Prospekzio arkeologiko

Landa miaketa. Miatzaileek aurrerantz ibiltzen dira euren artean lerro zuzena osatzen.

Prospekzio arkeologikoa, arkeologia-prospekzioa edo miaketa arkeologikoa laborategiko edo landa-lanetako lan edo prozeduren multzoa da, aztarnategi arkeologikoak bilatzeko edo iraganeko gertaeren garrantzia jakiteko. Aurkikuntza, batzuetan, kasualitatea da, baina metodikoki bilatzean ere aurki daitezke; hori prospekzio-planen bidez lortzen da. Kasu batzuetan, aztarnategi arkeologiko baten aurrean gaude, zalantzarik gabe; beste batzuetan, berriz, azalera-prospekzio baten informazioa ez da nahikoa, aztarnategia higatu egin delako, jatorrizko kokalekutik mugitu delako edo sedimentuaren azpian dagoelako. Aztarnategia lurpean dagoen zehazteko, zorupearen prospekzioa egin behar da.

Azalera-prospekzioaren bidez, eremu geografikoko aztarnategien zati bat edo guztiak erregistratu nahi dira, aztarnen hondarrak bistara daudelako. Zorupearen prospekzioa ez zaio eremu geografiko zabal bati aplikatzen, baizik eta jadanik ezaguna den eremu jakin bati. eremu horretan aztarnategia egon daitekeela susmatu dezakegu edo, hortxe dagoela jakin. Azken kasu horretan, hura ebaluatu eta aztarnategiko zein zati izan daitezkeen errentagarrienak hondeatzen da.

Lehenik eta behin, aztertu beharreko eremua mugatu behar da. Mugak arbitrarioak (administratiboak) edo geografikoak (antzekotasun batzuk dituzten eskualdeak bilatzea) izan daitezke. Bi sistema daude aukeran: estaldura osoa (aztertu beharreko lurralde osoa zeharkatzea, dena intentsitate berarekin behatuz, maiztasun handiagotik txikiagora) edo laginketa (eremu esanguratsuak hautatzea). Funtsezko elementu bat prospekzioaren intentsitatea da. Prospekzio hori prospekzioaren eremua behatzeko erabiliko den xehetasunari dagokio. Ohikoa da, prospekziogileek, lerroan jarrita, hainbat norabidetan ibiliz, lurrean dagoena behatu. Zenbat eta gertuago ibili proiektatzaileek, orduan eta intentsitate handiagoz behatuko dute. Prospekzioak aztarnategien ikusgarritasunean oinarritzen dira, eta batzuetan, adibidez, landaredia oso trinkoa denean, aztarnak ezin dira erraz ikusi.

Prospekzioa indusketaren aurreko urrastzat hartu izan da, baina berez, jarduera arkeologikoa da, lurralde oso bateko bilakaerari buruzko informazioa eman dezakeena.

Gudu-zelaien prospekzioa edo gudu-zelaien arkeologia ia ez da garatu. Espainian, Clemente González Garcíak eta Mexikon Daniel Vanderlevenek bakarrik garatu dituzte sailkapenerako teknika espezializatuak. Prospekzio mota hori gero eta gehiago egiten da, eta sistema magnetiko eta geofisikoen mende dago, baita taktika militarretan espezializatuta ere.

Prospekzio motak

• Estentsiboa: prospekzio mota horrek administrazio unitateak erabiltzen ditu jarduketa esparru gisa, udalerri bat adibidez. Esplorazioan, potentzial arkeologiko bereziko lekuak (adibidez, haitzuloak) aztertzen dira. Informazioa orokorra da, ia beti partziala, eta txandaka egiten da.

• Intentsiboa: lurraren ikuskapen intentsiboaren bidez egiten da. Eremu txiki samarretan egiten da, tarteka jarritako pertsonek egiten dutena, euren artean beti distantzia bera gordeaz. Lauki-sare artifizialak erabiltzen dituzte lurrazala, neurri batean edo osorik, kontrolatzeko. Landa-jarduera mota hori 60ko hamarkadan agertu zen prozesuen bidezko arkeologia berriarekin. 100 kilometro karratu baino gehiagoko prospekzio-eremuak gomendatzen dira ikuspen zaileko eremuetan, eta 500 kilometro karratu baino gutxiago ikuspen errazeko eremuetan.

Gainazaleko azterketa

Miaketa geomagnetikoa egiteko magnetrometroarekin lanean

Lurrazaleko aztarnategi arkeologikoen bilaketa da, eta bi lan-fase ditu: laborategiko azterketa eta landa-azterketa.

Prestaketa lana: dokumentazioaren analisia

Arloko informazioa berreskuratzeko egiten da. Bi motako datuak berreskuratu nahi ditu, bata inguru geografikoarena eta bestea, ahozko edo idatzizko informazioarena.

Informazio geografikoa berreskuratzeko erabiltzen diren tresnak Laboreen eta aprobetxamenduen mapak eta mapa topografikoak dira. Probabilitate-kartografia bat egiten da. Lehenik eta behin, landa-lanean a priori asentamendu-eremutzat har daitezkeen eta arreta jarriko zaien lekuen azalera zehazten da. Adibidez, suharri azaleramenduetatik edo uretatik hurbil dauden txokoak. Ahozko edo idatzizko informaziorako, bibliografia erabili ohi da, hala nola bidaiarien kontakizunak eta, batez ere, toponimia. Bertako biztanleekin hitz egiten da ere. Toponimia funtsezko tresna da, izenak gertaera edo inguruabar bat betikotzen ari baitira. Arreta jarriko diegu energia-iturriei erreferentzia egiten dieten izenei, hala nola harritzei, meatzeei, "sorgindutako" tokiei, eta abarri. Euskal Herrian, besteak beste, oso esanguratsuak izaten dira gaztelu, gazteluzar, muru, uri, hiri edo dorre bezalako osagaia duten toponimoak.

Informazio guztia airetik ateratako argazkiekin eta satelite-argazkiekin osa daiteke. Horiei esker, hobi moduko irregulartasunak, lurzoruaren forma-desberdintasunak, uzta-markak eta abar ikus ditzakegu.

Euskal Herrian eta Europako beste eremu geografiko batzuetan, airetik hartutako argazki zaharrek maiz informazioa gehiago ematen dute, azken hamarkadetan, Hego Euskal herrian, basoa eta erruz zabaldu baita.

Landa-jarduera

Eremu jakin bateko aztarnategiak bilatu eta aurkitzeko erabiltzen da. Hiru landa-prospekzio mota daude: esplorazio-bidaiak, prospekzio estentsiboak eta prospekzio intentsiboak.

Zorupearen prospekzioa

Prospekzio arkeo-paleontologikoko prozesuak Santa Ana koban 2008an (Caceres, Extremadura)

Lurreko lurzorua hondeatzean datza. Gehienetan, aztarnategiko indusketa hasi aurretik, zundaketa txikiak egiten dira: lagin-zulo txikian edo lubaki luzeak, balizko aztarnategia hobeto ezagutzeko.

XX. mende amaieratik aurrera, dena den, hondeatu beharrik gabe lurpean dauden aztarna batzuk atzemateko baliabideak hedatu dira. Lurra mugitu gabe zein lekutan den komenigarriena induskatzea adieraz dezaketen metodo kimikoak elektromagnetikoak eta geofisikoak dira.

Lur azpiko egiturak detektatzeko prospekzio teknologiak

Airetiko argazkia

Uzta-markak airetik hatutako argazki batean. Grézacen hartutako aireko argazkia Aro protohistorikoa. Nekropoli handia, hainbat hileta-egiturarekin. Zirkularrak edo karratuak, tamaina guztietakoak, "hilobi-monumentu" haiek errausteko hilobiak gordetzen zituzten.

Aireko argazkiari esker, eremu geografikoa ikus daiteke, eta gertutik ikusten ez ditugun egiturak atzeman ditzakegu, eta, ondorioz, ezinbesteko tresna da prospekziorako. Batzuetan, lurzoruaren aldaketak, iluntasun diferentziak adibidez, zorupeko aztarnategiekin lotuta egon daitezke, bertatik bertara begiratzen dugunean, oharkabean pasa daitezke . Sestra-argiarekin hartzen diren argazkiak, eskuarki arratsaldean edo goizeko lehen orduetan, lurrazalaren aldaketak areagotzen dira. Landaredia dagoen edo lurzorua hezea den lekuetan erabiltzen da askotan. Landaredia dagoen lekuetan, ikus daiteke landare gehiago hazten direla lur gehiago dagoen lekuetan, eta lur gutxiago dagoen lekuetan, uzta-markak (ingelesez crop marks) gisa deskribatzen dira.

Leku hezeetan, lurzoruaren kolorea aldatu egiten da hezetasun-mailaren arabera, eta kolore ilunagoa du lurzoru gehiago dagoen lekuan, eta, beraz, hezetasun handiagoa; zoruan kolore argia izateak agerian uzten du lurperatutako egitura bat dagoela.

Bestalde, landerreriarik gabeko lur lehorreko lekuetan, airetik ateratako argazkiak ez du emaitza onik ematen lurrazpiko egituretarako. Lurgainean markatzen diren egituretarako, ordea, ikuspegi zabal eskaintzen du

Prospekzio magnetikoa

Martin Jim Aitken britaniar arkeometristak aurkitu zuen 1959an, Lurreko eremu magnetikoaren aldaketa lokalaren erregistroan oinarrituta. Aldaketa hori material magnetikoak zorupean egoteagatik gertatzen da, hala nola burdinazko objektuak, ur putzuak, etab. Teknika horrek kostu handia du ekipoan, eta, gainera, arazoak ditu elementu metalikoak dauden lurzoruetan (txatarra, ur-hodiak...), eta ezin da egin indar elektrikoko kableetatik edo irratia igortzen duten emisoretatik hurbil, ez eta harri igneoetatik hurbil ere, hala nola basaltotik.

Prospekzio geofisikoa

Teknikarik tradizionalena da, lurzorua barra (ginbaleta moduko bat) edo zulagailuekin zundatzen da eta gorputz solidoekin edo barrunbeekin estropezu egiten den puntuak kontuan hartzen ditu. Arkeologo batzuek oraindik erabiltzen dute materialen pilaketaren sakonera kalkulatzeko edo egun beteta dauden zuloak aztertzeko. Geomorfologoek ere ginbaletak erabiltzen dituzte aztarnategiko sedimentuak aztertzeko. Artefaktuak edo egitura hauskorrak kaltetzeko arriskua dute.

Teknika aurreratuenetako bat Australiako Griffith Unibertsitateko David Thiel irakasleak, aurrerapen handiak egin dituena.

Teledetekzioa gainazalaren azpian. Miaketa ez suntsitzaileak

Teknika batzuk ez dira batere suntsitzaileak. Teledetekziorako gailu geofisikoek, energia mota desberdinak lurra zeharkatu eta energia horrek aurkitutako anomaliak neurtzen dituzte.

Metodo sismiko eta akustikoak

Lurrean zehar energia pasatzeko modurik errazena lurra jotzea da. Bosing-a (edo bowsing) lurraren perkusioa da, egurrezko mazo astun batekin edo helduleku luze baten muturrean duen berunez betetako ontzi batekin. Ateratzen den soinuaren erregistroak lurperatutako egiturak aurkitzen laguntzen du; izan ere, zarata gor batek adierazten du zorua ez dagoela aldatuta, eta ezkutuan dauden zanga edo zuloek soinu erresonanteagoa sortzen dute. Teknika hori zaharkituta geratu da aurrerapen teknologikoen ondorioz.

Uhin bertikalen teknikarekin Rayleigh uhinak sortu eta anplifikatzen dituen tresna bat erabiltzen da, zorua goxoki eta behin eta berriz kolpatuz. Uhinen abiadura distantzia finko batez bereizitako bi bilketa-punturen bidez kalkula daiteke. Uhinak azkarrago hedatzen dira material gogorretan, eta mantsoago buztinean edo materia bigunetan. Zorupeko azalerak bezalako egiturak aurki daitezke. Aparatuak sortutako sekzioak, ondoren, lurperatutako egituren sestra-kurben mapa bihur daitezke.

Irrati-uhinak eta pultsu elektrikoak

Zoru-radarra antzeko metodoa da; soinu-uhinak erabili ordez, irrati-uhinak erabiltzen ditu. Igorleak pultsu laburrak igortzen ditu lurzorua zeharka dezaten, eta ondoriozko oihartzunek haren aldaketak islatzen dituzte. Ohiko aparatu batek hamar zentimetroko luzera egiten du metro bateko zabaleran eta hiru metroko sakoneran. Irakurketak ordenagailu batera bidaltzen dira, eta irakurketa desberdinak, konbinatuta, lurzoruaren azpian dagoenaren hiru dimentsioko irudia sortzen dute. Ondo funtzionatzen du lurzoru hareatsu lehorretan eta oso drainatuetan. Metodo motela da, eta oraindik esperimentazio-fasean dago.

Georradarra da Estatu Batuetako eta Suediako teknikariek garatutako mekanismo horren beste modalitate bat. Tamaina handiko radar-gurdi bati akoplatutako garabi-beso batean instalatutako antena handiago batek osatzen du. Energia elektromagnetikoa transmititzen du lurrera, eta, neurri batean, bi materialen edo bi propietate elektrikoren arteko konexioa aurkitzen duenean, islatu egiten da. Igorpenaren eta seinaleen isladaren artean igarotako denbora neurtzeak lur-azal desberdinen edo lurperatutako objektuen kokapenak aurkitzen laguntzen du. Lau metroko sakoneraraino iristen da zohikaztegietan.

Erresistibitate elektrikoa

Metal detektagailua erabiltzen indusketa baten barruan.

Oso metodo arrunta da. Zenbat eta hezetasun handiagoa izan lurzoruan, orduan eta erresistentzia txikiagoa izango die korronte elektrikoei. Oso eraginkorra da zanga, klera eta legarrezko harrobietan eta lokatz-eraikuntzetan. Oso motela da, irakurketa bakoitzerako lau elektrodoak jarri behar baitira; halaber, urrutiko beste zundaketa-metodo batzuen osagarri eraginkorra da, eta metodo magnetikoen ordez erabil daiteke, hiriguneetan, linea elektrikoetatik eta metaletatik hurbil erabil baitaiteke.

Metal-detektagailuak tresna elektromagnetiko erabilgarriak dira lurzoruaren azpian hondakinak aurkitzeko. Korronte elektriko bat pasatzen da eremu magnetiko alterno bat sortzen duen bobina transmisore batetik. Lurperatutako objektuek eremua desitxuratzen dute, eta haril hartzaile batek hartutako seinale elektriko baten bidez detektatzen dira. Horiekin emaitza orokorrak azkar lortzen dira, eta oso lagungarriak dira metalezko objektu modernoak aurkitzeko. Aztarnategiak aurki ditzaketen zaleek ere erabiltzen dituzte ("altxor-ehiztariak", "piteroak" deitzen zaie). Herrialde gutxietan ez dute babes maila bera, baina, oro har, lurretik pieza bat ateratzen dutenean, objekturi testuinguru arkeologikoa ezabatzen diote. Gainera, askotan, pieza horiek merkatu pribatuan bukatzen dute.

Hala ere, badira arkeologo profesionalek ere erabil dezakete, prospekzio fasean, ondoren aurkitzen dena, metodo arkeologikoa erabiliz azalerazteko.

Erradioaktibitatea eta neutroien sakabanaketa

Erradioaktibitatea eta neutroien dispertsioa teledetekzio-probetan erabili izan dira, baina lurzoruaren geruza oso mehea bada bakarrik funtzionatzen dute. Lurzoru gehienek osagai erradioaktiboa dute, eta teknika horietan, irakurketek lubakien eta hobien eta bi horien inguruko lurraren arteko diferentzia neurtzen dute. Neutroien metodoan, neutroi azkarrak dituen zunda bat sartzen da lurrean, neutroi motelak detektatzeko eta haien arteko proportzioa neurtzeko. Harriak lurrak baino ehuneko txikiagoa sortzen du; horrela, lurperatutako egiturak detekta daitezke.

Prospekzio termikoa

Lurperatutako egituretan gertatzen den tenperatura-aldaketan oinarritzen da, egitura horien ezaugarri termikoak ingurukoak ez direnean.

Azterketa geokimikoa

Azterketa geokimikoaren bidez, aztarnategiko eta inguruko laginak hartzen dira, metro bateko tarte erregularretan, eta fosfato-edukia neurtzen da, h

Bibliografia

• Ferdière, Alain (2006) « Les prospections au sol », in: Michel Dabas, Henri Delétang, Alain Ferdière, Cécile Jung eta W. Haio Zimmermann, La prospection, Paris, Errance, bilduma: « Archéologiques », 2. arg. (1, arg: 1998), ISBN 2-87772-328-3, 21-96 or.
• Ferdière, Alain eta Zadora-Rio, Élisabeth (zuz.) (1986 ). La prospection archéologique. Paysage et peuplement, Paris, Éditions de la Maison des sciences de l’homme, bilduma: « Documents d’archéologie française» (3. zk.), (ISBN 2-7351-0126-6)
• González García, Clemente (2014). « Prospección arqueológica de un campo de batalla. El vértice Gozalvo, Lucena del Cid, Castellón », Saguntum: Papeles del Laboratorio de Arqueología de Valencia, 2174-517X, 0210-3729, 47 zk. (2015), 233-248 or.
• Renfrew, C.; Bahn, P. (1993). Arqueología: teorías, métodos y práctica. Madril: Akal. ISBN 84-460-0234-5. 
• Ruiz Zapatero, Gonzálo. (1997). «La prospección de superficie en la Arqueología española» La prospección arqueológica: 13-47. ISBN 84-89685-12-6..
• Trément, Frédéric (2011). «La prospection au sol systématique», in: Trément, Frédéric. Les Arvernes et leurs voisins du Massif Central à l'époque romaine : une archéologie du développement des territoires, 600-601, t. 125, Clermont-Ferrand, Alliance Universitaire d'Auvergne, bilduma: «Revue d'Auvergne», ISSN 1269-8946, 51-96 or.
• Vanderleven, Daniel (2001). Investigación Arqueológica con tecnología. Madril: Akal. 

Kanpo estekak

• Archéologie aérienne : le site de Jacques DASSIÉ 
• J2LA: MT miaketa arkeologiko. Youtuben

• Datuak: Q1144458
• Multimedia: Archaeological Survey / Q1144458