León Guruciaga
| León Guruciaga | |
|---|---|
| Bizitza | |
| Jaiotza | Gasteiz, 1848ko ekainaren 28a |
| Herrialdea |  Araba, Euskal Herria |
| Heriotza | San Nicolás de los Arroyos (en)  , 1919ko martxoaren 14a (70 urte) |
| Heriotza modua | berezko heriotza: miokardio infartu akutua |
| Hezkuntza | |
| Hizkuntzak | euskara gaztelania |
| Jarduerak | |
| Jarduerak | idazlea, poeta, kazetaria, antzerkigilea, komediagilea, umorista, epigrammatist (en) eta eskola zuzendaria |
León Guruciaga (Gasteiz, 1848ko ekainaren 28a[1] - San Nicolás de los Arroyos, 1919ko martxoaren 14a) euskal irakaslea, antzerkigilea, kazetaria eta poeta izan zen, ia bizitza osoa Argentinan bizi izan zuena. Poesian eta prosan idatzitako obra garrantzitsu bat utzi zuen, garaiko argitalpenetan sakabanatuta. Hainbat antzezlan ere idatzi zituen, sainetes izenekoak, ezagunena Don Ruperto Perejil (1879) izenburupean. 1870ean iritsi zen Argentinara.[2]
Biografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Gasteizen jaio zen. 1866an, 17 urterekin, irakasle titulua lortu zuen Gasteizko Eskola Normalean. Soldadutza egin zuen eta bere gaztaroko lehen urteak irakasle gisa bizi izan zituen eskola berean. Herrialdearen muturreko pobrezia zela eta, emigratu behar izan zuen.
22 urterekin heldu zen Argentinako Buenos Aires hirira bere irakasle tituluarekin. Hiriko lehen hezkuntzako eskola batzuetan eskolak eman zituen, baina 1871n[3] gaixotu egin zen, sukar horiaren biktima. Garai hartan bere produkziorik gogokoenetako bat idatzi zuen: Era una madre.
1872ko martxoan, 23 urte zituela, San Nicolás de los Arroyos herriko eskolan lanpostua lortu zuen, Buenos Aires probintziaren muturreko iparraldean.
1875eko urtarrilaren 4an, 26 urte zituela, 22 urteko Faustina Astorquizarekin ezkondu zen ―Juan Bautista Astorquizaren eta María Antonia Abioren alaba― eta harekin hiru seme-alaba izan zituen.[3]
1879an, Sociedad Dramática de Aficionados-ek Antzoki Guerreroan (Urkiza kalean) estreinatu zituen Don Ruperto Perejil eta Una lluvia de sobrinos saineteak, gai moralista eta hezitzaileekin.[3]
Jarduera anitzetara dedikatu zen, batzuk euskal eta espainiar komunitatearekin lotutakoak. 1880az geroztik Laguntzarik gabeko Haurren Lagunen Elkartearen buru izan zen.[4] Lehendakari gisa, haurrentzako aurrekontuko gastu guztiak gutxitu zituen, eta, beraz, lau mila peso kutxan izatera iritsi zen.[3]
Idazle epigramatiko eta umoretsu gisa ere aritu zen Luis Gutiérrez ezizenez. Ezizen horrekin hainbat argitalpen eta egunkaritan kolaboratu zuen ―denak San Nicolasekoak―, hala nola El Norte de Buenos Aires (gaur egun argitaratzen den bakarra), El Heraldo (Mariano Ollerosen eskutik), El Progreso (Dámaso Valdésen eskutik), El Noticiero eta Las Instituciones (Pedro P. Goytía-k sortua eta Dámaso Valdés, Juan Allan eta Alberto Colorado Parody irakasle eta publizistak idatzia).[4] Nene Pulgada aldizkariko zuzendaria izan zen ―Dámaso Valdés kazetari eta politikariak sortu zuen (hiriko alkate izango zen azkenean)―, eta hark zuzendu zuen 14. aletik desagertu arte.[3] Prosan zein poesian idatzi zuen.
Espainiako Sociedad Española de Socorros Mutuos mutualitateko idazkari izan zen.[4] Club de Regatas-eko zuzendaritza batzordeko kidea izan zen. Melchor Echagüerekin batera Batasun eta Adiskidetasun Logia Masonikoa eratu zuen, eta bertan «Agurgarri» mailara iritsi zen.
1882an, zazpi urte ezkonduta egon ostean, bere emazte Faustina hil zen hirugarren seme-alaba erditzean. Guruciaga. 35 urterekin, berriz ezkondu zen 1883ko abenduaren 26an bere ikastetxeko irakasle gazteenarekin, Nicoleña Petrona Vergara 18 urteko gaztearekin ―Tristán Vergara Rosarioko merkatariaren eta Nicoleña Juana Chousiñoren alaba―.[3]
Guruciagak bere hezkuntza lana erraztuta izan zuen Melchor Echagüe (1824-1896) Buenos Airesko enpresaburuaren laguntza desinteresatuari esker, hamahiru urtez jarraian (1876 eta 1889 artean) San Nicolaseko Eskola Kontseiluko presidente izan zena. Harekin sarritan joaten ziren Buenos Airesera Domingo Faustino Sarmientori eskatzeko (1868 eta 1874 artean Errepublikako presidentea izan zena, eta 1881 eta 1885 artean Julio Argentino Rocaren Gobernuko Eskola Kontseiluko zuzendaria izan zena, baina kanporatua izan zena bere alde erradikalengatik) eskoletan hobekuntza asko eta berrien sorrera. Hirurak gauez elkartzen ziren Buenos Airesko Sarmientoren etxearen parean dagoen Club del Progreso-n elkarrekiko intereseko gaiak eztabaidatzeko.[3] Echagüe 1889an erretiratu zen kontseiluko presidentetzatik eta bere jaioterria Buenos Airesera itzuli zen.
León Guruciagak bi eskola sortu zituen, Ceibal uhartean landa bata, Ramallo herriaren parean (40 km-ra San Nicolas-tik) eta bestea Unión y Amistad logia masonikoan.[3]
1892ko urriaren 12an urrezko domina eman zioten jendaurreko omenaldian, Fernando Iturburuk hiru urtez buru izan zuen Eskola Kontseiluak egina, eta Manuel Láinez doktoreak, probintziako ikastetxeetako zuzendari nagusiak, laudorio bero bat irakurri zuen. Nicomedes Brest andrea ere omendu zuten ekitaldi horretan, Clotilde Bores, Juana María Piaggio eta Dámaso Valdés izan ziren hizlari, eta Francisco Pujals doktoreari eman zioten euren hitzaldiaren irakurketa.
Esaten dute beti desiratzen zuela Zadorra ibaia, bere euskal aberriaren ibaia, txantxetan Paraná ibai izugarriarekin alderatzen zuena.[erreferentzia behar]
San Nicolasen hil zen 1919ko martxoaren 14an, 70 urte zituela.[1]
Lanak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Lan didaktikoak, komediak, kazetaritza saiakera, poesia eta abar idatzi zituen, hala nola:[4]
- Era una madre (Sukar horiagatik Buenos Airesen suspertzen ari zen bitartean argitaratua);
- Mi sagrada escritura;
- Simple ojeada al porvenir de América, según su pasado y su presente, desde el punto de vista de la educación común;
- Don Ruperto Perejil (sainete) Amateur Dramatic Society-k estreinatu zuen 1879an;
- Una lluvia de sobrinos (sainete) Amateur Dramatic Society-k estreinatu zuen 1879an;
- El monaguillo de Fray Miguel (haurrentzako ipuina);
- Himno al árbol (Enrique Bomón ―Henrý Beaumont―, 1849an jaiotako biolontxelo-jotzaile belgikarrak musikatua, 1899tik 1929an hil zen arte, San Nikolasen bizi zen);
- Una lágrima (poesia), Nicoleña Poesiaren Lehen Antologian (Fondo Editorial de San Nicolás, 1986) hil ondoko argitaratua.
Ondarea[aldatu | aldatu iturburu kodea]
1933ko irailaren 11n León Guruciaga kalea inauguratu zuten haren omenez.[2]
Gregorio Santiago Chervo Udal Artxibo Historiko eta Museoaren aretoetako bati (San Nicolasen) León Guruciaga Hezkuntza Gela deitzen zaio irakasle eta idazleari omenaldi gisa.[5]
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- ↑ a b «Guruciaga, León», ficha publicada en el sitio web de la enciclopedia vasca Auñamendi Eusko Entziklopedia Bernardo Estornés Lasa Funtsa (Vitoria). Consultado el 12 de septiembre de 2017.
Al contrario de todas las demás fuentes de San Nicolás, esta fuente ―posiblemente basada en documentos oficiales de Vitoria― afirma que no nació el 27 de junio sino el 28 de junio de 1848.
También en la p. 91 del libro Mis siete pecados liliales (La Plata: Dei Genitrix, 2013), del nicoleño Atilio Milanta, se afirma la misma fecha 28 de junio. - ↑ a b (Gaztelaniaz) Chervo, Museo. (2009-09-11). «Se Inaugura calle León Guruciaga» MUSEO CHERVO (Noiz kontsultatua: 2023-08-06).
- ↑ a b c d e f g h «Un 14 de Marzo de 1919... - Ricardo Primo y sus historias.» www.facebook.com (Noiz kontsultatua: 2023-08-06).
- ↑ a b c d (Gaztelaniaz) Milanta, Atilio. (2013). Mis 7 pecados liliales. Dei Genitrix.
- ↑ «Sala Periodismo "Dámaso Valdés" y Educación "León Guruciaga"», artículo publicado en el sitio web de la municipalidad de San Nicolás. Consultado el 12 de septiembre de 2017.
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Datuak: Q39481453