Edukira joan

Gertrude Scharff Goldhaber

Wikipedia, Entziklopedia askea

 

Gertrude Scharff Goldhaber

Bizitza
JaiotzaMannheim, 1911ko azaroaren 14a
Herrialdea Alemania
 Ameriketako Estatu Batuak
Talde etnikoaJuduak
HeriotzaNew York, 1998ko otsailaren 4a (86 urte)
Familia
Ezkontidea(k)Maurice Goldhaber (en) Itzuli  (1939 -
Hezkuntza
HeziketaMunicheko Unibertsitatea 1935) Doktoretza
Tesi zuzendariaWalter Gerlach (en) Itzuli
Hizkuntzakalemana
Jarduerak
Jarduerakfisikaria eta fisikari nuklearra
Lantokia(k)Munich
Enplegatzailea(k)Illinoisko Unibertsitatea Urbana–Champaignen  1950)
Brookhaven National Laboratory  (1950 -
Jasotako sariak
KidetzaAmeriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala

Gertrude Scharff Goldhaber (Mannheim, 1911ko uztailaren 14a - Patchogue, 1998ko otsailaren 2a)[1][2] judu alemaniar jatorriko estatubatuar fisikari nuklearra izan zen.[3] Doktoregoa Municheko Unibertsitatean lortu zuen, eta bere familiak holokausto nazian sufritu bazuen ere, Londresera ihes egin ahal izan zuen, eta geroago Estatu Batuetara. Bigarren Mundu Gerran egin zituen ikerketak sailkatutako informaziotzat jo zituzten, eta 1946ra arte ezin izan ziren argitaratu.[4] Berak eta bere senarrak, Maurice Goldhaberrek, gerraosteko karrera gehienak Brookhaveneko Laborategi Nazionalean egin zituzten .[5][6]

Lehen urteak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Gertrude Scharff Mannheim-en jaio zen, Alemanian, 1911ko uztailaren 14an.[1] Eskola publikora joan zen, eta han garatu zuen zientziarekiko interesa.[3] Bere gurasoek interes hori babestu zuten, garai hartan ezohikoa zena, ziur aski aitak kimikaria izan nahi zuelako, aita hil ondoren familia mantentzera behartu aurretik.[7] Gertruderen haurtzaroa oso zaila izan zen. Lehen Mundu Gerran, hein batean zerrautsez egindako ogia jan behar izan zuen, eta bere familiak sufritu egin zuen gerraosteko Alemaniaren hiperinflazioan, baina horrek ez zion eragotzi Municheko Unibertsitatera joatea.[3][7]

Hezkuntza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Municheko Unibertsitatean, Gertrudek berehala garatu zuen fisikarekiko interesa.[3] Bere familiak txikitako zientzian zuen interesaren alde egin bazuen ere, aitak zuzenbidea ikastera bultzatu zuen.[3] Fisika ikasteko erabakia defendatzeko, esan zion aitari: "Ez dut legeetan interesik. Mundua zerez eginda dagoen ulertu nahi dut".[2][3]

Garai hartan ikasleentzat ohikoa zen bezala, Gertrudek hainbat seihileko ikasi zituen beste unibertsitate batzuetan, hala nola Friburgoko Unibertsitatean, Zuricheko Unibertsitatean eta Berlingo Unibertsitatean (han ezagutuko zuen bere senarra izango zena).[3] Munichera itzulita, Walter Gerlachen laguntzaile gisa sartu zen, estresak magnetizazioan dituen ondorioei buruzko bere tesia egiteko.[3][6] 1935ean graduatu zen eta 1936an tesia argitaratu zuen.[6]

1933an alderdi nazia boterera iritsi zenean, Gertrudek gero eta zailtasun handiagoei aurre egin behar izan zien Alemanian, bere jatorri judua zela eta.[3] Garai hartan, aita atxilotu eta espetxeratu egin zuten, eta askatu ondoren Suitzara ihes egin ahal izan zuten arren, Alemaniara itzuli eta Holokaustoan hil ziren.[3] Gertrude Alemanian egon zen 1935ean doktore-tesia amaitu zuen arte, eta, ondoren, Londresera ihes egin zuen.[3][5] Gertruderen gurasoek nazien jazarpenari ihes egin ez bazioten ere, haren ahizpa Liselottek lortu zuen.[5]

Karrera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Londresen egon zen lehenengo sei hilabeteetan, Gertrude bere Leica kameraren salmentatik lortutako dirutik bizi izan zen, baita alemanetik ingelesera itzulitako testuetatik lortutako dirutik ere.[5] Gertrude konturatu zen doktoregoa izatea desabantaila zela eta ikasle errefuxiatuek aukera gehiago zituztela zientzialari errefuxiatuek baino.[5] Beste 35 zientzialari errefuxiaturi idatzi zien lan bila, baina beti aurkitzen zuen zientzialari errefuxiatu gehiegi zeudela han lanean. Maurice Goldhaerrek bakarrik erantzun zion Cambridgen lana aurkitzeko itxaropenen bat eskainiz.[6][4] George Paget Thomsonen laborategian elektroien difrakzio programan lana aurkitzea lortu zuen.[4][7] Thomsonekin doktoratu ondoko lanpostu bat bazegoen ere, Gertrude konturatu zen ez zutela bera hautagai gisa ikusten, eta, beraz, beste lanpostu bat bilatu zuen.[5]

1939an Gertrude Maurice Goldhaberrekin ezkondu zen.[5][8] Gero, Urbanara, Illinoisera, joan ziren Illinoisko Unibertsitatearekin bat egiteko. Illinoisko estatuak lege zorrotzak zituen nepotismoaren aurka, eta, beraz, Gertrude ezin izan zuen Unibertsitateak kontratatu, senarra han zegoelako. Hala eta guztiz ere, Gertrudek Mauriceren ordaindu gabeko laguntzaile gisa lan egin zuen, bulegoa edo laborategi-espazioa izateko eskubiderik gabe.[5] Mauriceren laborategia fisika nuklearraren ikerketarako soilik sortu zenez, Gertrude Goldhaber-ek ere arlo horretan ikertu zuen. Denbora horretan Gertrudek eta Maurice Goldhaberrek bi seme izan zituzten: Alfred eta Michael. Goldhaberri laborategiko aurrekontuko partida txiki batzuk eman zitzaizkion bere ikerketari laguntzeko.[5]

Goldhaberrek neutroi-protoi erreakzioen eta neutroi-nukleoaren sekzio eraginkorrak aztertu zituen 1941ean, eta gamma-erradiazioaren emisioa eta nukleoen xurgapena 1942an.[9] Garai hartan ikusi zuen fisio nuklear espontaneoarekin batera neutroien askapena ere bazegoela (lehen ere teorizatuta zegoen, baina oraindik ez zen frogatu). Fisio nuklear espontaneoarekin egindako lana Bigarren Mundu Gerran sailkatutako informaziotzat jo zen, eta 1946an bakarrik argitaratu ahal izan zen, gerra amaitu ondoren.[4]

Gertrude eta Maurice Goldhaber Illinoisetik Long Islandera joan ziren, eta han Brookhaven National Laboratory-ko langileekin bat egin zuten.[5][6] Laborategian, Gertrudek "the Brookhaven Lecture Series" izenaz ezagutzen diren hileroko hitzaldi batzuk sortu zituen. Hitzaldi horiek 2008ko ekainean jarraitzen zuten, Brookhaven Lecture Series-en (2008ko ekaina) zehazten denaren arabera.[6][10]

Sariak eta aintzatespenak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  • 1947 — AEBetako Fisika Elkarteko kide hautatua.[6]
  • 1972 — Ameriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionaleko kide aukeratu zuten (ohore hori jaso zuen hirugarren emakume fisikaria).[6]
  • 1982 — "Long Island Achiever’s Award in Science" saria.[6]
  • 1984 — Phi Beta Kappa visiting scholar.[6]
  • 1990 — Emakume Zientzialarien Elkartearen Zientzialari Bikaina Saria (New Yorkeko atala).[6]

Legatua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2001ean, Brookhaven National Laboratory-k Golhaber Distinguishes Fellowship bekak sortu zituen bere eta bere senarraren omenez. Talentu eta curriculum bikainak dituzten zientzialari gazteak saritzen dituzte beka horiek, zeinek bere arloan puntako ikerketa independentean interes handia erakusten baitute.[11][12]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ a b (Ingelesez) Bond y Henley, 1999. , 3 or. (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
  2. ↑ a b Saxon, 1998. .
  3. ↑ a b c d e f g h i j k (Ingelesez) Bond y Henley, 1999. , 4 or. (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
  4. ↑ a b c d (Ingelesez) Bond y Henley, 1999. , 7 or. (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
  5. ↑ a b c d e f g h i j (Ingelesez) Bond y Henley, 1999. , 5 or. (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
  6. ↑ a b c d e f g h i j k (Ingelesez) Bond y Henley, 1999. , 6 or. (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
  7. ↑ a b c (Gaztelaniaz) Stadler, Marta Macho. (2017-06-06). «Gertrude Scharff Goldhaber, física nuclear» Mujeres con ciencia (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
  8. ↑ «Goldhaber, 2001» cwp.library.ucla.edu (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
  9. ↑ (Gaztelaniaz) Stadler, Marta Macho. (2017-07-14). «Gertrude Scharff Goldhaber, física nuclear» Mujeres con ciencia (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
  10. ↑ «Brookhaven Lecture Series» web.archive.org 2005-02-17 (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
  11. ↑ «Goldhaber Distinguished Fellowships, Human Resources» web.archive.org 2014-05-02 (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).
  12. ↑ «BNL | Goldhaber Distinguished Fellowship | News» www.bnl.gov (Noiz kontsultatua: 2024-07-15).

Bibliografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Gertrude_Scharff_Goldhaber&oldid=9851257"(e)tik eskuratuta