Donazaharre

Donazaharre
Nafarroa Beherea, Euskal Herria
Donazaharreko San Piarres Usakoa eliza, atzealdean Herriko Etxea ikus daiteke.
Administrazioa
Estatua	Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Elkargoa	Euskal Hirigune Elkargoa
Barrutia	Baiona
Kantonamendua	Euskal Mendialdea
Izen ofiziala	Saint-Jean-le-Vieux
Auzapeza	Pierre Eiherabide (2008-2014)
Posta kodea	64220
INSEE kodea	64484
Herritarra	donazahartar
Kokapena
Koordenatuak	43° 09′ 55″ N, 1° 11′ 36″ W
Donazaharre Donazaharre (Nafarroa Beherea)
Azalera	11,64 km2
Garaiera	171 – 500 metro
Distantzia	4 km Donibane Garazira
Demografia
Biztanleria	862 biztanle (2013)
Dentsitatea	74,05 biztanle/km²
Zahartze tasa	% 25,5
Ugalkortasun tasa	‰ 36,75
Ekonomia
Jarduera tasa	% 69,7 (2011)
Genero desoreka	% 3,54 (2011)
Langabezia erregistratua	% 4,54 (2013)
Kultura
Euskaldunak	% 70,18 (2010)
Euskararen erabilera	% 40,65 (2011)
Datu gehigarriak

Donazaharre Nafarroa Behereko erdialde-hegoaldeko udalerri bat da, Garazi eskualdekoa.

Geografia

Sarbideak

Donazaharre RD-933 (antzinako RN-133), RD-18 eta RD-22 errepideek zeharkatua da.

Hidrografia

Udalerritik Errobiko ibaiadarra den Lauribar pasa da. Baita azken honen ibaiadarra den Arzubi erreka eta bere ibaiadarra den Apateko erreka.

Orografia

Behorlegiko mugan Aphanize mendia dago, hortik Burdin Olatze zeharkatuz Zuberoan dauden Altzai-Altzabeheti-Zunharreta edo Altzürüküra joan daiteke. Biduze eta Errobi arroen artean kokatuta, iparraldean Eltzarreko ordokia du.

Auzoak

• Bassabürüa
• Herri
• Urrutia

Udalerri mugakideak

• Jatsu iparraldean.
• Buztintze-Hiriberri ipar-ekialdean.
• Duzunaritze-Sarasketa ekialdean.
• Izpura mendebaldean.
• Ahatsa-Altzieta-Bazkazane hego-ekialdean.
• Donibane Garazi eta Zaro hego-mendebaldean.
• Aintzila hegoaldean.

Toponimia

Donazaharre euskarazko toponimoa Donibane Zaharraren laburketa da.

Antzinean Imus Pyrenaeus zuen izena, latinez. Frantsesezko Saint-Jean-le-Vieux toponimoak itxura hauek izan ditu: Sant-Juan-el-Viejo (1479, Baionako kapitulua), San-Juan-lo-Bielh (1513, Iruñeko paperak), S-Iean le Vieux (1650) eta Sanctus-Petrus de Saint-Jean-le-Vieux (1685, Baionako elizbarrutiaren kolazioak).

Frantziako Iraultzaren garaian, Direktorioak Franche izena bultzatu zuen udalerrirako. Okzitanieraz Sent Joan lo Vielh du izena eta aragoieraz, berriz, San Chuan lo Biello.

Harrieta toponimoak itxura hauek izan ditu: Ferriette (XII. mendea, Baionako eskutitzak), Arrieta (1525, Comptos Ganberaren paperak), Harrieta (1621, Martin Biscay) eta Harriette (1863, Raymondek aipatua).

Irunberri toponimoak, berriz, honakoak: La salle d'Irumberri (1328, Duchesne Bilduma CXIV. Liburukia, 177. orr.), Yrumberri (1621, Martin Biscay) eta Irumberry (1863, Raymondek aipatua).

La Magdeleine toponimoak beste hauek: La Magdelena (1513, Iruñeko paperak) eta La Magdelaine (1763, Baionako elizbarrutiaren bisitak)

Historia

Erromatar Inperioaren garaian, Donazaharre Imus Pyrenaeus zen, Pirinioen oinean zegoen geltokia, Antoninoren Ibilbidean aipatua zena (IV. mendean batua baina 211. urteko mapetan oinarriturik). J.-L. Tobieren araketek termak eta monetak aurkitu zituzten udalerrian

Rikardo I.a Ingalaterrakoak 1177an eraitsi zuen gaztelu bat ere bazen bertan.

Priorena etxean (antzinean priorearen etxea zena, hortik izena), Donibane Garazi eta Garazi eskualdeko ahaldunak batzen ziren.

Philippe Veyrinek Donazaharren 1660 arte estatu-zibilarekin lotuta zeuden errituak gaztelaniaz egin ohi zirela esan zuen, Eiheralarren bezala.

1790eko martxoaren 4eko Legeak Frantziako departamenduak eta barrutiak sortu zuen. Era horretan, Ipar Euskal Herria eta Bearnok Behe Pirinioak izeneko departamendua sortu zuten. Ipar Euskal Herrian hiru barrutiak sortu zituen: Maule, Donapaleu eta Ustaritze. Lapurdin egindako gehiegikeriak zirela eta egoitza Ustaritzetik Baionara aldatu zuten. Direktorioak izenen aldaketa bultzatu zuen iraultzaileak izan zitezen. Horrexegatik Donazaharre Franche, Donibane Garazi Nive-Franche, Ustaritze Marat-sur-Nive (Marat zela eta), Itsasu Union, Arbona Constante, Baigorri Thermopyles (Termopiletako gudua zela eta), Donapaleu Mont-Bidouze, Luhuso Montagne-sur-Nive, Donibane Lohizune Chauvin-Dragon, Ainhoa Mendiarte eta Zuraide Mendialde bihurtu ziren.

Demografia

Donazaharreko biztanleria
Datuen iturburua: INSEE

Alkateak

Agintaldia	Alkatea	Alderdia
1989-2008	Pierre Gastellou
2008-2014	Pierre Eierabide

Ekonomia

Udalerriko ekonomia laborantzan dago oinarrituta, Irulegiko arnoaren eskualdean izanik.

Azpiegiturak

Hezkuntza

Udalerriak haur-eskola bi ditu, bata publikoa (Donazaharre) eta bestea pribatua (Saint-Michel).

Kultura

Donejakue Bidea udalerritik igarotzen da, Larzabaletik datorrena. Hurrengo udalerria Donibane Garazi da.

Jaiak

Donazaharreko jaiak abuztuaren lehen igandean ospatzen dira

Play media

Donazaharreko Beñat Larramendy (Ahotsak proiekturako)

Euskara

Euskararen erabilera (behenafarrera) oso zabaldua dago: 1968an udalerriak 626 euskaldun zituen, erdigunean 180 eta kanpoko auzoetan 446. Garaziko euskara mintzatzen da herrian.

Ondasun nabarmenak

Pilota plaza

Urrutia auzoan (Donazaharreren izen zaharra dena), Donibane eliza erromaniko eta Harrieta gazteluaren aztarnak daude, biak XIII. mendekoak.

San Piarres Usakoa

Eliza XII. mendekoa da, Orreagako monasterioaren menekoa zena. Hau ere eraitsia izan zen eta portale erromanikoa besterik ez zen geratu. 1630. urtean berriztatua izan zen.

Apat-Ospitale

Izenak adierazten duen moduan, monasterio eta ospitalea izan zen 1286. urtean Jerusalemgo Zaldun Ospitalarioek ireki zutena, Donejakuerantz zihoazen erromesak zaintzeko. Gaur egun, San Blas kapera erromanikoa bakarrik geratzen da, errota zahar baten ondoan dagoena. Laborantza-biltegi moduan dago erabilia.

Ikusteko beste lekuak

• Arkeologia-aztarnategi erromatarra, Herri-Bazterra auzoan, I. eta III. mendeen artekoa;
• Arsoritzea baserria ;
• Haritzaldea baserria
• Mariotenea baserria
• Sokarroa baserriaXVII. mendekoa;
• Irunberri gaztelua XVII. eta XVIII. mendeetakoa;
• Xala jauregia;
• Herriko plazaren bidegurutzea, Frantziako monumentu historikoa
• La Madeleine gurutzea ;
• Bella Esponda gotorlekua 1793 eta 1813 artekoa;
• San Piarresen eliza;
• Urrutiako San Joanes Batailatzailearen eliza ;
• Hilerriak XVII. mendeko hilarriak ditu.
• Magdalena auzoko Peko Eihera, 1249an eraikia. Eraberritua urtetan itxita egon ondoren, gaur egun irina egiten du berriz ere.

Argazki galeria

• 

  Herriko plazaren bidegurutzea.

• 

  Madalena eliza.

• 

  Madalena gurutzea.

• 

  Donazaharreko herriko etxea.

Donazahartar ospetsuak

• Louis Etxeberri (1853-1907), politikaria, euskal idazlea, Eskualduna aldizkariaren sortzailea.
• Jean Baptiste Etxarren (1928-2020), euskal idazlea eta euskaltzain urgazlea.

Ikus, gainera

• Irulegiko Arnoa

Kanpo estekak

• Datuak: Q196928
• Multimedia: Saint-Jean-le-Vieux (Pyrénées-Atlantiques)
• Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Donazaharre

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa