Yeismo

Yeismoa esaten zaio ondorengo bi fonema hauek, ahoskatzerakoan, ez bereizteari; /ʎ/ eta /ʝ̞/ ez bereizteari. Yeismoa dagoenean, hiztunak bi fonemen arteko aldea neutralizatu egiten du. Sistematikoki, /ʎ/ ahoskatu beharrean /ʝ̞/ ahoskatzen du. Gaur egungo euskaldun askoren mintzoan nabari da.

Yeismoa, euskaraz, <l> bustia ahoskatu beharrean (hau da, /ʎ/ ahoskatu beharrean) <y>, /ʝ̞/ ahoskatzean datza: mutila > muti<y>a ahoskatzea, mila > mi<y>a, ahoskatzea, abila > abi<y>a ahoskatzea, biribila > biribi<y>a...

Yeismoa hori da, hizkuntza batzuetan <ll> grafiaz idazten den <l> bustia, /ʎ/ ahoskatu beharrean, <y>, /ʝ̞/, ahoskatzea.

Euskalki askotan <i> bokalaren osteko /l/ fonemaren atzetik bokala datorrenean, palatalizazioa gertatzen da. Muti<ll>a, mi<ll>a, abi<ll>a, biribi<ll>a ahoskatu izan da (/ʎ/ fonema). Hiztun batek palatalizazio horren ordainetan <y> ahoskatzen duenean, hiztun horrek yeismoa egiten duela esaten dugu.

Fenomeno fonetiko-fonologiko bera nabari da Euskal Herrian bertan eta Euskal Herritik gertu dauden beste zenbait hizkuntzatan: gaztelaniaz, katalanez, portugesez, italieraz, galegoz... Horiek ere albokari bustiak, albokari hurbilkariak-eta badituzte. (Hizkuntza erromanikoetan, honelako soinuak atzeman daitezke: ([ʝ̞]~[ɟ͡ʝ]~[ʤ]~[ʒ]~[ʃ].)

Neutralizazio fenomenoa oso ohikoa da munduko hizkuntzetan. Ahoskatzerakoan oso hurbil dauden bi fonemen arteko diferentzia, modu sistematikoan, galtzeari esaten zaio neutralizazioa.

Euskaltzaindiaren gomendioa

Euskaltzaindiak, 87. arauan, euskarazko ahoskera zainduaz honako hau esaten du:

«	VII. <il, in> letra bilkura hauek <(i)ll> eta <(i)ñ> (hala nola: mila milla edo mailua mallua, bina biña edo baino baño) ahoskatzen diren euskalkietako hiztunengan bustikuntza hori ahoskera zainduan ere egoki da (ahoskera zaindua <ll> —milla— da eta ez <y> — miya—). Bustikuntza hori ez duten euskalkietako hiztunengan, noski, bustidurarik gabea izango da ahoskera zaindua ere (hala nola: mila mila edo mailua mailua, bina bina edo baino baino). VIII. <j> letraren euskarazko ahoskera oinarrizkoa <y> da eta hori da hizkera zaindurako hobesten den ahoskera oro har. Halaz ere eta beraz: VIII.1. <j>hitz hasieran <y> ahoskatuko da (hala nola jateko yateko, jokalariak yokalariak)	»
—Euskaltzaindia. 87. araua

Euskaltzaindiak, beraz, ahoskera zainduan yeismoa saihesteko aholkua ematen du: «ahoskera zaindua <ll> —milla— da eta ez <y> — miya—».

Ikus, gainera

• Ahoskera.
• Fonetika.
• Fonologia.
• Kontsonante.
• IPA.

Erreferentziak

Artikulu hau hizkuntzalaritzari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz.