Palestinako gaonatoa

Wikipedia, Entziklopedia askea

Palestinako gaonatoa edo Israelgo Lurraldeko gaonatoa (hebreeraz: ישיבת ארץ ישראל‎, Yeshivat Eretz Israel) Palestinako judu komunitatearen akademia talmudiko nagusia eta erakunde legalista zentrala izan zen. IX. mendearen erdialdean edo lehenago sortu zen eta XI. mendean desagertu zen. Existentzian zehar, Babiloniako gaonatoarekin lehiatu zen hazten ari ziren diasporiko komunitateen laguntza lortzeko[1]. Batez ere Egiptoko eta Alemaniako juduek Palestinako gaonak (geonim) buruzagi espiritualtzat hartzen zituzten[2]. Gaonatoaren historia 1896an Kairoko genizahn aurkitutako dokumentuetan agertu zen. Informazio gutxi dago IX. mendearen erdialdera arteko Palestinako gaonen historiari buruz. Dauden informazioa, funtsean, Seder Olam Zuta kronikakoa da[3].

IX. mendearen erdialdean, Palestinako Akademia Tiberiadetik Jerusalemera lekualdatu zen[2]. 1071n Libanoko Tirora lekualdatu behar izan zuten eta agintea Egiptoko Fustatera joan zen geroago. Palestinako Akademiak kristauek Palestina konkistatu baino lehen existitzeari utzi zion ziurrenik, baina Palestinako gaonatoaren tradizioak Damaskon iraun duela dirudi. Benjamin Tuterakoaren arabera, Damaskoko jakintsuak «Israelgo Lurraldeko eskola-burutzat» hartzen ziren[4].

Gaonatoa Israelgo Lurraldean[aldatu | aldatu iturburu kodea]

IX. mendearen erdialdera baino lehen, Palestinako gaonei buruzko informazioa Seder Olam Zuta kronikan agertzen da, eta horrek gaon guztiak Mar Zutrarekin (eta, ondorioz, Daviden Etxearekin) lotzen ditu. Baina Kairoko genizahn aurkitutako testu zatiak zerrendarekin kontraesanean daude eta VIII. mendearen erdialdean apaiz-familiako kide bat Tiberiadeko Akademiako buru zela diote[5]. Hai ben Sherira Babiloniako azken gaonaren garaian (939-038) Palestinako Akademiaren existentziaren frogak 1031ko dokumentu batean daude. 1046. urteko kronika txiki baten hitz-atzeak dio «Jerusalemgo Akademiako buru» Salomon ben Judah zela orduan. Horren aurrekoa izan zen Solomon HaKohen ben Josephen ondorengoen hiru belaunaldi Palestinako Akademiako buruak ziren eta gaon titulua zuten. Salomon HaKohen ben Joseph gutxi gorabehera sei hilabetez akademiako buru izan zen 1025 urtean zehar[6]. Palestinako gaon horietako baten lana, Megillat Abiathar izenekoa, Solomon Schechterrek Kairoko genizahn aurkitu zuena, Palestinako juduen historiako pasarte interesgarri honen azalpen oso argia ematen du[4].

XI. mendean zehar, Gaonatoko buruaren ongizatearen aldeko otoitzak egunero egiten ziren Patriarken haitzuloan[7].

Akademiaren hierarkia[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Israelgo Lurraldeko akademiaren hierarkia Babiloniakoaren antzekoa zen, nahiz eta dinastiko bihurtu zen. Hiru postu nagusiak hiru familiak kontrolatzen zituzten, eta horietako bik apaizen ondorengoak zirela aldarrikatzen zuten[8]. Av beit din (gorteko presidentea) gaon ondoan sailkatu zen. Beste kide bati ha-shelishi («hirugarren») deitzen zioten[4].

Erbestea eta aginte eztabaidatua[aldatu | aldatu iturburu kodea]

1071. urtean seljuktarrek Jerusalem hartu ondoren, gaonatoa Jerusalemetik lekualdatu zuten, seguru asko Tirora. 1082an Elijah gaonak deialdi handi bat antolatu zuen Tiron, eta haren semea, Abiathar, ondorengo gaon izendatu zuen, eta beste semea, Solomon, av beit din. 1084an, Elijahk kontzilioa antolatu zuen Haifan[9]. Handik gutxira hil zen. Galilean lurperatu zuten, tannaimen hilobi zaharren ondoan, eta jende asko zegoen haren hiletan. Abiathar karguan sartu eta gutxira, David ben Daniel, Babiloniako erbesterrien ondorengoa, exilarko izendatu zuten Egipton. 1089an Tiro Egiptoko agintepean geratu zenean, Egiptoko exilarkoak hiri hau ere mendean hartu zuen. Akademiak berak, ordea, exilarkoari aurre egin zion, haren aldarrikapenak baliogabeak zirela adieraziz eta karguan zegoen bitartean haren jainkogabekeria eta tirania adieraziz. 1093an, barau-eguneko ofizioak egin ziren, eta laster amaitu zen Egiptoko exilarkaren agintea. Meborak nagidak batzar handi bat deitu zuen, David ben Daniel postutik kendu eta Abiathar gaon gisa berrezarri zuen. Abiatharrek megilah bat idatzi zuen gertaera hau oroitzeko[4].

Urte batzuk geroago, Lehenengo Gurutzadaren garaian, Abiatharrek gutun bat bidali zion Konstantinoplako komunitateari Tripolitik. Haren anaia Solomonek hartu zuen oinordekoa[4].

Egiptora lekualdatzea[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Salomon HaKohen ben Josephen ondorengoen hurrengo belaunaldia Egipton bizi zen. 1031n Maṣliaḥek, Salomon ben Elijahren semeak, «Fustateko Akademiaren atetik» gutun bat bidali zion Abraham bati, non bere genealogia osoa eman zuen, gaon, rosh yeshivat geon Yakov titulu osoa aitaren, aitonaren eta birraitonaren izenei gehituz[4].

Palestinako Akademiak kristauek Palestina konkistatu baino lehen existitzeari utzi zen ziurrenik, eta Maṣliaḥ gaona Fustatera joan zen. Ez da ezagutzen zein kargu izan zuen Fustaten, nahiz eta gaon titulua mantendu zuen. Maṣliaḥren alabak Samuel ben Ḥofniren liburu bat aurkeztu zion akademiari, aitonarengandik oinordetzan hartu zuena[4].

Erreferentziak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

  1. ↑ (Ingelesez) Rubenstein, Jeffrey L. (2002). Rabbinic stories. Paulist Press, 89 or. ISBN 978-0-8091-0533-5. (Noiz kontsultatua: 2023-11-21).
  2. ↑ a b (Ingelesez) Landman, Isaac; Cohen, Simon. (1942). The Universal Jewish Encyclopedia: an authoritative and popular presentation of Jews and Judaism since the earliest times. 6 Universal Jewish Encyclopedia, 72 or. (Noiz kontsultatua: 2023-11-21).
  3. ↑ (Ingelesez) Elizur, S. (1999). A contribution to the history of the gaonate in the eighth century : An elegy for the head of the academy in Palestine. 64 (3) Jerusalem: Historical Society of Israel, 311-348 or..
  4. ↑ a b c d e f g (Ingelesez) Executive Committee of the Editorial Board; Eckstein, A.; Bacher, Wilhelm. «Gaon (plural, Geonim)» Jewish Encyclopedia (Noiz kontsultatua: 2023-11-21).
  5. ↑ (Ingelesez) Religious and Theological Abstracts. 43 (argitaratze data: 2000) (Noiz kontsultatua: 2023-11-22).
  6. ↑ (Ingelesez) Gil, Moshe. (1992). A history of Palestine, 634-1099. Cambridge: Cambridge University Press, 671 or. ISSN 9780521599849. (Noiz kontsultatua: 2023-11-22).
  7. ↑ (Ingelesez) Encyclopaedia Judaica. 11 Macmillan (argitaratze data: 1971), 648 or. (Noiz kontsultatua: 2023-11-22).
  8. ↑ (Ingelesez) Rubenstein, Jeffrey L. (2005). The Culture of the Babylonian Talmud. JHU Press, 152 or. ISSN 978-0-8018-8265-4. (Noiz kontsultatua: 2023-11-22).
  9. ↑ (Ingelesez) Singer, Isidore; Adler, Cyrus. (1964). The Jewish encyclopedia: a descriptive record of the history, religion, literature, and customs of the Jewish people from the earliest times. 6 Ktav Publishing House, 156 or. (Noiz kontsultatua: 2023-11-22).

Kanpo estekak[aldatu | aldatu iturburu kodea]

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Palestinako_gaonatoa&oldid=9460706"(e)tik eskuratuta