Alfabeto
Alfabetoa hizkuntza idatzian komunikatzeko erabiltzen den sinboloen multzoa da, beti ere sailkapen batekin. Alfabeto hitza bi lehenengo letra grekoetatik dator alfa (α) eta beta (β). Euskal alfabetoa 1994ko azaroaren 25ean zehaztu zuen Euskaltzaindiak, bere 17. arauan; latindarra da, eta 27 letra ditu.
Alfabetoak
Arabiar alfabetoa
Armeniar alfabetoa
Batak alfabetoa
Alfabeto zirilikoa
Alfabeto Zirilikoa (edo "azbuka", bere lehenengo letren antzinako izenengatik) sei eslaviar hizkuntzatan (bielorrusiera, bulgariera, mazedoniera, errusiera, serbiera eta ukrainera) eta lehengo Sobiet Batasunaren Asiako eta Sortaldeko Europako beste hizkuntza askotan erabilitako alfabetoa da.
Alfabeto Zirilikoaren letrak | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
А A |
Б Be |
В Ve |
Г Ge |
Ґ Ghe |
Д De |
Ђ Dje |
Ѓ Gje |
Е Ye |
Ё Yo |
Є Ukrainian Ye |
Ж Zhe |
З Ze |
Ѕ Dze |
И I |
І Ukrainian I |
Ї Yi |
Й I labur |
Ј Je |
К Ka |
Л El |
Љ Lje |
М Em |
Н En |
Њ Nje |
О O |
П Pe |
Ҁ Koppa* |
Р Er |
С Es |
Т Te |
Ћ Tshe |
Ќ Kje |
У U |
Ў U labur |
Ѹ Uk* |
Ф Ef |
Х Kha |
Ѡ Omega* |
Ѿ Ot* |
Ц Tse |
Ч Che |
Џ Dzhe |
Ш Sha |
Щ Shcha |
Ъ Yer |
Ы Yery |
Ь Soft sign |
Ѣ Yat* |
Э E |
Ю Yu |
Я Ya |
ІА A iotified* |
Ѥ E iotified* |
Ѧ Yus small* |
Ѫ Yus handi* |
Ѩ Yus txiki iotified* |
Ѭ Yus handi iotified* |
Ѯ Ksi* |
Ѱ Psi* |
Ѳ Fita* |
Ѵ Izhitsa* |
Ѷ Izhitsa okovy* |
Ӏ Palochka |
* letra arkaikoak
Hurrengo taulan ikus ditzakegu alfabeto zirilikoaren letra etzan eta ez-etzanen arteko ezberdintasunak, Errusieraren usadioaren arabera.
Hasi berriontzat nahasgarriak suerta daitezkeen ikur etzanak (irudi guztiz ezberdinak izateagatik, edo berarekin zerikusirik ez duen Latin alfabetoaren letra baten antza handia izateagatik) era berezian markatuta agertzen dira.
а | б | в | г | д | е | ё | ж | з | и | й | к | л | м | н | о | п | р | с | т | у | ф | х | ц | ч | ш | щ | ъ | ы | ь | э | ю | я |
а | б | в | г | д | е | ё | ж | з | и | й | к | л | м | н | о | п | р | с | т | у | ф | х | ц | ч | ш | щ | ъ | ы | ь | э | ю | я |
Zure nabegatzaileak ikur zirilikoak erabili ezin badu, ikus dezakezu alfabeto zirilikoa irudi batean.
Georgiar alfabetoa
Gotiko alfabetoa
Alfabeto grekoa
Alfabeto Grekoaren letrak eta haiengandik eratorriak hurrengoak dira (ahoskera International Phonetic Alphabetaren arabera jarria):
Letra | Izena | Ahoskera2 | Dagokion letra Feniziarra |
Transliterazio3 | |||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Greziera | Ingelesa | antzinakoa | oraingoa | antzinakoa | oraingoa | ||
Α α | ἄλφα | Alpha | [a] [aː] | [[Open front unrounded vowel|[a]]] | 'Aleph | a | a |
Β β | βῆτα | Beta | [b] | [[Voiced labiodental fricative|[v]]] | Beth | b | v |
Γ γ | γάμμα | Gamma | [g] | [[Voiced palatal fricative|[ʝ]]], [[Close-mid front unrounded vowel#Mid front unrounded vowel|[e̞]]] edo [[Close front unrounded vowel|[i]]] aurrean; [[Voiced velar fricative|[ɣ]]] ostantzean | Gimel | g | g |
Δ δ | δέλτα | Delta | [d] | [[Voiced dental fricative|[ð]]] | Daleth | d | d |
Ε ε | ἒ ψιλόν | Epsilon | [e] | [[Close-mid front unrounded vowel#Mid front unrounded vowel|[e̞]]] | He | e | e |
Ϝ ϝ 1 | Ϝαυ ? | Digamma | [w] | - | Waw | w | - |
Ζ ζ | ζῆτα | Zeta | [zd], later [zː] | [[Voiced alveolar fricative|[z]]] | Zayin | z | z |
Η η | ἦτα | Eta | [ɛː] ([h]) | [[Close front unrounded vowel|[i]]] | Heth | e | i |
Θ θ | θῆτα | Theta | [tʰ] | [[Voiceless dental fricative|[θ]]] | Teth | th | th |
Ι ι | ἰῶτα | Iota | [i] [iː] | [[Close front unrounded vowel|[i]]], [[Palatal approximant|[j]]] | Yodh | i | i |
Κ κ | κάππα | Kappa | [k] | [[Voiceless palatal plosive|[c]]], [[Close-mid front unrounded vowel#Mid front unrounded vowel|[e̞]]] edo [[Close front unrounded vowel|[i]]] aurrean; [[Voiceless velar plosive|[k]]] ostantzean | Kaph | k, c | k |
Λ λ | λάμβδα | Lambda | [l] | [[Alveolar lateral approximant|[l]]] | Lamedh | l | l |
Μ μ | μῦ | Mu | [m] | [[Bilabial nasal|[m]]] | Mem | m | m |
Ν ν | νῦ | Nu | [n] | [[Alveolar nasal|[n]]] | Nun | n | n |
Ξ ξ | ξῖ | Xi | [ks] | [ks] | Samekh | x | x |
Ο ο | ὄ μικρόν | Omicron | [o] | [[Close-mid back rounded vowel#Mid back rounded vowel|[o̞]]] | 'Ayin | o | o |
Π π | πῖ | Pi | [p] | [[Voiceless bilabial plosive|[p]]] | Pe | p | p |
M 1 (Ϻ ϻ) | San | ([z]) | - | Tsade | s | - | |
Q 1 (Ϟ ϙ) | Qoppa | ([k]) | - | Qoph | q | - | |
Ρ ρ | ῥῶ | Rho | [r], [r̥] | [[Alveolar flap|[ɾ]]] | Resh | r (ῥ: rh) | r |
Σ σ ς (final) |
σῖγμα | Sigma | [s] | [[Voiceless alveolar fricative|[s]]] | Shin | s, ss (bokal artean) | s |
Τ τ | ταῦ | Tau | [t] | [[Voiceless alveolar plosive|[t]]] | Taw | t | t |
Υ υ | ὒ ψιλόν | Upsilon | ([u]) [y] [yː] | [[Close front unrounded vowel|[i]]] | from Waw | u, y (kontsonante artean) | y, v, f |
Φ φ | φῖ | Phi | [pʰ] | [[Voiceless labiodental fricative|[f]]] | jatorria eztabaidatua (ikus testua) | ph | f |
Χ χ | χῖ | Chi | [kʰ] ([ks]) | [[Voiceless palatal fricative|[ç]]], [[Close-mid front unrounded vowel#Mid front unrounded vowel|[e̞]]] edo [[Close front unrounded vowel|[i]]] aurrean; [[Voiceless velar fricative|[x]]] ostantzean | ch | ch | |
Ψ ψ | ψῖ | Psi | [ps] | [ps] | ps | ps | |
Ω ω | ὦ μέγα | Omega | [ɔː] | [[Close-mid back rounded vowel#Mid back rounded vowel|[o̞]]] | o, ô | o | |
Ϡ ϡ 1 | Sampi | ([ss] [ks]) | - |
(1): Alfabetotik goiz kendutako letra, orain "klasiko"a deitzen den aroa baino lehenago. Eite larrian bakarrik erabiltzen zen; letra xeheak erdi-aroko asmakuntza dira.
(2): Ahoskera arkaikoak (aro klasikoa baino aurrekoak) parentesi artean erakusten dira.
(3): Zehetasunak eta beste transliterazio sistemak ikusteko ikus Transliteration of Greek into English.
Hebrear alfabetoa
Hebrear alfabetoa hurrengo taulan agertzen diren letrez osatuta dago. Letra batzuk taiu ezberdina dute hitzen amaieran erabiltzen direnean: taulan forma horiek forma arrunten azpian agertzen dira.
Alef | Bet/Vet | Gimel | Dalet | He | Vav | Zayin | Het | Tet | Yod | Kaf/Chaf |
א א | ב ב | ג ג | ד ד | ה ה | ו ו | ז ז | ח ח | ט ט | י י | כ כ |
ך ך | ||||||||||
Lamed | Mem | Nun | Samekh | Ayin | Pe/Fe | Tsadi | Qof | Resh | Shin/Sin | Tav |
ל ל | מ מ | נ נ | ס ס | ע ע | פ פ | צ צ | ק ק | ר ר | ש ש | ת ת |
ם ם | ן ן | ף ף | ץ ץ |
Deskripzio laburra
Biek, antzinako Hebrear idazkerak eta gaur egungo Judutar idazkerak modu bakar bateko letrak dituzte, baina gaurko idazkeran letra batzuk forma bereziak dituzte hitzen amaierean doazenean. Hebrear alfabetoa abjad bat da: bokaleak normalean ez dira idazten. Idazten direnean א alef, ה he, ו vav edo י yod moduko kontsonante ahul bat aurreko bokal batekin elkartu eta desagertu delako da; edo, kasu horien analogiaz, beste forma batzuk idazterakoan.
Bokalen soinu egokiak mantentzeko, idazleek nikud (ניקוד; hitzez hitz: "applying points") izendatutako ikur diakritikozko multzo batzuk asmatu dituzte. Haien arteko bat, Tiberiar sistema, da gehien iraun duena. Aaron ben Moses ben Asher-ek, eta bere familiako hainbat belaunaldik, asmatu eta bizirik mantendu ei zuten sistema. Puntu hauek normalean xede berezientzako bakarrik erabiltzen dira: Bibliaren liburuak aztertzeko asmoarekin, poesian, edo hizkuntza umeei irakasterakoan. Tiberiar sistemak baditucantillation izendatutako marka batzuk ere, liburu santuen zati batzuk zelan abestu behar diren esateko erabiliak, eta "crown" izendatutako edergailu batzuk Torah-ren bilduetan bakarrik erabiliak.
Taula nagusia: Izena eta transliterazioa
Hurrengo taulan Hebrear alfabetoaren letra bakoitzarentzat agertzen dira: dagozkion ikur idatzia edo ikur idatziak, bere izen edo izenak, bere transliterazioak Latindar alfabetoa erabiliz egindako lan akademikoetan, eta bere ahoskera berreraikitako forma historikoetan eta dialektoetan Nazioarteko alfabeto fonetikoa erabiliz. Letra batentzat ikur bi erakusten badira, ezker aldekoa hitzen amaieretan agertzen dena da (edo eskuma aldekoa, zure nabegatzaileak testuak eskumatik ezkerrera jartzea onartzen ez badu).
Ikurra | Izena | Transliterazioa | ||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Akademikoa | Unicode Standard | Israeli | Ashkenazi | Akademikoa | Israeli | |||||
Unicode | Font-friendly | ISO-8859-1 | Unicode | Font-friendly | ISO-8859-1 | |||||
א | ʾā́lep̄ | ’āleph | 'àleph | alef | alef | alef | ʾ | ’ | ' | ' (1) |
ב | bêṯ, ḇêṯ | bêth, bhêth | bêth, bhêth | bet | bet, vet | beis, veis | b, ḇ | b, bh | b, bh | b, v |
ג | gímmel, ḡímel | gímel, ghímel | gímel, ghímel | gimel | gimel | gimmel | g, ḡ | g, gh | g, gh | g |
ד | dā́leṯ, ḏā́leṯ | dāleth, dhāleth | dàleth, dhàleth | dalet | dalet | doles | d, ḏ | d, dh | d, dh | d |
ה | ? | hê | hê | he | he, hei, e, ei | hei | h, Ḏ | ? | ? | h (2) |
ו | wāw | wāw | wàw | vav | vav | vov, vof | ? | w | w | v |
ז | ? | záyin | záyin | zayin | zayin | zayin | ? | z | z | ? |
ח | ḥêṯ, (3) ḫêṯ | ħêth, (3) xêth | h`êth, (3) xêth | het | chet | ches | ḥ, (3) ḫ | ħ, (3) x | h`, (3) x | kh, ch (4) |
ט | ṭêṯ | ţêth | t`êth | tet | tet | tes | ṭ | ţ | t` | t |
י | yôḏ | yôdh | yôdh | yod | yod, yud | yud | ? | y | y | y, i (8) |
ך כ | kāp̄, ḵāp̄ | kāph, khāph | kàph, khàph | kaf | kaf, chaf | kof, chof | k, ḵ | k, kh | k, kh | k, ch |
ל | lā́meḏ | lāmedh | làmedh | lamed | lamed | lomed | ? | l | l | l |
ם מ | mēm | mēm | mèm | mem | mem | mem | ? | m | m | m |
ן נ | ? | nûn | nûn | nun | nun | nun | ? | n | n | n |
ס | sā́mekh | sāmekh | sàmekh | samekh | samech | somech | ? | s | s | s |
ע | ʿáyin, (3) ġáyin | ‘áyin, (3) ġáyin | `áyin, (3) 3áyin | ayin | ayin | ayin, oyin | ʿ, (3) ġ | ‘, (3) ġ | `, (3) 3 | ' (9) |
ף פ | pê, p̄ê | pê, phê | pê, phê | pe | pe, pei, fe/fei | pei, fei | p, p̄ | p, ph | p, ph | p, f |
ץ צ | ṣāḏê | şādhê | s`àdhê | tsadi | tzadi, tzadik | tsodi, tsodik | ṣ | ş | s` | tz, ts, z |
ק | ? | qôph | qôph | qof | kof, kuf | kuf | ? | k | k | q |
ר | rêš | rêš | rêsh | resh | resh, reish | reish | ? | r | r | r |
ש | šîn, śîn | šîn, śîn | shîn, lhîn | shin | shin, sin | shin, sin | š, ś | š, ś | sh, lh | sh, s |
ת | tāw, ṯāw | tāw, thāw | tàw, thàw | tav | tav, taf | tov, tof, sov, sof | t, ṯ | t, th | t, th | t |
Feniziar alfabetoa
Latindar alfabetoa
Runikar alfabetoa
Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Alfabeto |
Artikulu hau hizkuntzei buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |