Betty Carter
| Betty Carter | |
|---|---|
 | |
| Bizitza | |
| Jaiotzako izen-deiturak | Lillie Mae Jones |
| Jaiotza | Flint (Michigan), 1929ko maiatzaren 16a |
| Herrialdea |  Ameriketako Estatu Batuak |
| Talde etnikoa | afro-amerikarra |
| Heriotza | Brooklyn, 1998ko irailaren 26a (69 urte) |
| Heriotza modua | berezko heriotza: pankreako minbizia |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | ingelesa |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | jazz singer (en)  , estudioko musikaria eta egile abeslaria |
| Jasotako sariak | ikusi
|
| Genero artistikoa | jazza post-bop (en) |
| Musika instrumentua | pianoa ahotsa |
| Diskoetxea | Peacock Records ABC Records Columbia Records |
| bettycarter.org | |
         | |
Beti Carter, jaiotzaz Lillie Mae Jones (Flint, 1929ko maiatzaren 16a – Brooklyn, 1998ko irailaren 26a), estatubatuar jazz abeslaria zen.
Ibilbidea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Ziurrenik jazzaren historiako ahots berritzaileena da, jazzaren abangoardiari ia betirako lotuta eta abestien muga harmoniko eta melodikoak inprobisatzeko eta gainditzeko joera etengabea duena. Bere inprobisazio teknikagatik, eta bere ahots-dohaina eta letra eta melodien irudimenezko interpretazioa erakusten zuten beste gaitasun musikal konplexuengatik ezaguna. Segur aski, jazzaren historiako abeslaririk berritzaileena da. Abestien muga harmoniko eta melodikoak hautsi eta inprobisatzeko joera etengabea zuen. Carmen McRae abeslariaren hitzetan: "Benetan jazz abeslari bakarra dago, bakarra: Betty Carter".[1]
Hasiera Detroiten[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Gaztetandik Carter-ek ahots-estilo berri bat eraman zuen jazzera. Bere ahotsaren arnasketa oso gutxitan entzuna zen bera musika eszenan agertu baino lehen. Scat estiloan kantatzeko zuen grinagatik ere ezaguna zen.[1]
Detroit, Carter hazi zen tokia, jazzaren garatze guneetako bat zen. Betty Carterrek, amateur lehiaketa batean irabazi eta talentu-agente batekin sinatu ondoren, Detroitera maiz joaten zen Dizzy Gillespie moduko jazz-artista famatuekin lan egiteko aukera izan zuen. Askoren ustez Gillespie izan daiteke Carter-ek scatarekiko azaldu zuen zaletasun handiaren erantzule. Aurreko grabazioetan, bistan da bere scat-ak antzekotasunak zituela Gillespieren jotzeko moduarekin.[1]
Gillespieren etorri zenean, Charlie Parker ospitale psikiatriko batean zegoen eta horrek berarekin bilera atzeratu zuen. Hala ere, azkenean Carter Parkerrekin aritu zen, baita Tommy Potter, Max Roach eta Miles Davisek osatutako bere taldearekin ere. Gillespie eta Parkerrek bere ahots trebetasunagatik egindako laudorioak jaso ondoren, Carter seguruago sentitu zen eta konturatu zen pertseberantziarekin jazzean arrakasta izan zezakeela. [1]
Lionel Hamptonen Big Band-ean[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Carterrek bere buruarengan zuen konfiantza ondo oinarriturik zegoen, eta 1948an Lionel Hamptonek bere taldearekin bat egiteko eskatu zion. Azkenean, espero zuen aukera handia izan zuen. Hampton Liren taldearekin lan egiteak Charles Mingus eta Wes Montgomery bezalako artistekin lan egitea ahalbidetu zion, baita Gillespieren bandatik atera berria zen Benny Bailey eta Al Gray-rekin . Hamptonek entzute berezia zuen talentua estimatzeko baita Bebop musikarekiko zaletasun handia. Hamptonen emaztea zen Gladys-ek, "Betty Bebop" deitzen zion, itxura denez gorroto zuen ezizena zen arren. Entzute ona eta nortasun xarmagarria izan arren, Carter erabat independentea zen eta Hamptonen norabideari eusteko joera zuen; Hamptonek, berriz, jenio txarra zuen eta berehala entzuten zen.[1]
Hamptonek asko espero zuen interpreteengandik, eta ez zuen ahazten uzten bera zela taldeko burua.[2] Baina Carterrek swing estiloa gorrotatzen zuen eta ez zuen estilo horretan kantatu nahi bere gusturako irekiegia zelako. Bira egiten ari zela, scat kantatzeko trebezia hobetu zuen Carterrek baina Hamptoni ez zitzaion batere gustatzen inprobisatzeko joera hori. Bere taldean egon zen denboran Hamptonek zazpi aldiz kaleratu zuen Carter.[3]
Betty Carter Lionel Hamptonen Orkestrako kide izan zen. 1949ko uztailaren 10ean Leon Hefflinek[4] ekoitzitako Los Angelesko Cavalcade of Jazz jaialdi ospetsuan Wrigley Fielden jo zuen. Cavalcade of Jazzeko seigarren kontzertuan ere aritu ziren, 1950eko ekainaren 25ean.[5]
Hamptoneko taldeko kide izateak, halaber, konexioak eta musikaren ikuspegi berria eman zizkion eta Carterrengandik sortu ziren etorkizuneko musika-jarrera guztiek Hamptonen marka eraman zuten. Talde handien garaiko azken jazz-kantarietako bat ere bada. Hala ere, 1951n, Betty Carterrek taldea utzi zuen.
New Yorkeko lehen etapa[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Hamptonen Big Band-a utzi ondoren, Carter New Yorkera joan zen bizitzera eta 1950eko hamarkadaren hasieran hiri osoko hainbat lekutan lan egin zuen. Horrez gain, hegoaldetik bira luze batean parte hartu zuen, eta aire libreko ikuskizunetan abestu zuen. Ez zuen dirurik egin, baina Carterrek uste zuen hori beharrezkoa zela artista gisa garatzeko.[1]
New Yorkera iritsi eta gutxira, King Pleasure eta Ray Bryant Tríorekin grabatzeko aukera eman zitzaion, eta ezagunagoa egin zen; ondoren, Apollo antzokira kantatzeko aukera izan zuen, artista berriei izen ezagun bihurtzen zituen azken bultzada emateko fama zuen antzokira. Postaria gailurrera bultzatu zuten, 1955ean Epic zigiluarekin grabatu zuen eta hamarkadaren amaieran artista ezaguna zen. Bakarkako lehen LPa, Out There, Peacock zigiluak kaleratu zuen 1958an. [1]
Ray Charlesekiko lankidetza[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Miles Davis Betty Carterren ospearen handitzearen eragile izan zela esan daiteke, bera izan baitzen Ray Charles-i bere babespean har zezan gomendatu ziona.[1] Carter 1960an hasi zen Charlesekin bira egiten, eta 1961ean harekin hainbat duo grabatu zituen tartean, herri-onarpen zabala ekarri zion R&Bren Baby, It's Cold Outside diskoa[3] 1963an Japonian bira egin zuen Sonny Rollinsekin batera. Hainbat zigilutarako grabatu zuen denboraldi horretan, ABC-Paramount, Atco eta United Artists barne, baina oso gutxitan zegoen gustura ondoriozko produktuarekin. Charlesekin hiru urtez bira egin eta bi grabazio egin ondoren, Carterrek atsedenaldia hartu zuen grabaziotik ezkontzeko. Berak eta senarrak bi seme-alaba izan zituzten. Hala ere, jarraitu zuen lanean, eta ez zuen nahi senarraren laguntza gisa jardutea.
Jazzaren krisia. Betty Carter-en hirukotea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1960ko hamarkada gero eta zailagoa izan zen Carterrentzat, ospea galtzen hasi zen, eta gaur egungo pop musika kantatzeari uko egin zion. Ia berrogei urte zituenean rock and rollak eta popak, gero eta ezagunagoak, osatzen zuten diskoetxeen diru-sarreren zatirik handiena. Carterrek gogor lan egin behar izan zuen kontzertuak izaten jarraitzeko, jazzaren gainbeheraren ondorioz. Bikotea ere krisian sartu zen. 1971an Carter dibortziatu ondoren pianoa, bateria eta baxu batez osatutako hirukote txiki baten partaidea zen.[1] Betty Carter-en hirukotea hirurogeiko hamarkadaren amaieran eta hirurogeita hamarreko hamarkadaren hasieran kontzertuak egiten jarraitzen zuen jazz-talde bakarretakoa izan zen.[3]
Bet-Car Records-en sorrera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Betty Carter-ek 1969an Bet-Car Records diskografia-zigilua sortu zuen. Bere grabazio ezagunenetako batzuk Bet-Car REcords-en egin ziren hasiera batean, The Audience with Betty Carter (1980) album bikoitza barne. 1980an, Michelle Parkersonen But Then, She's Betty Carterren film dokumentala egin zuten. Postariak musikan duen ikuspegia ez zen soilik bere grabazio eta banaketa metodoari buruzkoa, baizik eta jarduteko lekuak aukeratzeari buruzkoa ere bai. Cartero 1972tik aurrera hasi zen ikastetxe eta unibertsitateetan lanean, Vermonteko Goddard College-n.[3] Carter poz-pozik zegoen aukera horrekin, 1960ko hamarkadaren erdialdeaz geroztik eskolak bisitatu eta ikasleentzako musika-hezkuntzaren bat eman nahi izan baitzuen. Bere musika-emanaldiekin batera, jazzaren historiari eta haren sustraiei buruzko hitzaldiak ere egiten hasi zen.
Gailurrera itzultzea Ververekin[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1975ean, bizitza eta lan aukerak hobetzen hasi ziren Carterrentzat. Lanak aukeratzen hasi zen, Europan, Hego Amerikan eta Estatu Batuetan birak eginez.[1] 1976an, Saturday Night Live-ren lehen denboraldian bizitzeko gonbita egin zioten, eta Newporteko Jazzaldiko 1977 eta 1978 edizioetan ere interpretea izan zen eta honela lortu zuen lekua jazzaren munduan.
1977an, Carterren ospeak beste gailur bat izan zuen eta eskola magistral bat eman zuen Harvaden bere aholkularia zen Dizzy Gillespierekin.[1] Bere bizitzako azken hamarkadan, Carter errekonozimendu zabalagoak jasotzen hasi zen. 1987an Verve Records-ekin sinatu zuen, eta hark berriro argitaratu zituen Betty Carterren disko gehienak CDan lehen aldiz publiko zabalago baten esku jarriz.
1988an Grammy bat irabazi zuen Look What I Got! albumagatik. eta The Cosby Showeko agerraldi berezi batean abestu zuen.
1994an Etxe Zurian abestu zuen eta Verve disketxearen 50. urteurrena ospatzeko Carnegie Hall-en egin zen kontzertuan kartelburu izan zen.
1997an Bill Clinton presidenteak Arteen Domina Nazionala eman zion. Sari hau beste hainbaten arteko bat zen arren Carterrek beti hartu izan du bizitzan zehar jaso duen sari garrantzitsuena[6] Carterrek lanean jarraitu zuen, birak egiten eta grabatzen, baita talentu berriak bilatzen ere, 1998ko udan pankreako minbizia diagnostikatu zioten arte. 1998ko irailaren 26an hil zen, 69 urte zituela, eta gero erraustu egin zuten. Bi seme-alabek bizirik iraun zioten.[7]
Ondarea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Betty Carter-ek maiz biltzen zituen laguntzaile gazteak emanaldietarako eta grabazioetarako, eta beti esaten zuen: "interprete gazte horiengandik asko ikasten dut freskoak direlako eta nik inoiz pentsatuko ez nituen gauzak bururatzen zaizkielako"
1993 urte berritzailea izan zen Betty Carterrentzat; Jazz Ahead izeneko programa bat sortu zuen, eta 20 ikasle aurkeztu zizkien. Ikasle horiei aste oso bat eman zuten Carterrekin entseatzen eta konposatzen. Programa horrek gaur egun arte iraun du Kennedy Centerren.[8]
Betty Carterrek jazzeko talentu handiak aurkitu ditu.' John Hicks, Curtis Lundy, Mulgrew Miller, Cyrus Chestnut, Dave Holland, Stephen Scott, Kenny Washington eta Benny Green piano-joleak dira, besteak beste, aurkikuntzak.
2019ko ekainaren 25ean, The New York Times Magazinek Betty Carter sartu zuen ehunka artisten artean, eta material hori suntsituta geratu zen 2008ko Universal etxeak sutean.[9]
Diskografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Urtea | Albumaren izenburua | Zigilua | Oharrak |
|---|---|---|---|
| 1955 | Meet Betty Carter eta Ray Bryant | Columbia | Ray Bryant Trío hirukoarekin |
| 1956 | Social Callo | Columbia | Gigi Grycek zuzendutako Big Band-a |
| 1958 | Out There with Betty Carter | Peacock | Gigi Grycek zuzendutako Big Band-a |
| 1960 | The Modern Sound of Betty Carter | ABC-Paramount | |
| 1961 | Ray Charles and Betty Carter | ABC-Paramount | Ray Charlesekin |
| 1963 | 'Round Midnight | Atco | |
| 1964 | Inside Betty Carter | United Artists | 1993an Capitol-en berrargitaratua, 1965eko saio bateko 7 gai berrirekin, Kenny Burrellekin |
| 1970 | At the Village Vanguard | Bet-Caro; Verve | (MK 1001) zuzenean |
| 1975 | Finally, Betty Carter | Roulette | zuzenean; 1969an grabatua |
| 1975 | Round Midnight | Roulette | zuzenean |
| 1976 | Now It's My Turn | Roulette | |
| 1976 | What a Little Moonlight Can Do[10] | ABC Impusle! | 2LP; Out There eta The Moderno Sound-en berrargitalpena |
| 1976 | The Betty Carter Album | Bet-Caro; Verve | (MK 1002) |
| 1979 | The Audience with Betty Carter | Bet-Caro; Verve | (MK 1003) zuzenean; 2LP |
| 1982 | Whatever Happened to Love? | Bet-Caro; Verve | (MK 1004) zuzenean; Emakunezko Jazz ahots interpretazio onenaren Grammyrako izendatua |
| 1987 | The Carmen McRae – Betty Carter Duets | Bet-Caro/Verve | zuzenean |
| 1988: | Look What I Got! | Bet-Caro/Verve | Emakumezko Jazzeko ahots interpretazio onenaren Grammy Saria. |
| 1990 | Droppin' Things | Bet-Caro/Verve | Zuzenean; Emakunezko Jazz ahots interpretazio onenaren Grammyrako izendatua |
| 1992 | It's Not About the Melody | Bet-Caro/Verve | |
| 1993 | Feed the Fire | Bet-Caro/Verve | zuzenean |
| 1996 | I'm Yours, You're Mine | Bet-Caro/Verve |
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b c d e f g h i j k (Ingelesez) Bauer, William R.. (2002). Open the door. University of Michigan Press ISBN 978-0-472-09791-3. (Noiz kontsultatua: 2023-07-15).
- ↑ (Ingelesez) Gitler, Ira. (1985-11-07). Swing to Bop : An Oral History of the Transition in Jazz in the 1940s. Oxford University Press, USA, 87-88 or. ISBN 978-0-19-536411-8. (Noiz kontsultatua: 2023-07-15).
- ↑ a b c d (Ingelesez) «Betty Carter | Biography, Music, Legacy, & Facts | Britannica» www.britannica.com (Noiz kontsultatua: 2023-07-15).
- ↑ (Ingelesez) «Leon Heffln, Sr. Legacy» Hefflin Legacy Foundation (Noiz kontsultatua: 2023-07-15).
- ↑ (Ingelesez) «The Black music history of Los Angeles, its roots: 50 years in Black music» www.worldcat.org (Noiz kontsultatua: 2023-07-15).
- ↑ (Ingelesez) Radio Swiss Jazz - Music database - Musician. (Noiz kontsultatua: 2023-07-15).
- ↑ (Ingelesez) Watrous, Peter. (1998-09-28). «Betty Carter, Innovative Jazz Vocalist, Is Dead at 69» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2023-07-15).
- ↑ (Ingelesez) «Betty Carter's Jazz Ahead | Kennedy Center» The Kennedy Center (Noiz kontsultatua: 2023-07-15).
- ↑ (Ingelesez) Rosen, Jody. (2019-06-25). «Here Are Hundreds More Artists Whose Tapes Were Destroyed in the UMG Fire» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2023-07-15).
- ↑ (Ingelesez) Betty Carter - What A Little Moonlight Can Do. 1976 (Noiz kontsultatua: 2023-07-15).
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Betty Carter, 1989ko irailaren 5eko edizioa, Juan Claudio Cifuentesekin, La 2 (TVE) Jazz entre amigos programan.
| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q465943
Multimedia: Betty Carter / Q465943