Lapurdiko bizkonderria: berrikuspenen arteko aldeak

Aldatu loturak
Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
t Robota: Aldaketa kosmetikoak
t Robota: Birzuzenketak konpontzen
1. lerroa: 1. lerroa:
'''Lapurdiko bizkonderria''' [[XI. mende|XI.]] eta [[XII. mende]]etan [[Lapurdi]]n eta inguruko lurralde batzuetan garatu zuten [[Erdi Aro]]ko aginte sistema izan zen.
'''Lapurdiko bizkonderria''' [[XI. mendea|XI.]] eta [[XII. mendea|XII. mendeetan]] [[Lapurdi]]n eta inguruko lurralde batzuetan garatu zuten [[Erdi Aroa|Erdi Aroko]] aginte sistema izan zen.


== Hedapena ==
== Hedapena ==
7. lerroa: 7. lerroa:


== Historia ==
== Historia ==
XI. mendearen hasieran desagertu zen [[Baskoniako dukerria]], [[Antso VI.a Gilen Gaskoiniakoa|Antso Gilen]] ondorengorik gabe hil ondoren. 1023. urtean [[Antso III.a Gartzez Nagusia|Antso III.a Nagusiak]] Lapurdiko bizkonderria sortu zuen bere [[Nafarroako Erresumako Gortearen ofizioak#Maiordomoa|maiordomo]] eta lehengusu [[Lupo Antso]]rentzat eta berau [[Baiona]]n finkatu zen<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.puntubi.com/laburrak/antsoIIInagusia.htm|egilea= www.puntubi.com|izenburua= Antso III.a Gartzes Nagusia}}</ref>. Lapurdiko bizkondeaz agirietan agertzen den lehen aipamena [[1059]]koa da: Raimundo [[Baionako apezpiku]]ak [[Lupo Antso]] lehen bizkondeak [[Baionako katedrala|Santa Maria eliza]] itzuli ziola aitortu zuenean<ref name = "Aunamendi">{{Erreferentzia|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/78335/141323|egilea= [[Auñamendi Eusko Entziklopedia]]|izenburua= Lapurdi. Historia}}</ref>. Lupok bizkonderria jaraunspenezko bilakatzea lortu zuen eta bere leinua ezarri zuen [[Jauregi Zaharra (Baiona)|Baionako gaztelu-zaharrean]].
XI. mendearen hasieran desagertu zen [[Baskoniako dukerria]], [[Antso VI.a Gilen Gaskoiniakoa|Antso Gilen]] ondorengorik gabe hil ondoren. 1023. urtean [[Antso III.a Gartzez Nagusia|Antso III.a Nagusiak]] Lapurdiko bizkonderria sortu zuen bere [[Nafarroako Erresumako Gortearen ofizioak#Maiordomoa|maiordomo]] eta lehengusu [[Lupo Antso]]rentzat eta berau [[Baiona]]n finkatu zen<ref>{{Erreferentzia|url=http://www.puntubi.com/laburrak/antsoIIInagusia.htm|egilea= www.puntubi.com|izenburua= Antso III.a Gartzes Nagusia}}</ref>. Lapurdiko bizkondeaz agirietan agertzen den lehen aipamena [[1059]]koa da: Raimundo [[Baionako elizbarrutia|Baionako apezpikuak]] [[Lupo Antso]] lehen bizkondeak [[Baionako katedrala|Santa Maria eliza]] itzuli ziola aitortu zuenean<ref name = "Aunamendi">{{Erreferentzia|url=http://www.euskomedia.org/aunamendi/78335/141323|egilea= [[Auñamendi Eusko Entziklopedia]]|izenburua= Lapurdi. Historia}}</ref>. Lupok bizkonderria jaraunspenezko bilakatzea lortu zuen eta bere leinua ezarri zuen [[Gaztelu Zaharra (Baiona)|Baionako gaztelu-zaharrean]].


[[Gartzia Antso]] oinordekorik gabe hil zenean, [[Gilen X.a Akitaniakoa]] eta [[Alfontso I.a Nafarroakoa]]k bizkonde berria ezartzeko borrokatu zuten. [[1130]]eko [[urri]]an iruindarrak [[Baionako setioa|Baiona setiatu zuen]] eta [[Bertrand Lapurdikoa|Bertrand]] Lapurdiko kondeak ez zizkion ateak zabaldu<ref name="Lema Pueyo, 351">{{Erreferentzia|izena1=José Ángel|abizena1=Lema Pueyo|izenburua=El itinerario de Alfonso I ‘El batallador’ (1104–1134)|aldizkaria=Historia, instituciones, documentos|liburukia=24|urtea=[[1997]]|orrialdea=351}}</ref>. Ordurako Lapurdi jadanik [[Bordele]] eta [[Iruñea]] arteko orbita artean zegoen.
[[Gartzia Antso]] oinordekorik gabe hil zenean, [[Gilen X.a Akitaniakoa]] eta [[Alfontso I.a Nafarroakoa]]k bizkonde berria ezartzeko borrokatu zuten. [[1130]]eko [[urri]]an iruindarrak [[Baionako setioa|Baiona setiatu zuen]] eta [[Bertrand Lapurdikoa|Bertrand]] Lapurdiko kondeak ez zizkion ateak zabaldu<ref name="Lema Pueyo, 351">{{Erreferentzia|izena1=José Ángel|abizena1=Lema Pueyo|izenburua=El itinerario de Alfonso I ‘El batallador’ (1104–1134)|aldizkaria=Historia, instituciones, documentos|liburukia=24|urtea=[[1997]]|orrialdea=351}}</ref>. Ordurako Lapurdi jadanik [[Bordele]] eta [[Iruñea]] arteko orbita artean zegoen.

22:52, 15 apirila 2015ko berrikusketa

Lapurdiko bizkonderria XI. eta XII. mendeetan Lapurdin eta inguruko lurralde batzuetan garatu zuten Erdi Aroko aginte sistema izan zen.

Hedapena

Lapurdi bakarrik hartzen zuen hasieran, eta Nafarroa Beherea ere bai, gero[1]. Litekeena da Bidasoa ibaitik Urumea ibairaino ipar-ekialdeko Gipuzkoa ere bizkondeen agindupean izatea ere. Ekialdean Zuberoako bizkonderriarekin zuen muga.

Izan ere, 1177an Rikardo Lehoi Bihotzak bizkondearen altxamendua zehatu zuenean, Garaziraino heldu zen, eta Harrieta gaztelua suntsitu zuen Donazaharren[2].

Historia

XI. mendearen hasieran desagertu zen Baskoniako dukerria, Antso Gilen ondorengorik gabe hil ondoren. 1023. urtean Antso III.a Nagusiak Lapurdiko bizkonderria sortu zuen bere maiordomo eta lehengusu Lupo Antsorentzat eta berau Baionan finkatu zen[3]. Lapurdiko bizkondeaz agirietan agertzen den lehen aipamena 1059koa da: Raimundo Baionako apezpikuak Lupo Antso lehen bizkondeak Santa Maria eliza itzuli ziola aitortu zuenean[4]. Lupok bizkonderria jaraunspenezko bilakatzea lortu zuen eta bere leinua ezarri zuen Baionako gaztelu-zaharrean.

Gartzia Antso oinordekorik gabe hil zenean, Gilen X.a Akitaniakoa eta Alfontso I.a Nafarroakoak bizkonde berria ezartzeko borrokatu zuten. 1130eko urrian iruindarrak Baiona setiatu zuen eta Bertrand Lapurdiko kondeak ez zizkion ateak zabaldu[5]. Ordurako Lapurdi jadanik Bordele eta Iruñea arteko orbita artean zegoen.

1177an, Henrike Gaztea eta dukearen arteko liskarrak aprobetxatuz, Akitaniako dukerriaren hego-mendebaldeko jauntxoak, Akize eta Lapurdiko bizkondeak barne, matxinatu egin ziren, baina orduan dukea zen Rikardo Lehoi Bihotzak berehala menderatu zuen altxamendua[2].

1193an, Gilen Raimundo Zalduakoa bizkondea hil zenean, Rikardo duke-erregearen administrazio zuzenpean gelditu zen Lapurdi, baile baten bitartez[4][6].

Bizkondeen zerrenda

Erreferentziak

  1. ↑ www.hiru.com. Gaztelu zahar. .
  2. ↑ a b
    « Ricardus Comes Pictaviae fuit in Aquitania apud civitatem Burdegalensem, qui statim post Natale domini obsedit Akensem civitatem, quam Petrus vicecomes Aquensis el come Bigorniae contra euro munierant, et infra decem dies cepit. Deinde obsedit Bajoniam civitatem, quam Ernaldus Bertrandus Vicecomes Bajoniae contra eum munierat, et infra decem dies cepit, el inda promovens exercitum suum usque ad portus Syzarae, quae nunc Porta Hispaniae dicitur, obsedit Castellum Sancti Petri, et cepit, et demolitus est illud, et compulit per vim Basclos et Navarrenses jurare, quod pacem ab illa hora peregrinis et inter se servarent in perpetuum, et destruxit omnes malas consuetudines, quae inductae erant apud Sorges el apud Espurim »

    —Rogerio Hoveden kronika

  3. ↑ www.puntubi.com. Antso III.a Gartzes Nagusia. .
  4. ↑ a b Auñamendi Eusko Entziklopedia. Lapurdi. Historia. .
  5. ↑ Lema Pueyo, José Ángel. (1997). «El itinerario de Alfonso I ‘El batallador’ (1104–1134)» Historia, instituciones, documentos 24: 351..
  6. ↑ Eusko Jaurlaritza. Lapurdi, Zuberoa eta Nafarroa Beherearen eraketa. .
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lapurdiko_bizkonderria&oldid=4862773"(e)tik eskuratuta