Bengoda
| Bengoda | |
|---|---|
 Barskunes txanpoi bat, Bengodakoa | |
| Datuak | |
| Eskualdea |  Nafarroa Garaia |
| Historia | |
| Kultura | Baskoia |
Bengoda (iturri batzuen arabera, Iruña ere bai)[1] K.a. lehen milurtekoaren aurreko herrixka baskoi bat izango litzateke. Historialari batzuen arabera, Pompaelo hiri erromatarraren, K.a. 74. urtean sortua, aurrekoa izango zen, gaur egungo Iruñan, eta Ponpeiok hiri horren gainean sortu zuen.[2]
Bengoda izan zen baskoien lehen hiriburua edo hiri handiena, ondoren Pompaelo izango zuena eta Euskal Herriari dagokionez Iruñearen hiriburutza ekarriko zuena.[3]
Herrixkak bere txanponak egiten zituen Baskunes edo Barskunes inskripzioarekin. Ale horietan BENKOTA edo BENGODA[oh 1] (
) irakur daiteke zeinu iberikoz idatzita
Izena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Bengoda, Iruña, Iruñea, Irunnia eta Urunnia izenak ezagutzen dira herrixkara deitzeko. Lehenengoak izan ezik, badirudi leku-izenaren bi jatorri posible dituela. Lehena, "hiria" euskal hitza izango litzateke, baskoi lurraldeko hiririk garrantzitsuena edo handiena eta, ondorioz, hiriburua zela aditzera emanez. Bigarrenak, berriz, Arga ibaia aipatu zuen, lehen Runa bezala ezagutzen zena. Gerta liteke hitzaren hasieran "i" letra gehitu izana, ibaitik bereizteko, nahiz eta beste hipotesi batzuek "Runaren hiria" (Hiria + Runa = Hiru(ru)na → Iruna → Iruña) -ren esanahia adierazten duten.[4]
Bengoda izena, berriz, ezezaguna da. Inskripzio hau duten txanponak aurkitu dira, izen hau idatzita agertzen zen toki bakarra izanik.
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Duela 75 000 mila urtetik hona, giza kokalekuen aztarnak daude Iruñerrian. Arga ibaiko terrazetan, Arantzadin adibidez, harrizko tresnak aurkitu zituzten. 2001 eta 2003 artean Gazteluko enparantzan egindako indusketa batean menhir bat aurkitu zuen. Hala ere, ikerketa guztiak egin arren, ikertzaileek ez zuten euren antzinatasunaren testigantzarik eman.[5]
Gaur egungo katedralaren inguruan herri baskoi bat zegoela ezagutzen da, eta haren gainean sortu zen Pompaelo hiri erromatarra. Badira hori baieztatzen duten Burdin Aroko aztarnak. Gainera, bere puntu gorenean, oinplano karratuko etxeak izango lituzke, ziur aski adobez eraikiak, harriztatutako kaleren bat, lubakiak bezalako defentsa-elementuak eta harresi edo oholesi bat. Bengoda etengabeko kontaktuan Zeltikorekin, beren kokapen estrategiko eta komertzialagatik.[6]
Oharrak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ Idazkera mota honetan ez dira kontsonante leherkarien artean (b, d, g, p, t, k), ahostunen (b, d eta g) eta ahoskabeen (p, t eta k) artean bereizten.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ (Gaztelaniaz) «Iruña. Historia - Auñamendi Eusko Entziklopedia» aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus (Noiz kontsultatua: 2020-12-26).
- ↑ (Gaztelaniaz) Antonio, Perez Laborda. (2011). Baskoiak Augustoren garaia baino lehen. Separata.
- ↑ Nafarroako Entziklopedia Handia. BASKUNES. (Noiz kontsultatua: 2020-12-26).
- ↑ (Gaztelaniaz) «Jatorria eta Erromatar hiria» Iruñeko gida 2015-06-01 (Noiz kontsultatua: 2020-11-21).
- ↑ (Galizieraz) «Iruñeko enigmak: historian izan duen ibilbidea» Pontevedra Viva (Noiz kontsultatua: 2020-11-21).
- ↑ (Gaztelaniaz) Iruñeko urruneko historia. (Noiz kontsultatua: 2020-11-21).
Ikus, gainera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q102180408