Sana

Sana; صنعاء; San'a', Sana'a edo Sanaa
	hiria
	Irudi gehiago
Administrazioa
Herrialdea	Yemen
Muhafazat	Sana Gobernantzia
Izen ofiziala	صنعاء
Jatorrizko izena	صنعاء
Geografia
Koordenatuak	15°21′N 44°12′E / 15.35°N 44.2°E15°21′N 44°12′E / 15.35°N 44.2°E
Azalera	3450 km²
Altuera	2200
Mugakideak	Sana'a Governorate (en)
Demografia
Biztanleria	2.957.000 (2015); 381.653 (2012)
Dentsitatea	857,1 bizt/km²
Etxebizitzak	254.866
Informazio gehigarria
Sorrera	K.a. VI. mendea
Telefono aurrizkia	01
Ordu eremua	UTC+03:00
Hiri senidetuak	Amman, Konya, Ankara, Teheran, Duxanbe eta Bagdad
	sanaacity.com

Sanako Hiri Zaharra¹ UNESCOren gizateriaren ondarea
Hiri zaharraren ikuspegia.
Mota	Kulturala
Irizpideak	iv, v, vi
Erreferentzia	385
Kokalekua
Eskualdea²	Herrialde Arabiarrak
Izen ematea	1986 (X. bilkura)
Arriskuan	2015tik
¹ UNESCOk jarritako izen ofiziala (euskaratua) ² UNESCOren sailkapena

Sana^[1] (arabieraz: صنعاء Ṣanʿāʾ, sˤɑnʕaːʔ ahoskatua) Yemengo hiriburua da. 2004ko datuen arabera, 1.747.627 biztanle zituen.

Geografia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Saná 2.350 metro goran eraikia dago, 2.200 metrotan dagoen goi-ordoki baten gainean, Djebel Nogoum (2.892 m) eta Djebel Ayban (3.194 m) mendien oinetan. Asiako hiri altuenetariko bat da eta 500.000 baino gehiago biztanle dituen arteko altuena.

Historia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sana 1926an.

Sana Sabako Erresuma mitikoaren hiri bat da. Haren jatorria K.a. VI. mendeaan kokatu da. Hiriaren lehenengo erreferentzia idatziak, bestetik, K.a. I. mendean agertzen dira. Hipotesi moduan ere VI. mendearen hasieran, Sana Himyaritar Erresumaren hiriburua izan ote zen esan da baita ere. Yūsuf Dhū Nuwas Himyarren azken erregeak boterea eskuratu zuenean Sana Aksumgo Erresuma ordeko hiria zen. 570. urtean, azkenik, Sasandar Inperioaren eskuetan erori zen.

Islam zabaltzeko prozesuan, nahiz eta Yemenen toki askotan azpiestatuak egon arren, Sanak gobernuaren egoitza izaten jarraitu zuen, eta estatus garrantzitsua hartu zuen Yemengo lurraldean. IX. eta X. mendeetan, Al-Hamdani yemendar geografoak hiriaren garbitasuna aipatu zuen, esanez «bizilekurik xumeenak putzu bat edo bi, lorategi bat eta hobi septiko handiak bananduta dituela, gorotzik gabe, usain txarrik gabe, pastura eta bidezidor irekiekin egindako argamasa gogor bat (adobe eta cob, seguruenik) erabiltzeagatik».

X. mendean, Ibn Rustah geografo persiarrak Sanari buruz idatzi zuen: «Yemenen ezin da aurkitu hiri handiagoa, jendetsuagoa edo oparoagoa, jatorri nobleagokoa edo hau baino janari gozoagoa duena».

1062an, Ali al-Sulayhi eta bere emazte Asma erregina ospetsua buru zituen dinastia sulayidoak hartu zuen Sana. Sulayidarrak Egiptoko musulman ismailitarrarengana makurtutako kalifato fatimiarekin lerrokatu ziren, Arabiako zatirik handiena jarraitzen zuen Bagdadeko kalifato abasidorantz baino gehiago.

1517an mamelukoak heldu ziren. Ondoren, mamelukoak Otomandar Inperioak garaitu zituen Egipton eta, ondorioz, Sana otomandarren eskuetara pasa zen. 1538tik 1635ra, Sana vilajet otomandarraren hiriburua izan zen. 1872 eta 1918 artean berriro ere vilajet otomandarraren hiriburua izan zen.

1918an, Saná Yahya Muhammad Hamid ed-Din imanaren hiriburua Ipar Yemenen izan zen. 1962an iraultza batek imana boteretik kendu zuen eta hiria Yemengo Arabiar Errepublikaren hiriburua izan zen. 1990 bi Yemenen batzeko prozesuan, Hego Yemen eta Ipar Yemen, hiria berriro ere hiriburua izendatu zuten.

1972an Sananen aipatu beharreko aurkikuntza eman zen Sanan: Sanako Mezkita Handian Sanako Eskuizkribuak bezala ezagutzen diren testuak aurkitu zituzten. Testu horietan Korannen lehenengo bertsoak daude jasota; aurkikuntzaren garrantzi nagusia da lerro horiek gaur egun ezagutzen direnekin aldaketak erakusten dituztela.^[2]

1990an Jemen herrialde batua izatera igaro zenean, estatu berriko hiriburua bilakatu zen. Ali Abdullah Saleh presidenteak bertan hartu zuen egoitza, eta boterean iraun zuen 2011ko iraultza batek kargutik kendu zuen arte: Salehk hiria utzi zuen, eta gudua izan zen hiriaren kontrolerako zeinean Salehren kontrako Sadiq al-Ahmar sheikhak irabazi zuen probisionalki.

Jemengo gerra zibilaren kontestuan, Huthien talde xiitak hartu zuen hiriaren kontrola 2014an, eta harekin aliaturik Saleh presidente ohia iritsi zen hiriburura berriro. Baina Huthien eta Salehren arteko borrokak piztu ziren geroago 2017an berriro, eta Saleh bera hil zen horietan.

Sana huthien eskuetan dagoenetik, beraien etsai nagusi Saudi Arabiaren aire erasoak jasan ditu hiriak harrezkero.

Barrutiak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Sana bi zatitan banaturik dago: Hiri Zaharra (al-Qadeemah) eta Hiri Berria (al-Jadid). Hiri Zaharra txikia da eta hirigune historikoa du, Berriak berriz 1960ko hamarkadatik aurrera egindako eraikin berriak. UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu zuen Hiri Zaharra^[3] 1995an, arriskuan bezala 2015ean kalifikatuta, barruti bakarra osatzen duena.^[4] Hona hemen Hiri Berriko barrutiak:

Al Wahdah
As Sabain
Assafi'yah
At Tahrir
Ath'thaorah
Az'zal
Bani Al Harith
Ma'ain
Shu'aub

Klima[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Hiriak klima lehorra eta hotza du. Neguan izotzaldi arinak ematen dira. Tenperatura altuena 40 °Ckoa da eta baxuena -4 °Ckoa. Euria ohikoa da uda amaieran. Klima egokiena martxotik apirilera ematen da.

Datu klimatikoak (Sana (2250 m))
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	19.8	20.2	22.8	25.5	26.0	27.1	27.7	25.9	23.7	22.0	20.7	19.7	23.4
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	5.1	8.0	9.7	11.5	13.6	15.8	16.7	16.3	12.4	9.1	6.8	6.2	10.9
Pilatutako prezipitazioa (mm)	0.0	2.0	9.9	14.7	4.7	17.8	49.9	63.6	24.0	7.5	4.4	0.0	198.5
Iturria: National Weather Service