Izar berezi
Astrofisikan, izar bereziak edo izar kimikoki bereziak gutxienez euren azaleko geruzetan ez ohiko metal ugaritasuna dutenak dira.
Izar kimikoki bereziak oso ohikoak dira sekuentzia nagusiko izar beroen artean, zeintzuen barnean hidrogenoaren fusio nuklearra gertatzen den. Hauek lau mota nagusitan banatu dira euren espektroa oinarri hartuta:
- Helio urriko izarrak, espero zitekeena baino helio gutxiago dutenak.
- Merkurio-manganesozko izarrak (HgMn), euren espektroan manganeso eta merkuriozko xurgatze lerro indartsuak dituztenak.
- Ap izarrak, eremu magnetiko bizikoak eta silizio, kromo, estrontzio, europio eta beste hainbat elementuren xurgatze lerro indartsuak dituztenak.
- Lerro metalikodun izarrak (Am), zenbait metalen lerro indartsuak eta kaltzio eta eskandiozko lerro ahulak dituztenak.
Izarren batzuk mota hauetako zenbaiten ezaugarri mistoak dituzte.
Orokorrean, izar hauen azalean behatutako konposaketa kimiko berezia izarra eratu ondoren gertatu diren prozesuen ondorio dela uste da, barreiaketa edo bere kanpo geruzteako efektu magnetikoak kasu. Prozesu hauek elementuren batzuk atmosferaren behe geruzetan egonkortzea eragiten dute, beste batzuk barnetik azaleraino igotzen diren bitartean, behatutako espektro berezitasunak eraginez. Uste denez, izarraren barnealdeak, izarrak bere osotasunean bezala ugaritasun kimiko normalago bat dute, izarra eratu den gasezko lainoaren konposaketa isladatzen duena.
Izar berezi hotzak ere badaude, G edo ondorengo espektro motakoak, baina ohi izar hauek ez dira sekuentzia nagusikoak. Orokorrean, izar hauek bere klasearen edo etiketa zehatz gehigarriren baten bidez identifikatzen dira, eta kimikoki berezi izendapena gorago deskribatutako izar mota ezberdinen barnean dauden izarrentzako mugatzen da.
Izar kimikoki berezi hotzetako asko izarraren barnealdetik azalerako fusio nuklearraren produktu nahasketaren ondorio dira. Hauen artean karbonozko izar eta S motako izar gehienak daude. Beste batzuk izar bitar batean masa transferentzia baten ondorio dira. Hauetako adibide batzuk bariozko izarrak eta S motako zenbait izar dira.
Izar berezi garrantzitsuenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Honako zerrenda honetan izar kimikoki berezi garrantzitsuenak daude, gure eguzki-sistemara duten hurbiltasunaren arabera ordenatuak daudenak.
| Izena | Bayerren izendapena | Henry Draper katalogoko izendapena | Espektro mota | Tenperatura efektiboa (K) | Distantzia (parsecetan) |
|---|---|---|---|---|---|
| α Circini | HD 128898 | A7VpSrEu | 7.674 | 16 | |
| Alioth | Épsilon Ursae Majoris | HD 112185 | A0p | 8.974 | 24 |
| Cor Caroli | Alfa2 Canum Venaticorum | Cor CaroliHD 112413 | A0spe | 11.614 | 33 |
| Nusakan | Beta Coronae Borealis | HD 137909 | F0p | 7.430 | 34 |
| γ Equulei | HD 201601 | A9p | 7.621 | 35 | |
| Alrisha A | Alfa Piscium|α Piscium A | HD 12447 | A0sp | 9.977 | 42 |
| ι Cassiopeiae | HD 15089 | A5p | 8.414 | 43 |
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Datuak: Q1142192