Errotazismo (hizkuntzalaritza)

Artikulu hau hizkuntza-fenomenoari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Errotazismo».

Hizkuntzalaritzan, errotazismoa (grezierako rho, R letra) hizkuntza-fenomeno bat da non R ez den kontsonante bat R bilakatzen den. Errotazismo aldaketa linguistikoa eragiten duen hizkuntza-fenomenoetako bat da.

Adibideak

Latinez

Errotazismoa latinean gertatzen da /s/ bokal artean dagoenean.

Adibidez, hirugarren deklinabideko hitzetan, forma nominatiboa, Sz amaitzen da:

Nominatiboa	Genitiboa	Esanahia
colos	coloris	kolore
corpus	corporis	gorputz
flos	floris	lore
genus	generis	jaiotza, genero, orokor
honos	honoris	ohore
ius	iuris	zuzenbide, lege, epai, epaitegi
rus	ruris	kanpoa, errustikoa dema
tempus	temporis	denbora, denborale
Venus	Veneris	Venus
vetus	veteris	zahar, antigualeko
vulnus	vulneris	zauri

Antzeko zerbait gertatzen da aditzetan:

• esām (zen) > erām (zen, cf. es-se, 'izan').

Horretaz gain, infinitiboetako -re aditz-atzizkia, sanskritoko -san formatik dator eta errotazismoa bidean jasaten du:

• *legese > legere (irakurri)
• *videse > videre (ikusi)

Espainiera historikoan

Errotazismoa, halaber, latineratik gaztelaniarako eboluazioan gertatu zen. -iie- multzo latindarra (non i azentugabe zen) -(b)reta bihurtu zen. Adibide batzuk:

• homine(m) > omne *omre > hombre
• nomine(m) > *nomne > *nomre > nombre
• sanguine(m) > *sangne > sangre.

Egungo espainiera

Hots likidoen neutralizazioa den l/r espainieran bi fenomenoren sortzailea da, lambdaizazioa (r inplosiboaren ahoskera edo l bezalako silaba amaiera bat) eta errotazismoa edo l r moduan ahoskatzea. Fenomeno hau hainbat eremutan gertatzen da: Karibe osoan soziolekto baxuetan gertatzen da baina Andaluzian eta Murtziako leku batzuetan soziolekto baxuarekiko erabat independentea da fenomenoa:

• el niño > er niño

Errotazismoaren beste fenomeno batek eragina du /z/ soinuan, zehazki, s ahostun baten aurrean dagoen ahostun bilakatzeko asimilazioa jasaten du. Nahiko fenomeno berria da baina gaur egun, espainiera basolekto askotan zabalduta dago.

• mismo > mirmo

Galizieraz

/s/ fonemaren errotazismoa lagunarteko galizieran gertatzen da, non ar vacas forma dagoen as vacas (behiak) beharrean.

Galizieraz eta portugaleraz

Galiziera eta portugesa hizkuntzen historian, /l/-ren errotazismoa gertatu da. Horren adibide dira: obrigado (plastikoa) eta praza/praça (plaza).

Ingelesez

• was eta were

Ikus, gainera

• Azentu errotiko eta ez errotiko
• Lambdazismo
• Iotazismo

Kanpo estekak

• Datuak: Q498807