Madarikazio oholtxo

Wikipedia, Entziklopedia askea
Eyguières-en madarikazio-taula

Maldarikazio oholtxo bat (latinez defixio, eta grekoz οκοάδνμοος-katádesmos) mundu greko-erromatarrean madarikatzeko ohiko bitartekoa zen, beste batzuei kalte egiteko jainko bati edo gehiagori eskatzeko erabiltzen zena, sarritan mendeku gisa. Testu horiek berunezko orri meheetan idazten ziren, ondoren bildu, tolestu edo iltzatzen zirenak. Lamina horiek lur azpian jarri ohi ziren, hilobietan lurperatuta, iturburu, putzu edo igerilekuetara botata, lurpeko santutegietan ezkutatuta edo tenpluetako paretetan sartuta. Maitasun-konjuruak egiteko ere erabiltzen ziren, eta maitaleak maite zuen pertsonaren etxean jartzen zituen[1].

Batzuetan, panpina txikien edo figuratxoen ondoan agertu dira («budu-panpinak» gaizki deituak).[2] Iruditxo horiek madarikatu nahi zen subjektuaren antzekoak ziren, eta sarritan, oinak eta eskuak lotuta izaten zituzten.[3]

Lamina guztiak ez ziren berunezkoak, baina bai aurkitu diren gehienak; papiroan, argizarian, zurean edo beste material galkorretan ere idazten ziren madarikazioak, baina kontserbatzeko aukera gutxiago zuten, eta beraz, indusketa arkeologikoetan askoz sailagoa da aurkitzea.[4]

Gehienetan, maldizio-xafletako eskaerak infernuko jainko-jainkosei edo mundu hau eta "beste" munduaren artean dabiltzanei zuzenduta zeuden, hala nola Hermes, Karon, Hekate eta Pertsefone/Proserpina, eta, batzuetan, hildako pertsona baten bitartekaritza eskatzen zen (segur aski, haren hilobian jartzen zen taulatxoa, hain zuzen). Hala ere, testu batzuek ez zituzten jainko-jainkosak aipatzen, eta madarikatu nahi zirenak zerrendatzera mugatzen ziren eta haiek madarikatzeko oinarri ziren delituak edo arrazoiak ematen zituzten edo biktimek jasan beharko zituzten zoritxarrak aipatzen. Oholtxo batzuetan madarikatu nahi zirenen izenak besterik ez dira agertu, eta horrek pentsarazten du konjurua egin zuenak ahoz madarikatu zituela.[5] Baina madarikazio-oholtxoek ez zituzten beti konjuru gaiztoak izaten, batzuetan hildakoei laguntzeko ere erabiltzen ziren. Hilobian oholtxo bat gorde zitekeen hildakoa oso goiz edo bortizki hil baziren, eta uste zen oholtxoak lagundu egingo ziola bere arimari bakean atseden hartzen.[6] Sarritan, idazki horiei epaitegietako hizkera motarekin lotuta dago; batetik, delitua-zigorra eskera jarraitzen delako testuan: biktimaren delituen zerrenda zehazten da eta delitu horiek jainkoei zigortzeko ardura usten zaie. Bestalde, forma legeetako gramatika formak erabiltzen dira: mugagabeak erabiltzen dira («delitu hori egin duena nornahi delarik ere»), baldintzazko aditzak («erruduna bada»), eta etorkizun baldintzatu baten barruan sartzen dituzte agindu batzuk («bere hitza noizbait hausten badu»). Sarritan, arao magikoak gehitzen ziren biraoaren testuan, hala nola Bazagra, Bescu edo Berebescu[7]; badirudi madarikazioari naturaz gaindiko eraginkortasuna eman nahi zitzaiola.

Erromatar madarikazio taula, Tongerenen (Belgika), Tongerengo Museoa galo-erromatarra.

Atenasen aurkitu ziren askok epaiketei egiten diete erreferentzia, eta kontrako auzilariari maldizioa egiten diote («berak... -zala»), epaiketan gauzka oker egin zitzan, bere hitzak ahaztu zitzan, diskurtsoan trabatzeko, eta abar eskatuz. Beste maldizio batzuek bizitza sexual txarra eskatzen dute, edo lapurren edo kirol edo negozioetako aurkarien aurka idazten dira. Lapur edo kriminalei zuzendutako oholtxoak publikoagoak eta onargarriagoak izango ziren; aditu batzuek uste dute testu «positiboak» ezin direla maldizio oholtxoak gisa identifikatu, eta nahiago dute «eskaera judizial» deitu.[8]

130 maldizio-ohol inguru aurkitu dira Bath herrian (antzinako Aquae Sulis). Bainuetxe hartan, maldizio asko bainularien arroparen lapurretarekin lotuta zeuden[9]. Era berean, Gloucestershire konderrian dagoen Uleyko West Hilletik hurbil dagoen Merkuriori eskainitako tenpluaren inguruan eta barruan 80 baino gehiago aurkitu dira, eta, beraz, Britainia Handiko uhartearen hego-mendebaldea da defixioi latinoak aurkitzeko zentro handienetako bat[10]. Guztira, taulatxo horietatik 1.600 baino gehiago ezagutzen dira, eta horrek esan nahi du eguneroko bizitzan ohikoak zirela.[11]

Antzinako Egipton, «gaitzespen testuak» deritzenak XII. dinastiaren garaiaren inguruan agertu ziren, eta arerioen izenak zerrendatzen zituzten, buztinezko edo zeramikazko figuratxoetan idatziak, eraikin baten azpian edo hilerri batean zapaldu eta lurperatuak[12]. Magiarako erabiltzen diren hilobi gehienak arro mediterraneoan daude. Ipar Afrikako Susa eta Kartago hiriak dira zerrendaburuak, eta, ondoren, Erroma, Kumas, Capua, Kordoba... Iparraldeko probintzietara igo ahala, gordailu mota hori gero eta urriagoa da, santutegien eta ur-eremuen mesedetan. Eta horren adierazlea da datu hau: Britannian, aurkitutako 206 taulatxoetatik, bakarra aurkitu zen galio-erromatar hilobi batean[13].

Madarikazio-taulen historiografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Historialariek madarikazio-oholtxoak aztertzen dituztenean, tradizio magiko osoa hartzen dute kontuan. Peter Greenen arabera, greko-erromatar gizarteak magia erabiltzen zuen natura kontrolatzeko.[14]Tradizio magikoaren eta madarikazio-oholtxoen azterketa ezinbestekoa da greko-erromako gizartearen jarduerak ulertzeko, kide guztiek magia erabiltzen baitzuten, edozein klasetakoa edo maila ekonomikoa izanda ere. 1.600 maldizio taula inguru aurkitu dira, gehienak grekoz idatzita. Taula horietatik, 220 Atika eskualdean zeuden[15]. Beste taula batzuk DT gisa sailkatu ziren (Defixionum Tabella, latinezko madarikazio-taula). Taula horietako gehienak hainbat hizkuntzatan idatzita zeuden edo interpretatzeko edo irakurtzeko zailak ziren[15].

Lehen maldizio-oholtxoak Italiako hiri batean aurkitu ziren, Selinonten, Sizilian. 22 zeuden eta gehienak K.a. V. mendearen hasierakoak ziren, hartara, Sizilia Magna Greziaren parte zenean. Garai hartan idatzi ziren oholtxo asko norbaiti salatzen zuten eta haiei zuzentzen zitzaizkien zuzenduta zeuden. Geroago, etsaiak madarikatzeko edo maitasun-konjuruak egiteko erabiltzen ziren oholtxoak aurkitu ziren. Badirudi antzinako greziarrek oholtxo horien boterearen beldur zirela. Amorru-krisiak, negozioetan edo kiroletan aurkari baten aurkako inbidia, edo maiteminduta zeudenen maitasuna lortzearekin zuten obsesioa islatzen dira taulen testuetan ziren.

Oholtxo horiek ikertzen hasi zirenean, ez zegoen argi Antzinako Greziatik zetozen ala ez. Historialari gehienek uste zuten orduan Greziako gizartea oso sofistikatua zela, eta jendeak arrazoia sineskeriaren gainetik jartzen zuela[16]. E. R. Dodds, Oxfordeko grezierazko irakaslea ordea, Antzinako Greziako magiaren eta superstizioaren gaia aztertzen hasi zen. Hura izan zen ikerketa mota hirek egiten lehen jakintsuetako bat, baina beste batzuengan ere, hala nola. Peter Greenengan, gaiak jakin-mina piztu zuen.[16] XX. mendearen amaieran, klase sozial guztietako greziar herritarren bizitzan magiak zuen garrantziari buruzko informazioa ematen zuten objektuak aurkitu ziren.

Magiaren baitan, magia erotikoa da azpiatalik handiena. Eztabaida dago gizonezkoena soilik zen edo bi sexuek berdin praktikatzen zuten. John Gages arlo horretan aditua da, eta bigarren aukeraren alde egiten du, maitemindutako emakumeek aukera gutxiago baitzuten beren emozioak Greziako gizartean adierazteko. Maitasun-konjuruek antzeko oinarria zuten Mediterraneo osoan, eta egoera, erabiltzaile eta biktimaren arabera doitu zitekeen[17]. Berriki egindako ikerketek frogatu dute emakumeek madarikazio-oholtxoak erabiltzen zituztela magia erotikoa, hasieran uste zena baino askoz gehiago, nahiz eta eskura ditugun oholtxo gehienak gizonek idatzi zituzten.

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ Gager (1992) 18. or.
  2. ↑ Chr. A. Faraone, Magika Hiera (1991), 4. or.
  3. ↑ Gager (1992) 15. or.
  4. ↑ Ogden (1999), 11. or.
  5. ↑ Ogden (1999), xxx. or.
  6. ↑ Gager 19 or.
  7. ↑ «Tablilla de maldición - Inicio - Diccionario Tesauro de Historia Antigua y Mitología» www.tesaurohistoriaymitologia.com (Noiz kontsultatua: 2024-05-10).
  8. ↑ Versnel 1991
  9. ↑ Tomlin (1988)
  10. ↑ «Curse tablets of Roman Britain» (Britanniako madarikazio oholak)
  11. ↑ Aranda García, José Antonio. (2016 (?)). «¿Hacían magia los romanos? Maldiciones y tablillas de defixión en Roma» Khronos – Revista de Historia Digital.
  12. ↑ Alan Winston, The Foundation Ceremony For Ancient Egyptian Religious Buildings, http://www.touregypt.net/featurestories/foundation.htm
  13. ↑ (Gaztelaniaz) Sánchez Natalías, Celia. (2012). «Muertos mágicos: defixiones en contexto necropolitano» Antesteria 1: 117-126. ISSN 2254-1683..
  14. ↑ Green, Peter: «Now, Now, Quickly, Quickly», New Republic, 223 lib., 8, 46. or.
  15. ↑ a b Ankarloo, Bengt, 3. or.
  16. ↑ a b Green, Peter: «Now, Now, Quickly, Quickly», New Republic, 223, 8, 44. or.
  17. ↑ Dickie, Matthew W., 565. or.

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Gager, John G. (ed), (1992). Curse tablets and binding spells from the ancient world. New York: Oxford University Press.
  • Versnel, Henk (1991). 'Beyond Curso: The Appeal to Justice in Juez Prayers', in Faraone C. A. eta Obbink, D. Magika Hiera: Ancient Greek Magic & Religion: Ancient Greek Magic and Religion, 60-106. or.
  • Ogden, Daniel (1999): «Binding Spells: Curse Tablets and Voodoo Dolls in the Greek and Roman Worlds», in Bengt Ankarloo eta Stuart Clark (arg.). Witchcraft and Magic in Europe: Ancient Greece and Rome , 3-90. Filadelfia: Pennsylvania Press.
  • Ankarloo, Bengt; et al. (arg.) (1999): Witchcraft and Magic in Europe: Ancient Greece and Rome, 3. or.

Bibliografia osagarria[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • Audollent, A. M. H. (1904). Defixionum tabellae, Paris. Nabu Press. 756. or. ISBN:978-1293491584.
  • Cano López, Santiago (2007) "Mensajes para el infierno. Las tablillas de la maldición", in Boletín de la Asociación Provincial de Museos Locales de Córdoba, 8 (2007), 295-299. or.
  • Dickie, Matthew W. (2000): «Who Practiced Love-Magic in Antiquity and in the Late Roman World?», The Classical Quarterly, 50. 563-583 or.
  • Faraone, Christopher A. eta Obbink Dirk (arg.) (1991) Magika Hiera: ancient Greek magic and religion, Oxford University Press.
  • Faraone, C. A. (1999): Ancient Greek Love Magic. Cambridge (Massachusetts) eta Londres (Erresuma Batua): Harvard University Press, 1999.
  • Graf, Fritz (2003): «Die Religion der Romer: Eine Eifuhrung; Magic in the Roman World: Pagans, Jews, and Christians», The Journal of Religion, 83, 496-499. or.
  • Jordan D. R (2001). «New Greek Curse Tablets (1985-2000)», Greek, Roman, and Byzantine Studies, 41, 5-46 or.
  • Jordan, David R. (1975) «A Curse Tablet from a Well in the Athenian Agora», Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik (ZPE), 19, 245-248. or.
  • Jordan, David R. (1985). «A Survey of Greek Defixiones not Incluir in the Special Corpora», GRBS 26ko artikulua, 26. 151-197 or.
  • Jordan, David (2002): «Remedium amoris: a curse from Cumae in the British Museum», in Ancient Journeys: Festschrift for Eugene Lane.
  • Kotansky, Roy, (1994) Greek Magical Amulets: The Inscribed Gold, Silver, Copper, and Bronze Lamellae. Part I Published Texts of Known Provenance. Papyrologica Coloniensia 22/1, Opladen: Westdeutscher Verlag.
  • López Jimeno, A. (1991) Las Tabellae Defixionis de la Sicilia griega, Hakkert, Amsterdam.
  • López Jimeno, A. (1998). Nuevas Tabellae defixionis áticas. Hakkert, Amsterdam.
  • López Jimeno, A. (itz., 2001). Textos griegos de maleficio, Akal, Madril.
  • López Jimeno, A. (2002): «La magia maléfica en la Antigüedad Griega: Las Tabellae Defixionis de tiempos clásicos y de período Imperial», in El dios que hechiza y encanta. Magia y Astrología en el mundo clásico y helenístico (J. Peláez, arg.) Kordoba ,103-120. or.
  • López Jimeno, A. (2004). «Μερικά δημώδη στοιχεία (Umgangsprache) της γλώσσας των αρχαίων ελληνικών ελασμάτων κατάρας», artículo en la revista Proceedings of the XIth. Congress of FIEC, 3. liburukia. Atenas (Grezia): Parnassos Literary Society, 156-175. or.
  • López Jimeno, A. (1988). «Defixion aus Selinunt (SEG XXVI, 1113)», Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik (ZPE), 73. 119. or.
  • López Jimeno, A. (1989). «Nueva lectura a una defixio de Selinunte (SEG XXVII, 1115)», Emerita, 57, 325-327 or.
  • López Jimeno, A. (1991-1992). «El uso del matrónimo en los textos griegos de maldición», Revista de Investigación CUS (Filología), XI, 2, 2. 163-180. or.
  • López Jimeno, A. (1992): «Zu einer Fluchtafel des Athener Kerameikos», Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik (ZPE), 91, 201-202 or.
  • López Jimeno, A. (1995): «Sobre una nueva defixio de Selinunte (SEG 39,1020)», in Cuadernos de Filologia Klasikoa (s. zk.), 5. or. 209-214; .
  • López Jimeno, A. (1997): «La finalidad de las tablillas mágicas de maldición (defixiones)», Estudios Clásicos, 112, 25-34. or.
  • López Jimeno, A. (2011): «Textos de magia profesional de Chipre», in MHNH revista internacional de investigación sobre magia y astrología antiguas, 11, 159-174. or.
  • Michaël Martin, La magie et ses praticiens dans le monde gréco-romain, , Paris, Errance, 2005 (ISBN 2-87772-309-7)
  • Michaël Martin, Sois maudit ! Malédictions et envoûtements dans l'Antiquité, , Paris, Errance, 2010 (ISBN 978-2-87772-414-2)
  • Jérémie Viret, Pierre Yves Lambert eta Lucas Repansec, La Défixion gauloise de Chartres, Paris, CNRS éditions, 2014 (ISBN 978-2271083173)
  • Ogden, Daniel (2000): «Gendering Magic», The Classical Review, 50. 476-478 or.
  • Tomlin, Roger (1988): Tabellae Sulis: Roman insed tablets of tin and lead from the sacred spring at Bath, Oxford.
  • Wünsch, R. (arg.) (1897) Defixionum tabellae, Berlin. IG III.3. Eranskina.

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Madarikazio_oholtxo&oldid=9790708"(e)tik eskuratuta