Itsaso Gorriko krisia

Wikipedia, Entziklopedia askea
Itsaso Gorriko krisia
Motafronte
military intervention (en) Itzuli
Honen parte da2023-2024ko Israel-Palestina gerra, ezezaguna eta spillover of the Israel–Hamas war (en) Itzuli
Denbora-tarte2023ko urriaren 19a - 
Data2023
KokalekuEkialde Hurbila
Yemen
Itsaso Gorria
Adengo golkoa
Israel
Bab el-Mandeb
Arabiako itsasoa
Parte-hartzaileak
Komunikabide
Osatuta
Huthien Itsaso Gorriko erasoen mapa (2023ko azaro-abendua)

Itsaso Gorriko krisia da 2023ko azaroan Israel-Palestina gerraren inguruan piztu zen gatazka bat. Yemengo huthien mugimenduak Israelera bidean Itsaso Gorria zeharkatzen zuten zamaontziak atzeman eta eraso egin zien, Gazako palestinarren kontrako gerra eteteko erreklamatuz. Ondorioz, Mendebaldeko Europan krisi bat eragin zuen, eta AEBk buru zuen koalizio bat eratu zen huthiei aurre egiteko. 2024ko otsail arte, zamaontzien ohiko trafikoaren erdia baino gehiago desbideratu zuen Itsaso Gorritik. AEB eta Iranen arteko bitartekoen bidezko gerran kokatzen da.

Krisiaren hasiera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Israel-Palestina gerraren baitan, urriaren 31n, huthiek Israel hegoaldearen kontrako misilak eta dronak jaurti zituzten, eta Yahya Saree huthien bozeramaileak adierazi zuen gehiago jaurtiko zituztela «Israelen erasoa amaitu arte».[1]

Bilakaera[aldatu | aldatu iturburu kodea]

AEBk Itsaso Gorrian gerraontziak zabaltzeari erantzunez,[2] Yemengo matxino huthiek mehatxu hau egin zuten abendu erdialdean: Itsaso Gorria zeharkatuz Israel helmuga duten ontzi guztiei eraso egingo zietela, baldin eta Israelek «berehala» laguntza humanitarioa, hala nola elikagaiak eta osasun baliabideak, Gazara sartzen uzten ez bazuen. Huthien bozeramaile militar Yahya Sareak eman zuen erabakiaren berri, eta irmo berretsi zuen: «Edozein nazionalitate duen ontziri egingo diogu eraso». Hain justu, azaro hondarrean eta abendu hasieran Itsaso Gorria zeharkatzen ari ziren pare bat ontziri —Israelenak eta AEBenak— egin zieten eraso Yemengo matxino huthiek.[3] Huthiek Iranen babesa dute, eta Itsaso Gorrikoa munduko itsas ibilbide komertzial aktiboenetako bat da.[2]

Abenduaren erdialderako, AP Moller-Maersk, bidalketen eta logistiken danimarkar konpainia handiak, eta Hapag-Lloyd-ek, bidalketen eta edukiontzi garraioarenak, erabaki zuten bertan behera uztea Itsaso Gorriko beren ohiko ibilbidea, trukean Afrika ingurukoa hartuz. Ordurako, huthiek zortzi itsasontziri egin zieten eraso Yemengo Bab el-Mandeb itsasartean. Ondorioz, petrolioaren prezioek goranzko joera hartu zuten.[4] Abenduaren 19an, Estatu Batuetako idazkari Lloyd Austinek nazioarteko koalizio bat eratu zutela iragarri zuen, hamar estatuk osatua, huthien Itsaso Gorriko erasoei aurre egiteko eta itsas trafikoa segurtatzeko, tartean zela Frantzia,[5] baita Espainia ere.[6] Abenduaren 28an, zamaontzien erdiek Itsaso Gorritik igarotzeari utzi diote, huthien erasoengatik.[7]

2024ko urtarrilaren 11-12an, AEBk eta Erresuma Batuak Yemen bonbardatzea erabaki zuten huthien kontra, eta fronte berri bat ireki.[8] Hilaren 13an, AEBk berriz eraso egin zion Yemeni, oraingoan bakarrik.[9] Joe Bidenek huthiak terrorista izendatzeko asmoa agertu zuen, nazioarteko erakundeen ustez, Yemenekiko harremanak moztuko lituzkeena eta krisia areagotu.[10] Huthiek Israelekin lotura zuten itsasontziei soilik eraso egitetik AEBren eta Erresuma Batuaren itsasontziei eraso egitera pasa ziren, herrialde horiek Yemeni eraso egin ondoren.[11] Otsailaren 3tik 4ra, AEBren eta Erresuma Batuaren indarrek, beste sei herrialde aliatuk babesturik, dozenaka eraso egin zituzten huthien kontrolpeko Yemengo lurraldean, 36 posizio guztira, tartean zela Sana hiriburua. Gerra hegazkinak eta gerraontzietako misilak, Tomahawk motakoak, baliatu zituzten horretarako. Azarotik otsail erdialde arte, Itsaso Gorriko zamaontzien trafikoak % 51,3 behera egin du.[12]

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Ingelesez) «Yemen’s Houthis say they launched ballistic missiles, drones at Israel» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  2. ↑ a b (Ingelesez) Motamedi, Maziar. «Houthis target Israel-linked ships in Red Sea. Here’s what you need to know» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2023-12-12).
  3. ↑ Aipuaren errorea: Konpondu beharreko erreferentzia kodea dago orri honetan: ez da testurik eman :12 izeneko erreferentziarako
  4. ↑ (Ingelesez) Cafiero, Giorgio. «Will oil prices rise after Red Sea shipping curbs amid Houthi attacks?» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2023-12-19).
  5. ↑ (Ingelesez) «US announces 10-nation force to counter Houthi attacks in Red Sea» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2023-12-19).
  6. ↑ (Gaztelaniaz) EFE, NTM /. (2023-12-19). «EE.UU. anuncia una coalición militar de 10 países en el mar Rojo contra los ataques hutíes» Noticias de Gipuzkoa (Noiz kontsultatua: 2023-12-19).
  7. ↑ «Zamaontzien erdiek Itsaso Gorritik igarotzeari utzi diote, huthien erasoengati» Berria 2024-01-02 (Noiz kontsultatua: 2024-01-02).
  8. ↑ «AEBk eta Erresuma Batuak Yemenen egindako erasoak beste fronte bat ireki du Ekialde Hurbilean» EITB 2024-01-12 (Noiz kontsultatua: 2024-01-19).
  9. ↑ «AEBk berriro bonbardatu du Yemen, eta tentsioak gora egin du» EITB 2024-01-13 (Noiz kontsultatua: 2024-01-19).
  10. ↑ ««Huthiak terrorista izendatzeak ondorioak izango ditu Yemenen»» Berria 2021-01-13 (Noiz kontsultatua: 2024-01-19).
  11. ↑ (Ingelesez) «Which Houthi targets were hit by US-UK strikes in Yemen?» Al Jazeera (Noiz kontsultatua: 2024-02-04).
  12. ↑ (Gaztelaniaz) SL, TAI GABE DIGITALA. (2024-02-11). «Los ataques hutíes en solidaridad con Gaza reducen a la mitad los buques que pasan por Suez» naiz: (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Itsaso_Gorriko_krisia&oldid=9643486"(e)tik eskuratuta