Yeismo

Yeismoa esaten zaio /ʎ/ eta /ʝ̞/ fonemak ahoskatzean ez bereizteari; alegia, hizkuntza batzuetan <ll> grafiaz idazten den <l> bustia /ʎ/ ahoskatu beharrean, <y> (/ʝ̞/) ahoskatzeari. Bereizketa hori galdutakoan, hiztunak bi fonemen arteko aldea neutralizatu egiten du, sistematikoki /ʝ̞/ bakarrik eginez. Neutralizazio fenomenoa oso ohikoa da hizkuntzetan: ahoskatzerakoan oso hurbil dauden bi fonemaren arteko ezberdintasuna modu sistematikoan galtzeari esaten zaio neutralizazioa.

Egungo Hego Euskal Herriko euskaldun askoren mintzoan nabari da, gaztelaniaren eraginez: izan ere, hizkuntza hartan hiztun gehienek berdin esaten dituzte calló ("isildu zen", "isildu zuen", berez /ka'ʎo/ dena) eta cayó ("erori zen", /ka'ʝ̞o/ ahoskatua) bezalakoak, guztiak ere /ka'ʝ̞o/ ebakita, eta huya ("alde egin dezan") eta hulla ("harrikatz, huila") bezalakoak. Hori dela eta, Semea 2. mailan dago eta Semea 2. mahaian dago berdin esaten dituzte, hots, /'s̺eme'a 'bi'γaren 'ma'ʝ̞an da'γo/. Euskal yeismoa, bada, <l> bustia ahoskatu beharrean (hau da, /ʎ/) <y> erdikontsonantea ahoskatzean datza, hots, /ʝ̞/: mutila > *mutiya; mila > *miya; abila > *abiya; biribila > *biribiya...

Euskalki askotan, Hego Euskal Herrian bereziki, <i> bokalaren osteko /l/ fonemaren atzetik beste bokal bat datorrenean, palatalizazioa gertatzen da ia beti: mutilla, milla, abilla, biribilla ahoskatu izan da /ʎ/ fonema (baina pila /'pila/ da, "bateria" esan nahi duenean, eta /'piʎa/, "kopuru handia" bada): horrelako /l/dun salbuespenak gorabehera (filamentu, filantropo, ileo, kilo, lila, milonga, Nilo, pileo, xilofono...), palatalizazio horren ordainetan <y> erdikontsonantea ebakitzen duenak yeismoa egiten du.

Yeismo hitza i greko letrak gaztelaniaz duen ye izenetik dator (i griega ere esaten zaio). Beste zenbait hizkuntzatan ere fenomeno fonetiko-fonologiko bera nabari da: katalanez, portugesez, italieraz, galizieraz... bai eta hungarieraz ere. Horiek ere albokari bustiak, albokari hurbilkariak-eta badituzte (hizkuntza erromanikoetan, honelako soinuak atzeman daitezke: ([ʝ̞]~[ɟ͡ʝ]~[ʤ]~[ʒ]~[ʃ]).

Euskaltzaindiaren gomendioa

Euskaltzaindiak, 87. arauan, euskarazko ahoskera zainduaz honako hau esaten du:

«	VII. <il, in> letra bilkura hauek <(i)ll> eta <(i)ñ> (hala nola: mila milla edo mailua mallua, bina biña edo baino baño) ahoskatzen diren euskalkietako hiztunengan bustikuntza hori ahoskera zainduan ere egoki da (ahoskera zaindua <ll> —milla— da eta ez <y> — miya—). Bustikuntza hori ez duten euskalkietako hiztunengan, noski, bustidurarik gabea izango da ahoskera zaindua ere (hala nola: mila mila edo mailua mailua, bina bina edo baino baino). VIII. <j> letraren euskarazko ahoskera oinarrizkoa <y> da eta hori da hizkera zaindurako hobesten den ahoskera oro har. Halaz ere eta beraz: VIII.1. <j>hitz hasieran <y> ahoskatuko da (hala nola jateko yateko, jokalariak yokalariak)	»
—Euskaltzaindia. 87. araua

Euskaltzaindiak, beraz, ahoskera zainduan yeismoa saihesteko aholkua ematen du: «ahoskera zaindua <ll> —milla— da eta ez <y> —miya—».

Ikus, gainera

• Ahoskera.
• Fonetika.
• Fonologia.
• Kontsonante.
• IPA.

Kanpo estekak

• Datuak: Q221250

Artikulu hau hizkuntzalaritzari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.