1,3-Butadieno
| 1,3-Butadieno | |
|---|---|
 | |
| Formula kimikoa | C4H6 |
| SMILES kanonikoa | 2D eredua |
| MolView | 3D eredua |
| Mota | conjugated diene (en)  eta butadiene (en) |
| Ezaugarriak | |
| Dentsitatea | 0,65 g/cm³ (24 °F, likido) |
| Errefrakzio indiziea | 1,4292 |
| Momentu dipolarra | 0 D |
| Fusio-puntua | −109 °C −108,9 °C |
| Irakite-puntua | −4 °C (760 Torr) −4,41 °C (101,325 kPa) |
| Fusio-entalpia | 0 D |
| Lurrun-presioa | 2,4 atm (20 °C) |
| Masa molekularra | 54,047 Da |
| Erabilera | |
| Rola | kantzerigeno, Mutageno, occupational carcinogen (en) , female reproductive toxicant (en) , male reproductive toxicant (en) eta developmental toxicant (en) |
| Arriskuak | |
| NFPA 704 |  4
3
2
|
| Lehergarritasunaren beheko muga | 2 vol% |
| Lehergarritasunaren goiko muga | 12 vol% |
| Denboran ponderatutako esposizio muga | 2,21 mg/m³ (8 h, Ameriketako Estatu Batuak) |
| Denbora laburreko esposizio muga | 11,05 mg/m³ (Ameriketako Estatu Batuak) |
| Esposizioaren goiko muga | 0 mg/m³ (baliorik ez) |
| Flash-puntua | −76 °C |
| IDLH | 4.420 mg/m³ |
| Eragin dezake | 1,3-butadiene exposure (en) |
| Identifikatzaileak | |
| InChlKey | KAKZBPTYRLMSJV-UHFFFAOYSA-N |
| CAS zenbakia | 106-99-0 |
| ChemSpider | 7557 |
| PubChem | 7845 |
| Reaxys | 605258 |
| Gmelin | 39478 |
| ChEBI | 25198 |
| ChEMBL | CHEMBL537970 |
| RTECS zenbakia | EI9275000 |
| ZVG | 11430 |
| DSSTox zenbakia | EI9275000 |
| EC zenbakia | 203-450-8 |
| ECHA | 100.003.138 |
| CosIng | 97359 |
| MeSH | C031763 |
| Human Metabolome Database | HMDB0041792 |
| KNApSAcK | C00059067 |
| UNII | JSD5FGP5VD |
| KEGG | C16450 |
1,3-Butadienoa konposatu organikoa da CH2=CH-CH=CH2 formula duena. Likido gisa errazki kondentsatzen den gas kolorge da. Kautxu sintetikoak industrialki ekoizteko monomero gisa baliatzen da. Konjugatutako dienorik sinpleena da[1].
Nahiz ea butadienoa erraz degradatzen den atmosferan, hiri eta aldirietako airean topatzen da ibilgailuen konbustio-motoreen etengabeko emisioak medio.
Butadienoak isomero bat dut, 1,2-butadienoa, H2C=C=CH−CH3 formula duen aleno bat delarik. Industriaren ikuspegitik ez du inportantziarik.
Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Butadienoaren lehen aztarnak E. Caventou kimikari frantsesak lortu zituen 1863an amil alkoholaren pirolisiaren emaitzetako bat gisa[2]. 1886an Henry Edward Armstrong estatubatuarrak petrolioaren pirolisiaren emaitzen artean isolatu zuen[3]. Alabaina, aparteko garrantzirik ez zuen izan 1910ean Sergei Lebedev kimikari errusiarrak butadienoa polimerizatu zuen arte. Izan ere, kautxuaren ezaugarriak zituen materiala lortu baitzuen. Erabilera batzuetan kautxu naturala ordezka zezakeen, baina beste batzuetan, automobilen pneumatikoetan adibidez, ez. Horrek mugatu egin zuen polimero berriaren erabilera.
Bi mundu-gerren arteko urteetan egoera aldatu egin zen. Kautxu naturalaren landaketak Britaniar inperioak kontrolatzen zituen eta gerta zitekeen kautxu naturalaren iturriak moztuta gelditzea gerra piztuz gero. Horrek ordezkoak lortzera eraman zituen. 1929an Alemaniako IG Farben enpresarako lanean ziharduten Eduard Tshcunker-ek eta Walter Bock-ek butadienoa estirenoarekin kopolimerizatu zuten, automobilen pneumatikoetan usa zitekeena. Horrek bulkada izugarria eman zion kautxu sintetikoen industriari.
Ekoizpena[aldatu | aldatu iturburu kodea]
2020an 14,2 miloi tona inguru butadieno produzitu ziren[4].
Butadienoa produzitzeko hiru metodo nagusi daude:
- Petrolioaren cradkinga, bereziki, etilenoa eta beste alkeno batzuk ekiozteko lortzeko baliatzen den lurrun bidezko crackingaren alboproduktu gisa. Hau da bide nagusia.
- Etanoletik. Adibidez, etanola azetaldehidora oxidatzen da zeinek etanolarekin erreakzionatzen duen tantalo katalizatzaile baten bidez 325-350 Ctan.
- n-Butenoaren deshidrogenazio katalitikoaren bidez.
Erabilera[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Butadienoa kautxu sintetikoak, polibutadienoa bereziki, produzitzeko monomero gisa baliatzen da nagusiki.
Nitxo erabilera batzuk baditu, adibidez zikloalkanoak edo nylona ekoizteko usatzen den adiponitriloa sintetizatzeko.
Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/27 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ «ZT Hiztegi Berria» zthiztegia.elhuyar.eus (Noiz kontsultatua: 2023-11-24).
- ↑ (Ingelesez) Caventou, von. (1863-01). «Ueber eine mit dem zweifach‐gebromten Brombutylen isomere Verbindung und über die bromhaltigen Derivate des Brombutylens» Justus Liebigs Annalen der Chemie 127 (1): 93–97. doi:. ISSN 0075-4617. (Noiz kontsultatua: 2023-11-24).
- ↑ (Ingelesez) Armstrong, Henry E.; Miller, A. K.. (1886-01-01). «X.—The decomposition and genesis of hydrocarbons at high temperatures. I. The products of the manufacture of gas from petroleum» Journal of the Chemical Society, Transactions 49 (0): 74–93. doi:. ISSN 0368-1645. (Noiz kontsultatua: 2023-11-24).
- ↑ (Ingelesez) Yang, Ji; Wang, Peng; Neumann, Helfried; Jackstell, Ralf; Beller, Matthias. (2023-05-19). «Industrially applied and relevant transformations of 1,3-butadiene using homogeneous catalysts» Industrial Chemistry & Materials 1 (2): 155–174. doi:. ISSN 2755-2500. (Noiz kontsultatua: 2023-11-24).
Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]
| Autoritate kontrola |
|
|---|
|
Artikulu hau kimikari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |