Lusitaniera

Lusitaniera
Datu orokorrak
Hiztunak	Hizkuntza hila
Eskualdea	Iberiar penintsula mendebaldea
Hizkuntza sailkapena
	giza hizkuntza; indoeuropar hizkuntzak
Informazio filologikoa
Hizkuntza-tipologia	hizkuntza fusionatzailea
Alfabetoa	latindar alfabetoa
Hizkuntza kodeak
ISO 639-3	xls
Glottolog	lusi1235
IETF	xls

Lusitaniera indoeuropar familiako hizkuntza paleohispanikoa da, 5 inskripzio eta hainbat toponimo eta teonimoren bidez ezagutzen duguna.

Lusitania historikoan hitz egiten zen, hau da Duero erdialde-hegoaldean eta gaurko Extremadurako zati handi batean.

Historia

Pentsa daiteke lusitanoak beste herri indoeuropar guztiak bezala Iberiar penintsulan sartuko zirela K.a. II. mendea baino lehen, agian K.a. VIII. mendean zeltak sartu baino lehen. Datarik sinesgarriena K.a. VI. mendea izan daiteke. Egile batzuentzat Alpeetan izango zuten jatorria, beste batzuk bertokotzat jotzen dituzten artean.

Lusitania Erromatar Inperioak hartu zuen K.a. 150 inguruan. Penintsulako beste hizkuntza guztiak bezalaxe, euskara kenduta, lusitaniera latinaren aurrean desagertu zen.

Beste hizkuntzekiko harremanak

Aipatu den bezala, indoeuropar hizkuntza da, baina bere familia zehatza zein zen ez dago argi.

Teoriarik zabalduenaren arabera hizkuntza zeltekin lotuta egongo litzateke. Hau, neurri batean, Iberiar penintsulan zalantzarik gabe izan zen herri bakarra zelta izateari zor zaio. Baina garrantzi gehiago dauka lexikoaren zeltatasun nabarmena. Teoria honetan arazo handia dago, hala ere: hitz hasierako /p/ren mantentzea, PORCOM (txerri) hitzean agertzen den bezala. Hizkuntza zeltiko guztiek hots hau galdu dute euren garapenean; gaeleraz esaterako athir / orc dauzkagu eta latinez pater / porcum. Dena den, /p/ hor egotea oso hizkuntza arkaiko izateari zein latinetiko mailegua izateari zor liezaioke.

Bigarren teoria batek, F. Villarrek eta Blanca María Prósperrek defendatze dutena, hizkuntza italikoekin lotzen du. Uste hau teonimoetan eta hainbat elementu gramatikaletan oinarritzen da.

Azkenik, Ulrich Schmollek balizko adar "galaiko-lusitaniar" bat proposatu zuen.

Ez dago gaia alde batera edo bestera erabakitzeko behar bezain luze den testurik.

Zabalpen geografikoa

Inskripzioak Arroyo de la Luzen (Extremadura, Espainia), Cabeço das Fraguasen (Guarda, Portugal) eta Lamas de Moledon (Viseu, Portugal) aurkituak dira. Teonimo, antroponimo eta toponimoek emandako informazioa aintzat hartuz, zabalerak gaurko Portugal ipar-ekialdea eta Espainiako alboko lurraldeak hartuko lituzke barru.

Badira arrazoiak herri galaikoek asturek eta beharbada betoiek (hau da, penintsulako ipar-mendebalde osoa) lusitanierarekin lotutako hizkuntzak erabiliko zituztela eta hizkuntza zeltikoak.

Testuak

Hauek dira ezagutzen diren testuak:

Lamas de Moledo:	Cabeço das Fraguas:	Arroyo de la Luz (I eta II):	Arroyo de la Luz (III):
RUFUS ET TIRO SCRIP SERUNT VEAMINICORI DOENTI ANGOM LAMATICOM CROUCEAO MACA REAICOI PETRANOI R(?) ADOM PORCOM IOUEAS(?) CAELOBRICOI	OILAM TREBOPALA INDI PORCOM LAEBO COMAIAM ICONA LOIM INNA OILAM USSEAM TREBARUNE INDI TAUROM IFADEM REUE...	AMBATVS SCRIPSI CARLAE PRAISOM SECIAS ERBA MVITIE AS ARIMO PRAESO NDO SINGEIETO INI AVA INDI VEA VN INDI VEDAGA ROM TEVCAECOM INDI NVRIM INDI VDEVEC RVRSENCO AMPILVA INDI LOEMINA INDI ENV PETANIM INDI AR IMOM SINTAMO M INDI TEVCOM SINTAMO	ISACCID·RVETI · PVPPID·CARLAE·EN ETOM·INDI·NA.[ ....CE·IOM· M· 200px

Inskripzio guztiak harrietan daude alfabeto latinoan.

Bibliografia

Prósper, Blanca María, Lenguas y religiones prerromanas del occidente de la Península Ibérica, Salamanca, 2002, ISBN 84-7800-818-7
Palaeohispanica (Hispania zaharreko hizkuntza eta kulturen inguruko aldizkaria), 1 liburukia (235-274 orr), Zaragoza, 2001, ISSN 1578-5386.

Kanpo estekak

Lusitaniera

Datuak: Q35960
Multimedia: Lusitanian language / Q35960