Joan Arradakoa

Joan Arradakoa
Bizitza
Jaiotza	Nafarroa Garaia, 1500(e)ko hamarkada
Herrialdea	Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Heriotza	Jauja (en) , 1541 (egutegi gregorianoa) (26/36 urte)
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	militarra

Joan Arrada edo Joan Errada (Obanos, Nafarroako Erresuma, 1487 - Jauja, Peruko Erregeorderria, 1541eko uztaila) nafar konkistatzaile eta esploratzailea zen, eta Mexiko, Honduras eta Peru konkistatu zituen. Halaber, Txile aurkitzen eta Peruko konkistatzaileen arteko lehen gerra zibilean parte hartu zuen, Almagroko taldearen buru garrantzitsu gisa. Diego de Almagro "Zaharra"-ren porrotaren eta heriotzaren ondoren, Diego de Almagro "Gaztea"-ren tutore izan zen, eta taldeko buru birtual bihurtu zen. Francisco Pizarro markesaren hiltzaileetariko bat izan zen eta, bertsiorik onartuenaren arabera, lepoan zorigaiztokoa eragin zion. Almagro "Gaztea"-ko armadako kapitain nagusi izendatu zuten, eta handik gutxira gaixotu eta hil egin zen.

Biografia

Mexikoko eta Hondurasko konkistan parte hartu zuen Hernán Cortésekin, eta azken horrek Erromara bidali zuen, Klemente VII.a aita santuaren aurrean enbaxadore gisa, eta Bernal Díaz del Castillok dioenez, "urrezko harri aberatsez eta bitxiz betetako leku aberats bat, eta bi indiar oinekin jolasean" eraman zituen. Hamar egun eman zituen Erroman, 1529ko apirilean. Egun horien ondoren, apezpikuak dukat bat oparitu zion, kapitain izendatzeko eta indiarren enkomienda ona emateko gomendioa, Hernán Cortésen memoriala eta bere soldaduei egindako zoritxarrak barkatzeko bulak.

Mexikora itzultzean, Aita Santuak bere alde egindako gomendioetako bat ere ez zioten eman, Cortések ez baitzuen Mexikon bidaltzen. Orduan Perura Pedro de Alvaradoren espedizioan pasatzea erabaki zuen, 1534an bere helmugara iritsi baitzen. Alvaradok bere armada Almagro "Zaharra"-ri urrezko prezioan saldu ondoren erretiratu nahi izan zuenean, Arradakoak Perun geratu zen, almagristekin bat eginda, eta kapitain bihurtu zen.

Txileren aurkikuntza lortu zuen espedizioan lagundu zion Almagrori, eta, gero, gerra zibilean lagundu zion, Salinasko guduan porrot almagristan amaitu baitzen. Diego de Almagro "Zaharra" hil ondoren, Diego de Almagro "Gaztea" semearen tutore bihurtu zen, eta Diego de Alvarado Valladoliden ez zegoen eta pozoitu egin zuten. Pizarristen instigazioaren ondorioz, Almagro eta Arradakoa Liman jarri ziren.

Almagroko taldeko kideek miseriara murriztuta, haiek ere Limara pasatu ziren, eta Almagro "Gaztea" inguruan elkartu ziren. Guztiek, “Caballeros de la Capa” izenekoek, Francisco Pizarro hiltzeko plangintza egin zuten, nekatuta baitzeuden Koroak bidalitako Cristóbal Vaca de Castro epailea iritsi arte. Epailea atzeratu egin zen, ekaitzen ondorioz. Baina Arradakoaren aholkuei jarraiki, Almagro "Gaztea"-k ez du zuzenean parte hartzen arriskuan egon ez dadin.

Francisco Pizarroren hilketa Almagroko taldeko kideen eskutik, XIX. mendeko grabatu baten arabera. Bertsio oso hedatua da, eta Arradakoari egozten dio markes gobernadorearen bizitza hil zuen eztarriko hilgarria.

1541eko ekainaren 26an, Almagroko taldeko kideek, Arradakoa buru zutela, Pizarroren etxea eraso zuten, “¡Muera el tirano!” ("Tiranoa hil dadila!") bozkatuz. Markesak Almagro "Gaztea" hil nahi zuela argudiatu zuten; beraz, aurrea hartu nahi zioten (haien arabera). Pizarro leial batzuek gogor astindu zutela ikusita, Arradakoak sutara jo zuen hura bikoizteko: eliztar bat hartu zuen, Narvaez deitura zuena, eta Pizarrorantz bultzatu zuen, hark bere ezpatarekin zeharkatu baitzuen, baina gorputzaren pisuak atzera egin zuen, eta erasotzaileek hura inguratu eta hiltzeko aprobetxatu zuten. Diotenez, Arradakoa izan zen markesari lepoan okada hilgarria eman ziona, baina beste bi balentria horretan ari dira: Martín de Bilbao eta Juan Balsa.

Markesa hil ondoren, Almagro "Gaztea" Pizarroren etxean sartu zen (gaur egun Peruko Gobernuko jauregia), eta, handik gutxira, kabildu kolonialak Peruko gobernadore izendatu zuen, nahiz eta guztiek jakin Arradakoa zela boterearen benetako gidaria.

Pedro Álvarez Holguínek erregearen bandera altxatu zuenean Cuscon, Almagro "Gaztea"-k eta bere senideek Lima utzi eta mendizerrara sartu ziren, aurkarien bila. Arradakoa haren atzetik joan zen, Kapitain Nagusi bezala inbestitua, baina Huarochirin osasungaitz sentitzen hasi zen. Ordurako 42 urteko gizona zen.

Batzuek Juan Balsak eman zion pozoi bati egotzi zioten gaixotasunaren jatorria. Hala ere, Pedro Pizarrok, kronikagileak, esan zuen gaitz hori Arradakoari Pizarro hiltzera joan zenean hankan izandako kolpe baten ondorio zela. Egia esan, Arradakoak uko egin behar izan zion aginteari, eta Almagrori gomendatu zion bere ondorengoa García de Alvarado edo Cristobal de Sotelo hautatzeko. Jaujara iritsi zenean, Arradakoa okertu egin zen, eta ezin izan zuen Cuscorako bidaiarekin jarraitu; handik gutxira hil egin zen.

Erreferentziak

• Busto Duthurburu, José Antonio:

- Pizarro. II. liburukia. Petroperú - Ediciones COPÉ, Lima, 2001. ISBN 9972-606-22-8

- Peruren konkista. Lima, STUDIUM S.A. liburudenda, 1984.

- Peruko baketzea. Lima, STUDIUM S.A. liburudenda, 1984.

• Díaz del Castillo, Bernal: Historia verdadera de la conquista de la Nueva España. Tomo III. México, 1950.
• Inca Garcilaso de la Vega: Historia general del Perú. Tomo I. Editorial Universo S.A. Lima, 1972.
• Prescott, Guillermo: Historia de la conquista del Perú. Tomo III. Editorial Universo S.A. Lima, 1972.

Kanpo estekak

• Datuak: Q5953405