Joan Hirkano

Joan Hirkano
	; Irudi gehiago
Apaiz nagusi	; K.a. 134 - K.a. 104 ; ← Simon Makabearra - Aristobulus I (en) →
Apaiz nagusi
Bizitza
Jaiotza	K.a. II. mendea
Herrialdea	Asmondar Erresuma
Heriotza	K.a. 104 ( urte)
Familia
Aita	Simon Makabearra
Seme-alabak	ikusi Alexandro Janeo; Aristobulus I (en) ; Antigonus I (en) ; Absalom ben Johanan (en) ;
Jarduerak
Jarduerak	apaiza

Joan Hirkano^[1] (hebreeraz: יוחנן הרקנוס‎, Yōḥānān Hurqanōs; antzinako grezieraz: Ἰωάννης Ὑρκανός, Iōánnēs Hurkanós) asmondar (makabear) buruzagi eta juduen apaiz nagusia izan zen. Simon Makabearraren hirugarren eta azken semea, honen oinordekoa izan zelarik, K.a. 134. urtetik K.a. 104. urtera arte gobernatu zuen. Literatura errabinikoan Yoḥanan Cohen Gadol (יוחנן כהן גדול), "Joan Apaiz Gorena" zioten.^[2]

Bizitza[aldatu | aldatu iturburu kodea]

K.a. 134an Joan Hirkano Gezerren zegoen Ptolomeo suhiak, Abobiren semeak, aita Jerikon hil zutenean. Honek Judeako gobernua bere buruarentzat aldarrikatu zuen, Simonen alarguna eta bi seme zaharrenak preso hartuz, eta Hirkanoren bila tropak bidali zituen hura hiltzeko, eta Jerikotik hurbil zegoen gotorleku batean gotortu zen. Hirkanok Jerusalemera iristea lortu zuen, non herriaren babesa lortu zuen bere aitaren lekua hartzeko.

Gero, Hirkanok Ptolomeo zegoen gotorlekua setiatu zuen eta hartzeko zorian egon zen, baina eutsi egin zion setiatuak bere ama eta anai-arrebak harresien gainetik botatzeko mehatxua egin zuenean. Horren ondorioz, Hirkanok indarra jaitsi zuen, eta setioa luzatu egin zen. Ptolomeok urte sabatikoa baliatu zuen herrialdetik kanpo ihes egiteko, ez lehenago Hirkanoren ama eta anaiak hil gabe.

Antioko VII.a Evergetes seleukotar erregeak Judea inbaditzeko eta Jerusalem setiatzeko erabili zuen egoera, K.a. 132an errenditu zena. Joanek eutsi nahi izan zion, baina hornigaiak agortzen hasi ziren, eta, orduan, hiririk kaltetuenaren zati bati hiritik irteten utzi zion. Baina setiogileek ez zieten bidea ireki nahi izan, eta juduak harresien azpiko lubakietan ibili ziren harik eta Kabineten jaia iritsi zen arte. Orduan Joanek mezulariak bidali zizkion Antiokori astebeteko su-etena eskatuz. Antiokok eman zuen, eta zenbait zezen ere bidali zituen urrezko adarrekin, eta urrezko eta zilarrezko kopak espeziaz beteak, sakrifizioetan erabiltzeko. Harresietatik kanpo zeuden juduek opari hauek jaso zituzten, eta hirira itzultzeko baimena eman zitzaien. Eskuzabaltasun horren ondorioz, Antioko "Jainkozalea" bezala ezagutzera etorri zen. Azkenik, Joanek Antiokorekin itun bat sinatzea erabaki zuen, zilarrezko 500 talentu eta bahituak eskainiz, bere anaia barne. Antiokok, orduan, setioa altxatu, hiriko harresiak zimenduetaraino eraitsi, eta atzera egin zuen. Daviden hilobia irekiz, Juanek zilarrezko 3.000 talentu hartu zituen, eta kopuru horren zati bat erabili zuen adostutako prezioa ordaintzeko.

Hasieran, Joan seleukotar erregearen basailu soil bihurtu zen (K.a. 138 - K.a. 129). Joanek Antioko VII.aren ondoan partiarren aurkako gerra batean parte hartu behar izan zuen. Baina seleukotar erregea, K.a. 128an partiarren errege izan zen Arsazes X.ak garaitu eta hil zuen. Antioko VII.a hila, bere ondorengoak, K.a. 64ko erromatar konkista arte luzatuko ziren borroka fratrizidetan murgildu ziren, eta, honen ondorioz, Palestinaren kontrola galdu zuten, juduak independente bihurtzea ahalbidetu zuena. Nahiz eta historialari batzuek uste duten Joanek bere gain hartu zuela Hirkano izena, helenismoarekin bat zetorrela adierazteko, izen greko bat hartuz, beste batzuek uste dute bere izen berriak ohoratu egiten zituela seleukotarren ondoan Hirkanian edo hirkaniarren aurka egin zituen guduetan izandako jarduera eta garaipenak, baina ziurrenik izen horrekin ohoratu zituen hirkanoak, seleukotarrek Antioko VII.a garaitu zutenean berriro konkistatu ez zitzaten eta Joanek honen kontrolpetik ihes egin ez zezan.

Hirkanok Judas Makabearrak Erromarekin egindako ituna berritzea ere erabaki zuen. Legazio bat bidali zuen erromatar Senatura, eta honek bere aurkezpen gutunak onartu zituen, juduekiko adiskidetasuna eta aliantza berrituz. Itun horren klausuletako batek behartzen zituen seleukotarrak juduei kendutako lurraldeak itzultzera. Hirkanok seleukotarrek Sirian zuten boterearen eztabaidak baliatu zituen alderdi baten edo bestearen alde eginez, une hartan komeni zitzaionaren arabera.

Beraz, gobernuaren zazpigarren urtean, Judeako Erresuma independentea irmo ezarri zen, Antioko IV.a Epifanesen jazarpenetik 40 urtera. Ondorengo belaunaldiek Juan Hirkanoren mendeko independentziaren lehen urteak urrezko aro gisa ikusi zituzten.