsultatua: 2023-03-08).
  2. ↑ (Ingelesez) MARINOS, Ioannis. «Parliamentary question | Referendums in Cyprus | E-1444/2004 | European Parliament» www.europarl.europa.eu (Noiz kontsultatua: 2023-03-16).
  3. ↑ (Gaztelaniaz) Newtral. (2023-02-21). «Tipos de elecciones en España» Newtral (Noiz kontsultatua: 2023-03-16).
  4. ↑ Andreadis, Ioannis; Chadjipadelis, Th (9-13 de julio de 2006). «Differences in voting behavior». Proceedings of the 20th IPSA World Congress (Fukuoka, Japón): 1-13. Archivado desde el original el 9 de marzo de 2016. Consultado el 21 de enero de 2019.
  5. ↑ Lazarsfeld, Paul F.. (2021). The people's choice : how the voter makes up his mind in a presidential campaign. (Third edition. argitaraldia) ISBN 978-0-231-19795-3. PMC 1192303678. (Noiz kontsultatua: 2023-04-04).
  6. ↑ a b University of Michigan. Survey Research Center. (1976). The American voter. University of Chicago Press ISBN 0-226-09253-4. PMC 2644153. (Noiz kontsultatua: 2023-04-04).
  7. ↑ «Qui vote pour qui et pourquoi ? Les modèles explicatifs du choix électoral - Nonna MAYER - Pouvoirs, revue française d’études constitutionnelles et politiques» revue-pouvoirs.fr (Noiz kontsultatua: 2023-04-04).
  8. ↑ Downs, Anthony. (1957). An economic theory of democracy. New York: Harper & Row..
  9. ↑ Ouliaris, Sam. (2011). ¿Qué es la econometría?. Instituto del FMI.
  10. ↑ (Ingelesez) Green, Jane. (2007-10). «When Voters and Parties Agree: Valence Issues and Party Competition» Political Studies 55 (3): 629–655.  doi:10.1111/j.1467-9248.2007.00671.x. ISSN 0032-3217. (Noiz kontsultatua: 2023-04-04).
  11. ↑ Weyland, Kurt. (2000). “¿La paradoja del éxito?: los determinantes del apoyo político al presidente Fujimori”. Debates en Sociología. Vol. N 25-26, pp. 213-44.
  12. ↑ Sulmont Haak, David. (2010). Los enfoques teóricos sobre el comportamiento electoral. .
  13. ↑ (Ingelesez) Bruter, Michael; Harrison, Sarah. (2017-01-10). «Understanding the emotional act of voting» Nature Human Behaviour 1 (1): 0024.  doi:10.1038/s41562-016-0024. ISSN 2397-3374. (Noiz kontsultatua: 2023-04-04).
  14. ↑ a b E., Marcus, George. (2007). Inteligencia afectiva y juicio político.. Universidad Autonoma Metropolitana, Departamento de Sociologia PMC 820385935. (Noiz kontsultatua: 2023-03-08).
  15. ↑ M., Jasper, James. (2012). Las emociones y los movimientos sociales: veinte años de teoría e investigación. PMC 1364836700. (Noiz kontsultatua: 2023-03-08).
  16. ↑ Brader, Ted. (2006). Campaigning for hearts and minds : how emotional appeals in political ads work. University of Chicago Press ISBN 0-226-06988-5. PMC 58985596. (Noiz kontsultatua: 2023-04-04).
  17. ↑ Marcus, George E.; Neuman, W. Russell; MacKuen, Michael (2000). Affective intelligence and political judgment. Chicago: University of Chicago Press. ISBN 9780226504698
  18. ↑ Gerrig, Richard J.; Zimbardo, Philip G. (2010), "Research methods in psychology", in Gerrig, Richard J.; Zimbardo, Philip G., Psychology and life, Boston: Allyn & Bacon, p. 32, {{ISBN|9780205743438}}.
  19. ↑ Maarek, Philippe J.. (2009). Marketing político y comunicación : claves para una buena información política. (Nueva ed. argitaraldia) Paidós ISBN 978-84-493-2261-7. PMC 630407591. (Noiz kontsultatua: 2023-04-04).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Hauteskunde_portaera&oldid=9472996"(e)tik eskuratuta