Lankide:Maialeninarra/Kontsonante albokari

Albokari bat kontsonante bat da, non aire-fluxua hizkuntzaren albokarietan zehar baitoa, baina mihiak blokeatu egiten du, ahoaren erdian zehar joateak. Albokari kontsonantearen adibide bat L ingelesa da, Larryn bezala.

Albokaririk ohikoenetan, mihiaren puntak goiko hortzak hunkitzen ditu (ikus horzkari kontsonantea) edo goiko hortz hobia (ikus kontsonante hobikaria), baina beste leku asko daude albokariak egiteko. Albokariak hurbilkariak dira, eta likido-motakoak, baina albokari igurzkariak eta afrikatuak ere ohikoak dira munduko leku batzuetan. Hizkuntza batzuek, hala nola Australiako Iwaidja eta Ilgar hizkuntzek, albokari zintzilikatuak dituzte, eta beste batzuek, hala nola Afrikako Xhosa eta Zulu hizkuntzek, albokari klikatuak dituzte.

Ezpainetako igurzkariak [f] eta [v] ebakitzean, ezpainak blokeatu egiten du ahots-traktuaren erdiko aire-fluxua, eta, beraz, aire-fluxua albokarietan zehar dator. Hala ere, ez dira albokari kontsonantetzat hartzen, aire-fluxua ez baita inoiz hizkuntzaren aldetik pasatzen. Hizkera ezagun batek ere ez ditu bereizten albokari ezpain-hortzak eta albokariak ez direnak. Leherkariak ez dira inoiz albokariak, baina albokari askatuak izan dezakete. Sudurkariak ere ez dira albokariak, baina hizkuntza batzuek albokari sudur-klikak dituzte. Eztarriko kontsonante artikulatuen kasuan (laringeoak), albokari bereizketa ez da inongo hizkuntzatan egiten, nahiz eta albokarietako faringeoak eta epiglotalak posible diren.

ADIBIDEAK :

- Ingelesak albokari fonema bat du: albokari hurbilketa / l /, akzentu askotan bi alofono dituena. Bat, bokalen aurrean aurkitzen da lady edo fly bezala, l argi esaten zaio ; albokari hurbilketa hobikaria [l] gisa ahoskatua, mihiaren gorputzaren posizio "neutroa" duena. Beste aldaera, l iluna deiturikoa, kontsonanteen edo hitzen amaieran baino lehen aurkitzen dena, bola edo bell bezala, albokari hurbileko hobikari belarizatua [ɫ] gisa ahoskatzen da, mihiak koilara itxurako forma hartzen duela atzeko aldea altxatuta, soinuari [w] edo [ʟ] moduko erresonantzia ematen diona.

Albokari oztopoak dituzten hizkuntza ia guztiek ere badute hurbilkaria.

- Euskarak bi albokari mota ditu :

• /l/ albokari hobikaria

– Hitz hastapenean (lan), eta bokalen artean (ile), hitz bukaeran (zabal, azal)

• /ʎ/ albokari sabaikaria

– Sabaikaritze afektiboa, ttipigarria: llagun, llabur

– Testuinguruak baldintzatua (alofonoa): mu,la/mu,lla, bo,la/bo,lla, etab