Frantsestu (Iberiar Penintsulako Gerra)

Leandro Fernández de Moratín, antzerkigile "frantsestuak" Josef Bonaparte animatu zuen arrazoian, justizian eta boterean oinarritutako gizartea eraikitzeko.

Iberiar Penintsulako Gerran, frantsestuak Argien Garaiko ideien, liberalismoaren edota Frantziako Iraultzaren zale ziren espainiar eta portugaldarrak ziren, frantsesek Iberiar penintsula okupatzearen eta Frantziako Lehen Inperioaren aldekoak.

Hitzaren jatorria

Espainian, frantsestuak izena (gaztelaniaz: afrancesados) Karlos III.aren garaitik dator, Frantziako ohitura eta modei jarraitzen zietenak izendatzeko. Gero, Josef I.a Bonaparteri leialtasuna zin egin zioten Espainiako noble eta burokraten aipamen gutxiesgarritzat hedatu zen gizartean, eta esanahia zabaldu zitzaion gehienbat erdi mailako klasekoak ziren merkataritzaren eta manufakturaren ingurunekoak ere izendatzeko. Izan ere, ingurune horretakoak frantsesak aldakuntzaren eragiletzat hartu zituzten Espainiako gizartearen egitura zurrunean, eta Karlos IV.arengan eta oro har Borboi leinuan (Josef I.aren lehiakide Fernando VII.a barne) sumatzen zuten ustelkeriaren eta gaitasunik ezaren aurka erreakzionatu zuten.

Ezaugarriak

Oro har, haien instrukzio maila altua zen: frantsestu gehienak intelektualak eta pentsalariak baitziren. Horietariko batzuk 1808ko Baionako konstituzioa prestaketan parte hartu zuten eta beste batzuk, sutsuenak, ideia iraultzaileen aldekoak ziren, horregatik jakobinoak deitu zitzaien. Hauetariko batzuk, itzal handikoenak, Bonaparteren logia masonikoetan aritu ziren, hala nola, Madrilgo Santa Julian edo Ciudad Realeko Manzanaresko Logia Handian.

Kolaborazionistak edo abertzaleak

Josef I.a erregeak inbasioa eta dinastia aldatzea onartzen ez zuen herri batekin topo egin zuen, tropa frantsesen okupazioa harrapaketatzat hartzen zuena eta borrokatzeko prest zegoena. Errege berriak uste zuen Espainiaren erreforma politiko eta sozial bat egiteko gai zela, Iraultzaren izpiritua, oraindik Antzinako Erregimenean ainguratuta zegoen espainiar gizartera eramanez. Ondoen prestatutako intelektual eta funtzionarioek Jose I.aren misio birsortzaile horretan sinesten zuten, XVIII. mendearen amaierako espainiar gizartearen absolutismoa eta iluntasuna ezabatuko zituena. Leandro Fernandez de Moratín antzerkigile ospetsuak Josef Bonaparte animatu zuen arrazoian, justizian eta boterean oinarritutako gizartea eraikitzeko.

Independentzia Gerran zehar, frantsestuak liberalen eta absolutisten arteko zubi lana egiten saiatu ziren, politika eraldatzeko zuten gogoa interes nazionalen defentsarekin bateratzen saiatuz, baina bi aldeen gorrotoa jaso zuten: batzuek frantsesengatik gutxiesten zituzten eta besteek espainiarrengatik. Frantsestuek, euren idazkietan, frantziar espiritu iraultzailea jasotzeko nahia erakutsi zuten, herrialdea gerra inperialetatik aldendu nahi zuten aldi berean. Izan ere, 1809an frantsestuek Napoleonek Espainian ezarri zuen zatiketa administratiboari aurre egin behar izan zioten eta Katalunia, Aragoi, Nafarroa eta Bizkaiaren anexio frantsesaren aurka agertu ziren, aldeko emaitzarik lortu gabe. Beranduago, frantsestuak, Cádizko Gorteekin bitartekari lanak egiten saiatu ziren, Baionako Konstituzioarekiko ezberdintasunak gaindituko zituen akordio batera iristeko, baina, era berean, arbuiatuak izan ziren.

Bi kasuetan, frantsestuek, liberalismo frantsesa Espainia modernizatzeko erabiltzeko euren proiektuek, arrakastarako aukerarik ez zutela aurkitu zuten: eraldaketa politikoa postulatzea, espainiar absolutistek traiziotzat jotzen zuten, orain, masen babesa zutenak, frantziar inbaditzailearen aurkako gorrotoari esker. Bestalde, napoleondar erregimenak, Espainian, afrikarrei, herrialdea, frantziar inperioak zuzendutako kontinente sisteman erreserbatu zitzaion mendeko eta menpeko rolaren erabateko menpekotasuna babestea eskatzen zien, Espainia modernizatzeko plan ilustratuak, frantziarrek, herrialdearen aprobetxamendu ekonomikoan soilik interesatuak, erabat arbuiatuak izan zitezen.

Frantsestuek pragmatismoa erakutsi zuten frantziar inbasioan. Funtzionario zirenek nahiago zuten boterea zutenaren alde egotea. Beste ilustratu asko frantziarren alde lerrokatu ziren pentsatuz honela errazago izango zela hezkuntzaren, zuzenbidearen edo erlijioaren eraldaketak gauzatzea. Frantziar armadak Espainiatik alde egin zuenean hainbat porroten ostean, frantsestuak erbesteratu ziren ere. Espainia modernizatzeko ilustratu horien helburuak ezin ziren burutu herriak ulertu ez zituelako. Izan ere, herri xumeak beti sinistu zuen, elizgizonen eraginez, erreformista hauek aberriaren eta erlijioaren kontra zeudela.

Fernando VII.aren agintaldiaren tarterik handiena frantsestuak atzerrian (gehienetan Frantziara) edo politikatik kanpo bizi ziren, eta ezin izan zuten Espainiako politikan parte hartu harik eta 1820an Hirurteko Liberala heldu zen arte.

Errepresioa

Erbesteko bidea

Cádizko Gorteek, 1812an, bi ebazpen onartu zituzten, non Jose I.aren gorteko ondasun guztiak konfiskatzen ziren, bai eta errege honen administrazioarekin elkarlanean aritu zirenenak ere. Erregea Gasteizko guduan erori ondoren, 1813. urtearen erdialdean, gorte osoa Frantziara igaro zen, eta haiekin batera erbesteratu ziren, modu batean edo bestean, erregimenarekin lankidetzan aritu zirenak. Horien artean elizgizonak, nobleziako kideak, militarrak, legelariak eta idazleak zeuden, hala nola, Juan Sempere eta Guarinos; Javier de Burgos, Sebastián de Miñano, Alberto Lista, José Mamerto Gómez Hermosilla, Manuel Narganes eta Fernando Camborda kazetariak; Juan Meléndez Valdés, Pedro Estala, Juan Antonio Llorente, Leandro Fernández de Moratín, José Marchena eta Félix José Reinoso idazleak; José Antonio Conde, Martín Fernández de Navarrete eruditoak Francisco Amorós eta beste asko. Frantziara ere abiatu ziren, baina ez zehazki erbesteratuak gisa, Josef I.aren erregealdian preso hartutakoak eta Frantziara eramaten zituztenak.

Kalkuluen arabera, 4.000 espainiar baino gehiago zeuden Frantzian emigrazioaren une gorenean, nahiz eta beste iturri batzuen arabera zenbaki hori 12.000koa izan. Konfiantza guztia Fernando VII.arengan jarri zen, Napoleonekin akordio bat sinatu zuena, non Jose I.ari zerbitzatuko zion inor ez baitzen errepresaliatua izango, eta errege berria Espainiara itzultzean eskubide eta ohore guztiez gozatzen jarraituko baitzuten.

Jazarpena barruan

Fernando VII.a Valençayko urrezko erbestean zegoen. Batzuk ostrazismorako bidean zeuden bitartean, bera Espainiara itzuli zen eta 1814ko maiatzaren 4an Cádizko Gorteak bertan behera uztea agindu zuen, inprenta askatasuna mugatu zuen eta espainiar lurraldean bizi ziren frantsestu guztien jazarpena agindu zuen (erregimen napoleonikoarekin kolaboratzaile ez ziren liberalak barne) Espainiako lurraldean bizi zirenak, 1813ko akordioak urratuz. Une horretatik aurrera, gobernuaren jarraibideak sendoak izan ziren: Administrazio osoan arazketa-espedienteak egin ziren, ondasunak konfiskatu baita atxiloketa masiboak ere, akusatu asko eraman zituzten Ceuta eta Melillako presondegietara.

Zehazki, Fernando VII.ak lau xedapen hartu zituen dagozkien zigorrekin, honako baldintza betetzen zutenenentzat: Frantziako okupazioaren zerbitzari ziren kolaboratzaileak; Josef I.aren erregimenean prebendak edo ohoreak lortu zituztenak; funtzionario laguntzaileak, gobernuan aktiboki parte hartu ez arren beren lanpostuan jarraitu zutenak; eta azkenik, lanpostu bat betetzeko proposamen bat besterik jaso ez zutenak, arbuiatu balute ere.

Itzulera eta ihesaldi berria

Bestalde, Luis XVIII.ak, Frantziako koroa izatean, ez zuen mantendu nahi izan Frantzian erbesteratutako ideia liberalak zituzten espainiarren kopuru hain altua, eta, zenbait saiakeraren ondoren, erbestetik itzultzea ahalbidetuko zuen indultuaren zain egon zen. Hori 1820an gertatu zen, Las Cabezas de San Juan altxamenduarekin eta Cádizko Konstituzioa berrezarri ondoren, Hirurteko Liberalaren hasiera markatuko zuena. Evaristo Pérez de Castrok amnistia agindu zuen guztientzat. Hiru mila inguru itzuli ziren. Hala ere, egoera zaildu egin zen absolutismoaren itzulerarekin 1823an, frantsestu askok, orain liberaltzat jotzen zirenak, muga berriz zeharkatu behar zuten.

Erbestearen kultura

Frantsestuek, zentzu askotan, garaiko espainiar kultura eta inteligentziaren zati handi bat ordezkatzen zuten. Horietako batzuk, Josef I.aren erregealdian karguak lortzeko interes hutsagatik kolaboratzaileak izan ziren, beste batzuk, Frantziako Iraultzak adierazten zituen ideia askatzaileetan irmoki sinesten zuten, eta absolutismoaren erorketarako aukera bat ikusi zuten.

Bere kezkak ez ziren batere asebeteak izan Espainian, ezta Frantzian ere. Bere lan guztia ilundu egin zen 1812tik 1833ra bitarteko espainiar eta frantziar egoera politiko baten joan-etorriengatik, zeinek haien ekarpenak kaltetu baitzituzten.

Haien egoera Frantzian, juridikoki arraroa zen. Ez zegoen errefuxiatu politikoak hartzeko araudirik eta, kasu askotan, aberrigabetzat hartu ziren. 1832ko apirilaren 21ean, legez, Frantziatik alde egitera edo, hala badagokio, herri jakin batzuetan egotera behartu zituzten. Voltaire eta Montesquieu-ren gaztelaniarako itzulpenak ugaritu egin ziren, espainiar lan juridikoaren zati bat frantsesera itzuli zen, moneta-paperaren ezarpenari buruzko ikerketak egin ziren eta ilustrazioaren lanarekin jarraitu zen.

Litekeena da arrazoi politikoengatik Espainian historian zehar gertatu den lehen erbesteratze masiboa izatea.

Bibliografia

• ARTOLA, Miguel (1989): Los afrancesados, Madrid, {{ISBN|84-206-2604-X}}.
• ARZADUN, Juan (1942): Fernando VII y su tiempo. Madrid.
• LÓPEZ TABAR, Juan (2002): Los Famosos Traidores. Los afrancesados durante la crisis del Antiguo Régimen (1808-1833). Madrid. ISBN 978-84-7030-968-7

Kanpo estekak

• JOES, Anthony James (1996): Guerrilla Conflict Before the Cold War, 109-110 orr. Greenwood Publishing Group. Google Books. 2020.08.04an kontsultaturik.

• Datuak: Q383670