Edukira joan

Sale

Koordenatuak: 34°03′00″N 6°49′00″W / 34.05°N 6.81667°W / 34.05; -6.81667
Wikipedia, Entziklopedia askea
Sale
‫سلا‬
ⵙⵍⴰ
hiri handia
Administrazioa
Herrialdea Maroko
EskualdeaRabat-Sale-Kenitra
PrefekturaSalé Prefecture
Jatorrizko izena‫سلا‬
ⵙⵍⴰ
Posta kodea11000
Geografia
Koordenatuak34°03′00″N 6°49′00″W / 34.05°N 6.81667°W / 34.05; -6.81667
Map
Altitudea116 m
Demografia
Biztanleria945.101 (2024)
94.698 (2014)
Etxebizitzak256.144
Informazio gehigarria
Ordu eremuaEuropa Erdialdeko Ordua
villedesale.ma

Sale[1] (arabieraz: سلا‎salā, salaː ahoskatua; amazigeraz: ⵙⵍⴰSla) Marokoko hiria da, Ozeano Atlantikoaren kostaldean kokatuta dagoena. Bertan pirateriatik bizi zen eta urte gutxi iraun zuen Saleko Errepublika kokatuta zegoen.

Salek gertuko Rabat eta Temara hiriekin batera, gune-metropolitarra osatzen du, 2005ean 2,5 milioi biztanle zituena.

Jatorriz, Sala Colonia izeneko lantegi erromatarra izan zen. Hiria bera X. mendean sortu zen, Beni Ifren leinu berberearen hiriburua izan zenean. Ondoren, almohadeen (XII. mendea) eta marindarren (XIV. mendea) agintaldietan garatu zen, Fez eta Marrakex lotzen zituen ibilbidean zuen kokapen estrategikoari esker eta Maroko eta Europaren arteko itsas trukerako gune nagusia zen portuari esker. 1163 eta 1184 artean eraikitako meskita handiari eta madrasa edo ikasketa islamikoen zentroari esker, Marokoko erlijio-gune garrantzitsuenetako bat ere izan zen. 1260an Alfontso X.a Jakitunaren flota gaztelar batek eraso eta su eman zion, harresi bat eraikiz.

Ibaiaren beste aldean Sale Berria zegoen, Rabat ere deitua, XII. mendearen hasieran eraikia, antzinako gotorleku edo ribat baten inguruan. 1605ean, Jack Ward pirata anglo-otomandarraren banda iritsi zen Salera, eta han finkatu ziren pirata ingelesak edo holandarrak.[2] 1610etik aurrera, Espainiatik kanporatutako milaka errefuxiatu morisko iristsi ziren bi hirietara, eta horrek esan nahi du biztanleria eta jarduera nabarmen handitu direla hirian. Hauek bi uholdeetan iritsi ziren: Lehena, Hornachosetik zetorrena, bertako biztanleak mandatariak zirelarik eta, beraz, pribilegio batzuk zituztenez, Iberiar penintsulatik alde egin ahal izan zuten beren ondasunen zati batekin, borondatez. Hornachostarren ondoren beste morisko batzuk etorri ziren, ondasunik eta ohorerik gabe kanporatuak, mendekua itsas bandolerismoan edo piraterian bilatu zutenak; adibidez, 1625eko udako afrikar raziek, Ingalaterrako hegoaldean, Salen saltzeko garraiaturiko 1.000 esklabo ingeles hartu zituzten.[3] Hornachostarrek itsasontziak armatu zituzten bitartean, beste morisko batzuek osatu zituzten lehen tripulazioak.

Hazkunde ekonomikoa hain izan zen handia, ezen, Rabat hedatu eta Salerekin elkartu ondoren, 1627an Rabat eta Sale errepublika independente bihurtu baitziren, Bi Ertzetako Errepublika deitua, Bu Regreg edo, modu lauagoan, Saleko Errepublika, kortsarioek zuzendua (garaiko espainiar kroniketako «pirata berberiskoak») eta batez ere pirateriari eskainia, eta horrek 1629ko uztailaren 20an frantziar flota baten bonbardaketa ekarri zion. 1660-1664ko Saleko setioaren ondoren, Khadir Ghaïlanek Rabat hartu zuen, Saleko errepublika amaituz, alauien subiranotasunapean geratu zena.[4]

Benetako gainbehera 1755eko Lisboako lurrikara deiturikoak, epizentroa Lisboatik eta Rabatetik distantzia berera zuenak, tsunami bat eragin zuenean etorri zen, Bu Regreg ibaia etengabe desbideratu zuena, ordura arte harresien barruan burutsu zegoen portua desgaitu zuelarik. Erresumako portu nagusia, orduan, Essauirara (Mogador) mugitu zen, nahiz eta Salek 1829. urte berantiarrera arte nolabaiteko jarduera korsariari eutsi.

1912an Marokoko Protektoratu Frantsesa ezarri zuten, Rabat hiriburu zela. Ordura arte hiri txikia izan zena administrazio-hiri handi bihurtu zen, eta Sale apur bat baztertuta geratu zen, nahiz eta kultura- eta erlijio-gune izaten jarraitu zuen, bere bizilagun europazalearen aurrean. Saleko portuak bere garrantzi komertzial guztia galdu zuen, eta arrantza-portu gisa bakarrik mantendu zen.

1957an, bi hiriak lotzen dituen lehen zubia inauguratu zuten.

Gaur egun, turistek gutxi bisitatzen duten hiria da Sale, eta Rabatekin alderatuta, biztanleria kontserbadoreagoa du. Azken hori da, hain zuzen ere, bere erakargarritasuna; izan ere, leku marokoar tipiko eta mendebaldar eragin gutxiagokoa bihurtzen du, eta hori bere medinan egiazta daiteke. Bere monumenturik garrantzitsuena Meskita Nagusia da.

Hiriak ez du gaueko bizitzarik eta askorentzat Rabateko logela-hiria da. Dena den, bere kafeak leku atsegina dira jendearekin partekatzeko, beti ere Marokoko te gozo baten ondoan.

Futbolzaleentzat, herriko taldea AS Salé (ASS) da, gaur egun Marokoko futbolaren lehen mailan lehiatzen dena.

Biztanleriaren bilakaera demografikoa[5]
Urtea Udalerria Aglomerazioa
1912 19.000 46.000
1936 32.000 115.000
1952 47.000 203.000
1960 77.000 311.000
1971 159.000 545.000
1982 328.000 918.000
1994 580.000 1.337.000
2004 761.000 1.624.000
2005 780.000 1.655.000
2010 870.000 1.800.000
2014 890.403 1.781.740
Iturria: Abdellatif Fadloullah, Rabateko Unibertsitatea[5]
Marokoko errolda nagusia
Saleko barrutiko biztanleria
Barrutia 1994ko biztanleria 2004ko biztanleria 2014ko biztanleria
Bab Lamrissa 114.120 140.383 174.934
Bettana 102.142 103.165 95.291
Hssaine 74.930 163.672 214.540
Layayda 83.777 118.233 153.361
Tabriquet 204.881 234.733 252.277

Salek, Rabat hiriarekin batera (Rabat, Touarga eta Témara udalerriak barne) barruti bat osatzen du. Barrutia, 2004ko eta 2014ko errolden artean, 1.613.615 biztanletik 1.781.740 biztanle izatera pasa da.

Rabat-Sale-Temarako barrutiko biztanleria
Udalerria 2004ko biztanleria 2014ko biztanleria
Sale 760.186 890.403
Rabat 621.480 573.895
Touarga 6.452 3.932
Témara 225.497 313.510
Guztira 1.613.615 1.781.740


Banaketa administratiboa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Izean Kodea Mota Etxeak Biztanleria (2004) Atzerritarrak Marokoarrak
Bab Lamrissa 441.01.03. Barrutia 31744 140383 194 140189
Bettana 441.01.05. Barrutia 21200 103165 261 102904
Hssaine 441.01.06. Barrutia 34971 163672 97 163575
Layayda 441.01.07. Barrutia 21238 118233 35 118198
Tabriquet 441.01.09. Barrutia 49107 234733 227 234506
Shoul 441.03.01. Nekazal-herria 3304 19706 1 19705
Sidi Bouknadel 441.03.03. Nekazal-herria 6933 43593 20 43573
    Datu klimatikoak (Sale (Rabat–Sale Airportua) 1991–2020, muturrekoak 1943–2024)    
 Hila   Urt   Ots   Mar   Api   Mai   Eka   Uzt   Abu   Ira   Urr   Aza   Abe   Urtekoa 
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C) 30.0 31.0 35.8 37.6 43.0 43.7 47.2 45.8 42.3 38.7 35.1 30.0 47.2
Batez besteko tenperatura maximoa (°C) 17.4 18.2 20.2 21.2 23.6 25.6 27.2 27.8 26.6 24.8 21.1 18.6 22.7
Batez besteko tenperatura (ºC) 12.3 13.0 14.8 16.0 18.5 20.8 22.6 23.1 21.7 19.6 15.9 13.7 17.7
Batez besteko tenperatura minimoa (°C) 7.2 7.8 9.5 10.9 13.3 15.9 17.9 18.3 16.8 14.4 10.8 8.8 12.6
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C) -3.2 -2.6 -1.0 3.5 5.3 9.0 10.0 11.0 10.0 7.0 0.0 0.3 -3.2
Pilatutako prezipitazioa (mm) 80.9 60.5 62.6 42.3 17.9 3.6 0.4 0.6 13.7 54.9 94.3 90.2 521.9
Prezipitazio egunak (≥ 1.0 mm) 7.6 6.4 6.4 5.3 2.7 0.8 0.2 0.3 1.9 5.2 7.4 7.6 51.8
Eguzki orduak 179.9 182.3 232.0 254.5 290.5 287.6 314.7 307.0 261.1 235.1 190.5 180.9 2916.1
Hezetasuna (%) 82 82 80 78 77 78 78 79 80 79 80 83 80
Iturria (1): NOAA (eguzkia, 1961-1990)[6][7]
Iturria (2): Deutscher Wetterdienst (hezetasuna, 1973–1993),[8] Météo Climat (tenperatura-errekorrak)[9]


Herri eta hiri senidetuak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. Euskaltzaindia. Ekialde Hurbileko eta Ipar Afrikako toponimia. .
  2. (Ingelesez) Leer, Miranda. (2023-10-24). The Life of the Pirate John Ward. .
  3. (Ingelesez) Milton, Giles. (2005). White Gold • The Extraordinary Story of Thomas Pellow and North Africa's One Million European Slaves. (Large Print. argitaraldia) Oxford: Isis Publishing Ltd, 14 or. ISBN 0-7531-5647-4..
  4. (Ingelesez) «Ghailan, the restless warlord of northern Morocco» Yabiladi.com.
  5. a b Abdellatif Fadloullah, Université de Rabat, Maroc, « Explosion urbaine et maîtrise de la croissance des grandes agglomérations marocaines : le cas de la capitale », Université du Maine Le Mans (France)/CNRS
  6. (Ingelesez) National Oceanic and Atmospheric Administration. Rabat Climate Normals 1961–1990. .
  7. (Ingelesez) National Oceanic and Atmospheric Administration. Rabat Sale Climate Normals 1991–2020. .
  8. (Alemanez) Deutscher Wetterdienst. Klimatafel von Rabat-Salé (Int. Flugh.) / Marokko. in: Baseline climate means (1961–1990) from stations all over the world..
  9. (Frantsesez) Météo Climat. Station Rabat. .

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]