Iran-Israel harremanak

Iran-Israel harremanak
	;
Misio diplomatikoa
Nork ordezkatua
Mota	aldebiko harreman
Honen parte da	Iranen kanpo harremanak eta Israelen kanpo harremanak
Osatuta
	Periferiaren Aliantza ; Israel Irak-Iran gerran ; Mahmud Ahmadinejad eta Israel ; Lorea Proiektua ; transisraeldar oliobidea ; Iran-Israel delegaziozko gerra

Iran eta Israelen arteko harremanak lau fase nagusitan banatzen dira: 1947tik 1953ra bitarteko aldi anbibalentea, Pahlavi dinastiaren garaiko adiskidantzazko aldia, 1953tik 1979ra, Irango Iraultzaren ondorengo okertze-aldia, 1979tik 1990era, eta Golkoko Gerra amaitu zenetik gaur egun dagoen etsaitasun-aldia, 1991n. 1947an, Iran izan zen Palestinako Mandatu Britainiarrerako Nazio Batuen Banaketa Planaren aurka bozkatu zuten 13 herrialdeetako bat. Bi urte geroago, Iranek Nazio Batuetan Israel onartzearen aurka ere bozkatu zuen.

Iran izan zen Turkiaren ondoren Israel estatu subirano gisa onartu zuen bigarren herrialde musulmana^[1]. 1953ko Irango estatu-kolpearen ondoren, Mohammad Reza Pahlavi mendebaldearen aldeko liderra Irango Shah gisa jarri zuen^[2], bi herrialdeen arteko harremanak nabarmen hobetu ziren.

1979ko Iraultza Islamikoaren ondoren, Iranek eten egin zituen Israelekin zituen lotura diplomatiko eta komertzial guztiak, eta haren gobernu teokratikoak ez du onartzen Israelen zilegitasuna Estatu gisa. Bake hotz batetik etsaitasun ireki batera aldatzea 1990eko hamarkadaren hasieran hasi zen, Sobietar Batasuna kolapsatu eta Irakek Golkoko Gerran porrot egin ondoren; horren ondoren, Ekialde Ertaineko botere erlatiboa Iran eta Israelera igaro zen. Gatazka areagotu egin zen 1990eko hamarkadaren hasieran, Isaac Rabinen gobernuak jarrera oldarkorragoa hartu zuenean Iranen aurrean. Gatazka erretorikoa areagotu egin zen Mahmud Ahmadinejaden lehendakaritzan, Israelen aurkako adierazpen erasokorrak egin baitzituen. Alde biko tentsioak areagotzen lagundu duten beste faktore batzuk hauek dira: Iranek teknologia nuklearra garatzea Begin Doktrinaren inguruan, Israelek aspalditik mantentzen duena; Iranek Hezbola, Palestinako Jihad Islamikoa eta Hamas bezalako talde islamistak finantzatzea; eta ustezko atentatu terroristetan parte hartzea, hala nola, 1992ko Buenos Airesko Israelgo enbaxadaren aurkako erasoa eta 1994ko AMIAko bonbardaketa. Israelek, bere aldetik Irango Herriaren Mujahidinen Erakundea eta Jundallah babestu ditu, eta Mossadak hainbat eraso armatu egin ditu Iranen^[3].

1985az geroztik, Iranek eta Israelek botere-gatazka bat izan dute, Ekialde Ertaineko geopolitikari eragin handia izan diona eta Irango eta Israelgo erakundeen arteko zuzeneko gatazka militarrak sartu dituena, 2006ko Libanoko gerran bezala. Gatazka hainbat modutan garatu da, hala nola Sirian eta Yemenen aurkako gatazketan fakzioak babestea. Iranek laguntza eman dio Siriako gobernuari, eta Israelek, berriz, oposizioko taldeei. Yemenen, Iranek Houthi matxinatuei lagundu die, eta Israelek, berriz, Saudi Arabia buru duen koalizioari, matxinatuen aurkako borrokari. Gatazkak beste eraso zibernetikoak eta sabotajeak ere eragin ditu, besteak beste, instalazio nuklearren eta petrolio-instalazioen aurkako erasoak. Oro har, Iranen eta Israelen arteko botere-gatazka konplexua eta etengabea da, eta eragin nabarmena izan du Ekialde Ertaineko politika- eta segurtasun-dinamikan.